Vọoc mông trắng (quần đùi trắng) tại rừng Kim Bảng, tỉnh Hà Nam

Báo cáo Thủ tướng việc thực hiện khu bảo tồn

Về việc này, tại Văn bản số 6026/VPCP-KGVX về việc bảo tồn loài voọc mông trắng tại rừng Kim Bảng, Hà Nam, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc giao UBND tỉnh Hà Nam khẩn trương chỉ đạo tổ chức áp dụng các biện pháp cấp bách bảo vệ quần thể voọc mông trắng tại sinh cảnh sống tự nhiên trên địa bàn theo kế hoạch hành động khẩn cấp bảo tồn các loài sinh trưởng ở Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 628QĐ-TTg ngày 10/5/2017.

Rà soát đánh giá việc chấp hành yêu cầu về môi trường của các hoạt động khai thác đá trên địa bàn, bảo đảm không ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của loài voọc mông trắng trong tự nhiên.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét hướng dẫn UBND tỉnh Hà Nam thực hiện các biện pháp cấp bách bảo vệ loài voọc mông trắng trên địa bàn tỉnh; chủ trì, phối hợp với UBND tỉnh Hà Nam và các cơ quan địa phương liên quan nghiên cứu đề xuất lập khu bảo tồn nhằm bảo tồn lâu dài quần thể voọc mông trắng trên địa bàn tỉnh Hà Nam theo quy định của pháp luật.

Nguy cơ bị đe doạ do môi trường

Voọc mông trắng là một trong năm loài linh trưởng quý hiếm nhất trên thế giới và chỉ được ghi nhận ở khu vực núi đá vôi thuộc xã Liên Sơn và thị trấn Ba Sao, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, trong một vùng rừng núi nhỏ tiếp giáp với bốn tỉnh, TP là Ninh Bình, Hòa Bình, Hà Nam và Hà Nội.

Hiện, voọc mông trắng chỉ còn tồn tại khoảng 300 cá thể ngoài tự nhiên, được phân bố chủ yếu tại khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long, tỉnh Ninh Bình và vùng rừng thuộc huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam.

Năm 2016, tại khu vực rừng Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, các nhà khoa học đã phát hiện một quần thể voọc mông trắng với số lượng gần 100 con.

Tuy nhiên, khu vực này trước đó đã được địa phương khai thác đá vôi phục vụ sản xuất xi-măng, dẫn tới môi trường sống của voọc mông trắng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Hà Nam là tỉnh nằm ở ven rìa đồng bằng sông Hồng, hiện còn lại một khu rừng duy nhất trong quần thể khu du lịch trọng điểm quốc gia Tam Chúc, huyện Kim Bảng. Khu rừng này là nơi sinh sống của vô số loài động vật hoang dã, trong đó có loài voọc mông trắng, loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam và đang ở trong tình trạng cực kỳ nguy cấp, cần được bảo tồn.

Nhận thấy sự quan trọng trong việc bảo vệ loài linh trưởng quý hiếm này, từ năm 2019, UBND tỉnh Hà Nam đã tổ chức hội nghị tham vấn, xây dựng đề án xác lập khu bảo tồn voọc mông trắng tỉnh Hà Nam; đồng thời, xác định khu vực trùng lặp trong quy hoạch; đánh giá tác động của con người tới khu bảo tồn và nghiên cứu các dự án chuẩn bị đầu tư liên quan khu bảo tồn.

Theo báo cáo của tỉnh Hà Nam, khu vực bảo tồn loài voọc mông trắng thuộc địa phận giáp ranh giữa các tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Hòa Bình và Hà Nội, giáp ranh khu du lịch trọng điểm quốc gia Tam Chúc, huyện Kim Bảng.

Việc bảo vệ rừng tại đây được đánh giá là khá tốt, ý thức bảo vệ rừng của cộng đồng rất cao. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nam đã phối hợp Tổ chức Bảo tồn động thực vật hoang dã quốc tế FAUNA & FLORA International (FFI) và Trung tâm Bảo tồn thiên nhiên và phát triển (CCD), thành lập tổ bảo vệ rừng cộng đồng, tổ chức các lớp tuyên truyền về bảo vệ rừng, bảo vệ loài voọc mông trắng và bảo vệ môi trường với sự tham dự của khoảng 1.450 người dân.

