Ảnh minh họa: TTXVN

Việc này có thể gây ra nhiều rủi ro rất lớn cho nền kinh tế. Trong khi đó, các cơ quan quản lý cũng đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp, hoàn thiện khung khổ pháp lý, đảm bảo thị trường trái phiếu DN phát triển minh bạch, hiệu quả và hạn chế tối đa rủi ro.

NH có “lách” cho vay?

Báo cáo của Công ty Cổ phần Chứng khoán (SSI) mới đây cho thấy, nhóm các DN BĐS phát hành nhiều nhất trong quý II/2020, đạt 71.600 tỷ đồng, chiếm 41,8% tổng lượng phát hành và tăng 57,5% so với cùng kỳ. Xét riêng các DN BĐS, bên mua là NH thương mại với 28.200 tỷ đồng trái phiếu BĐS trên thị trường sơ cấp, chiếm 40% tổng lượng phát hành.

Giải thích về việc tăng trưởng nhanh chóng của trái phiếu DN BĐS, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh - Giảng viên cao cấp Học viện Tài chính cho rằng, việc NH Nhà nước yêu cầu các NH thương mại siết cho vay BĐS và có khống chế tỷ lệ cho vay, yêu cầu NH thương mại chuyển từ cho vay ngắn hạn sang cho vay trung và dài hạn đã khiến các NH này khó khăn trong việc tiếp tục cho vay đối với lĩnh vực BĐS.

Cộng hưởng thêm vào đó là dịch COVID-19 khiến nền kinh tế rơi vào trì trệ và rất nhiều DN vay vốn trước đây cũng khó trả được nợ nên xin giãn, hoãn trở nợ. Vì thế, việc cho vay của NH càng trở nên khó khăn hơn nữa.

Thời gian gần đây, các NH thương mại cũng dùng khá nhiều tiền mua trái phiếu BĐS trên thị trường chứng khoán khiến Bộ Tài chính và NH Nhà nước phải ra thông báo cảnh báo.
 “Thực tế, nếu cho vay trực tiếp, NH phải xem xét đủ các điều kiện, rồi phải có tài sản làm đảm bảo, vật thế chấp. Hiện NH chuyển sang mua trái phiếu là hoàn toàn theo hình thức tín chấp, tức là NH thấy rằng là lãi suất và rủi ro đủ bù đắp cho nhau thì mua chứ không có tài sản đảm bảo. Vì vậy, nguy cơ rất lớn và về phía các NH thương mại phải “tỉnh táo” về vấn đề này”, ông Thịnh nói.

Chuyên gia tài chính - NH ông Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, thay vì cho vay, các NH mua trái phiếu của các DN BĐS. Dù theo quy định của NH Nhà nước, việc mua trái phiếu vẫn phải cộng với khoản cho vay trên sổ sách chứ không được xem là một khoản đầu tư. Tuy nhiên, NH thường tách phần mua trái phiếu của các công ty BĐS ra khỏi các dư nợ trên sổ sách.
“Họ làm như thế thì giảm được dư nợ trên sổ sách đối với các công ty BĐS”, ông Hiếu cho biết.
Theo vị chuyên gia này, cũng có khả năng các NH thương mại đang tìm cách tái cơ cấu lại nợ, đảo nợ thông qua việc mua, bán trái phiếu DN. DN kinh doanh BĐS gặp khó khăn, không trả được nợ thì các DN này phát hành trái phiếu và NH mua. DN BĐS dùng tiền bán trái phiếu đó để trả nợ cho NH và đây một hình thức đảo nợ.

"Việc này gây ra những rủi ro cho nền kinh tế và NH Nhà nước cần có những giám sát đặc biệt về trái phiếu của các DN BĐS mà NH đang mua lại", chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu kiến nghị.

Theo chuyên gia đầu tư, ông Phan Dũng Khánh, thực tế, câu chuyện NH "lách" cho vay BĐS bằng việc mua trái phiếu là có nhưng về mặt quy định thì NH sẽ có cách để không làm sai.

Việc NH mua trái phiếu BĐS cũng có thể xảy ra tình trạng đảo nợ. Bởi, những DN BĐS gặp khó khăn thì những khoản vay trước đó không trả được sẽ bị chuyển thành nợ xấu.

Thực tế, hiện nay nợ xấu trong NH của DN BĐS là nhiều. Nếu theo dõi, có thể nhận thấy từ đầu năm đến nay, các NH bán giải chấp tài sản của các công ty BĐS, hoặc những công ty có liên quan BĐS rất nhiều.

Việc này cho thấy, nợ nhóm 5 (khả năng mất vốn cao) của các DN BĐS tăng lên. Bởi vậy các NH có thể rơi vào thế “kẹt”. Nếu không cho DN vay, DN phá sản, không trả được nợ thì NH cũng khốn đốn.

"Dĩ nhiên không thể nói NH vi phạm luật được, bởi vì bộ phận pháp chế của các NH đã “soi” rất kỹ những quy định của luật pháp trong việc mua bán trái phiếu. Thực tế, Bộ Tài chính cũng đưa ra các cảnh báo chứ cũng không cấm được việc này", chuyên gia Phan Dũng Khánh cho biết.