Theo nghiên cứu của Tổ chức Động thực vật quốc tế (FFI), khu vực rừng thuộc huyện Kim Bảng có tới 13 đàn với 73 cá thể voọc mông trắng. Sau khu Vân Long ở tỉnh Ninh Bình, đây là quần thể lớn thứ hai của loài linh trưởng quý hiếm, đặc hữu của riêng Việt Nam nhưng cũng là loài bị đe dọa ở mức “cực kỳ nguy cấp” trong danh mục đỏ quốc tế IUCN. Vì vậy, việc bảo tồn loài voọc này có ý nghĩa lớn không chỉ đối với Việt Nam mà còn với cộng đồng thế giới.

Việc thành lập Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voọc mông trắng là nhiệm vụ cấp bách, ngăn chặn sự tuyệt chủng của loài linh trưởng này; đồng thời gìn giữ cảnh quan thiên nhiên của Kim Bảng và các khu vực lân cận.

Để cứu voọc mông trắng khỏi nguy cơ tuyệt chủng và bảo vệ quần thể Tam Chúc như một di sản thế giới, các cấp, các ngành cùng người dân tỉnh Hà Nam cần thực hiện ngay một số mục tiêu ưu tiên; ngừng mọi hoạt động khai thác đá vôi tại khu vực rừng tại huyện Kim Bảng và một phần của huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam.

Hà Nam hiện còn khoảng 4.000ha rừng nằm trên địa bàn hai huyện Thanh Liêm và Kim Bảng. Vùng rừng này là sinh cảnh sống cốt lõi của voọc mông trắng do đó mang ý nghĩa bảo tồn quan trọng nhất. Một số mỏ đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt ở phía Đông và Bắc của huyện Kim Bảng vẫn tiếp tục hoạt động sâu bên trong khu rừng tự nhiên. Các mỏ đá được quy hoạch tại huyện Thanh Liêm cũng tiếp tục hoạt động trong khu rừng tự nhiên. Đây là một thảm họa sinh thái; đồng thời gây tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng.

Cần tiếp tục duy trì kết nối sinh cảnh. Mặc dù nhiều năm qua, khả năng tồn tại của voọc mông trắng phụ thuộc vào khả năng di chuyển cũng như sinh sản trong toàn bộ trong toàn bộ cảnh quan này. Nếu như hành lang sinh cảnh giữa những khu rừng  này bị mất đi thì khả năng tuyệt chủng của loài linh trưởng này là rất cao.

Chính vì thế, vùng rừng thuộc Tam Chúc (nối với Hương Sơn của Hà Nội) và khu rừng của huyện Thanh Liêm, nối với Kim Bảng đến tỉnh Hòa Bình và Khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long đều mang ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Không chỉ vậy, mục tiêu được công nhận là di sản thế giới cũng sẽ bị bỏ lỡ nếu không bảo vệ được toàn vẹn của sinh cảnh và hệ sinh thái khu vực được bảo tồn. Do đó, cần có tầm nhìn hướng tới phát triển bền vững thông qua việc thành lập khu bảo tồn mới.

Để bảo tồn loài voọc mông trắng và những di sản thiên nhiên khác, cần quy hoạch toàn bộ khu rừng Kim Bảng (khoảng 3.500 - 4.000ha) bao gồm vùng rừng thuộc khu vực Tam Chúc, huyện Kim Bảng và một phần huyện Thanh Liêm thành khu bảo tồn (rừng đặc dụng), có ban quản lý và lực lượng kiểm lâm. Đây là cách tốt nhất, bảo đảm toàn bộ khu rừng được bảo vệ nghiêm ngặt trong tương lai.

Việc bảo tồn sự tồn tại của loài linh trưởng quý hiếm và độc đáo voọc mông trắng là cần thiết, góp phần đem lại nhiều lợi ích cho quá trình kết hợp cảnh quan Tràng An, Tam Chúc với những khu rừng được bảo vệ, tạo thành một vùng di sản thế giới được UNESCO công nhận.

Sự kết hợp này sẽ thúc đẩy hành động bảo tồn một trong những loài linh trưởng quý hiếm nhất trên thế giới; đồng thời đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương, tạo việc làm và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.