Hoàn thiện khung khổ pháp lý

Ông Nguyễn Hoàng Dương, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các NH và tổ chức tài chính, Bộ Tài chính cho biết, mục tiêu của cơ quan quản lý hướng đến không phải là thắt chặt hay là nới lỏng phát hành trái phiếu DN. Cơ quan quản lý quan tâm đến việc xây dựng một khung khổ pháp lý để đảm bảo khuyến khích được DN. Từ đó, tạo điều kiện cho DN huy động được vốn trên thị trường, nhưng cũng phải đảm bảo sự minh bạch tuân thủ quy định pháp luật, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu.

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Nghị định số 81/2020/NĐ-CP sửa đổi (Nghị định 81), bổ sung một số điều của Nghị định số 163/2018/NĐ-CP (Nghị định 163) quy định về phát hành trái phiếu DN có hiệu lực từ ngày 1/9/2020.

Theo Nghị định 81, mức dư nợ trái phiếu DN phát hành riêng lẻ tại thời điểm phát hành bao gồm cả khối lượng dự kiến phát hành không được vượt quá 5 lần vốn chủ sở hữu theo báo cáo tài chính quý gần nhất tại thời điểm phát hành được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Nhưng trước đó, dự thảo của Bộ Tài chính đưa ra con số giới hạn là 3 lần.

Số lần phát hành trái phiếu cũng sẽ bị siết lại sau khi Nghị định mới có hiệu lực. Theo đó, đợt phát hành sau phải cách đợt phát hành trước tối thiểu 6 tháng, mỗi DN chỉ có thể phát hành 1-2 đợt mỗi năm.

DN có thể tách nhiều lần phát hành trong mỗi đợt, nhưng quy định mới cũng yêu cầu mỗi đợt phát hành phải hoàn thành trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày công bố thông tin. Trái phiếu phát hành trong một đợt phát hành phải có cùng điều kiện, điều khoản.

Ngoài ra, trái phiếu DN phát hành tại thị trường trong nước bị hạn chế giao dịch trong phạm vi dưới 100 nhà đầu tư trong vòng một năm, sau đó được giao dịch không hạn chế.

Nghị định cũng quy định Bộ Tài chính hướng dẫn cụ thể về chế độ công bố thông tin đối với DN phát hành trái phiếu, tổ chức lưu ký cung cấp thông tin định kỳ hàng tháng, hàng quý, năm về tình hình đăng ký, lưu ký trái phiếu cho Sở Giao dịch chứng khoán để Sở Giao dịch chứng khoán tổng hợp báo cáo Bộ Tài chính.

Về phía NH Nhà nước, cơ quan này đang lấy ý kiến về dự thảo thông tư quy định tổ chức tín dụng, chi nhánh NH nước ngoài (gọi chung là tổ chức tín dụng) mua, bán trái phiếu DN.
Dự thảo thông tư có một số điểm mới như: Quy định tổ chức tín dụng chỉ được mua trái phiếu DN khi có tỷ lệ nợ xấu dưới 3% theo báo cáo tài chính gần nhất đã được kiểm toán tại thời điểm mua, trừ trường hợp mua trái phiếu theo phương án cơ cấu lại được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Tổ chức tín dụng không được mua trái phiếu bao gồm mua từ phát hành lần đầu và mua lại từ các tổ chức cá nhân khác của DN phát hành có phát sinh nợ xấu tại tổ chức tín dụng mua và tại tổ chức tín dụng khác trong vòng 12 tháng gần nhất trước thời điểm quyết định phê duyệt mua.
Quy định này nhằm hạn chế các tổ chức tín dụng không kiểm soát được tỷ lệ nợ xấu dưới 3% nhưng vẫn thực hiện mua bán trái phiếu DN. Đồng thời, góp phần hạn chế nợ xấu, nâng cao chất lượng tín dụng của các tổ chức tín dụng.

Bên cạnh đó, dự thảo cũng quy định tổ chức tín dụng không được mua trái phiếu DN phát hành có mục đích để góp vốn, mua cổ phần tại DN khác.

Điều này nhằm hạn chế việc tổ chức tín dụng không được mua trái phiếu phát hành để góp vốn, mua cổ phần tại các DN vì qua kiểm tra phát hiện một số trường hợp DN phát hành trái phiếu với mục đích thực hiện các chương trình, dự án đầu tư, tăng quy mô vốn nhưng thực tế huy động để góp vốn, mua cổ phần DN khác. Các tổ chức tín dụng khó kiểm soát mục đích sử dụng vốn, dòng tiền từ nguồn phát hành trái phiếu.

Dự thảo cũng có quy định, tổ chức tín dụng mua bán trái phiếu DN với mục đích nắm giữ đến ngày đáo hạn, khi thực hiện bán trái phiếu DN này cho tổ chức tín dụng khác thì không mua lại các trái phiếu DN đã bán. Hoặc, trái phiếu phát hành cùng lô, cùng đợt phát hành với trái phiếu DN đã bán trừ trường hợp bán trái phiếu DN theo phương án cơ cấu lại được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Ngoài ra, dự thảo cũng đề cập một số quy định kế thừa Thông tư 22/2019/TT-NHNN quy định về các giới hạn, tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của NH, chi nhánh NH nước ngoài và Thông tư 15/2019/TT-NHNN sửa đổi văn bản quy phạm pháp luật về hồ sơ, thủ tục hành chính trong lĩnh vực quản lý ngoại hối đều do Thống đốc NH Nhà nước Việt Nam ban hành. Đó là, tổ chức tín dụng không được vay vốn của tổ chức tín dụng khác để mua trái phiếu DN, không được mua trái phiếu DN với mục đích cơ cấu lại các khoản nợ của chính DN phát hành.

Văn Giáp