(Thanh tra) - Từ khi thành lập đến nay, ngành Thanh tra Việt Nam không ngừng phấn đấu vươn lên ngày càng lớn mạnh, trưởng thành. Mỗi thời kỳ cách mạng của đất nước đều ghi đậm dấu ấn của ngành Thanh tra với vai trò nòng cốt trong đấu tranh, phòng ngừa, xử lý vi phạm, chấn chỉnh quản lý, đề xuất hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Từ năm 1945 đến 1954, ngành Thanh tra đã khẩn trương tiến hành nhiều hoạt động phục vụ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, bảo vệ chính quyền cách mạng.
Các tổ chức thanh tra tập trung thanh tra việc thực hiện các chính sách giảm tô, giảm tức, huy động sức dân phục vụ kháng chiến, thanh tra công tác quản lý tài chính, quản lý ngân sách ở các cơ quan, đơn vị quân đội, đã phát hiện, ngăn ngừa các lệch lạc trong quản lý, xử lý nhiều vụ tham ô, lãng phí, củng cố mối quan hệ quân dân, góp phần động viên Nhân dân ra sức sản xuất, huy động sức người, sức của phục vụ cho tiền tuyến.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong giai đoạn kháng chiến, công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm soát góp phần tạo ra mối liên hệ giữa trên và dưới, giữa lãnh đạo và quần chúng nhằm đảm bảo tính chất chính quyền của dân, do dân và vì dân. Cùng với vai trò đó, công tác thanh tra còn bảo đảm ngăn chặn mọi tệ nạn thường xuyên có khả năng xảy ra như quan liêu, lãng phí, tham ô.
Có thể nói, hoạt động thanh tra thời kỳ này mặc dù trong những điều kiện khó khăn, thiếu thốn mọi mặt, tổ chức bộ máy còn đơn sơ, lực lượng thanh tra còn kiêm nhiệm, chưa có luật pháp hoàn chỉnh, nhưng đã có nhiều đóng góp vào thắng lợi vẻ vang của công cuộc trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.
Thành tựu to lớn nhất của Thanh tra Việt Nam năm 1945 -1954 là góp phần quan trọng vào việc củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, đại đoàn kết dân tộc, tôn giáo…, củng cố Mặt trận Dân tộc thống nhất nhằm thực hiện mục tiêu bảo vệ, giải phóng và xây dựng đất nước.
Bằng những hoạt động cụ thể, lực lượng Thanh tra đã góp phần củng cố và giữ vững niềm tin của quần chúng Nhân dân đối với Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là một trong những nhân tố quyết định dẫn tới mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam.
Trong 20 năm (1955 - 1975), cùng với sự biến động và lớn mạnh của đất nước, ngành Thanh tra cũng có nhiều thay đổi và từng bước trưởng thành. Đây là thời kỳ có nhiều biến động nhất về tổ chức của ngành Thanh tra.
Công tác thanh tra đã bám sát các nhiệm vụ cấp bách như khôi phục hậu quả chiến tranh, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và huy động sức người, sức của chi viện cho miền Nam để đẩy mạnh cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
Trong thời kỳ đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội, hoạt động thanh tra đã phát triển và mở rộng trên nhiều lĩnh vực như: Thanh tra việc thực hiện chính sách cải cách ruộng đất và sửa sai; thực hiện chính sách cải tạo công thương nghiệp tư bản tư nhân…
Bên cạnh đó là thanh tra các lĩnh vực: Thực hiện hợp tác hóa, khôi phục và phát triển sản xuất nông nghiệp; xây dựng công nghiệp; bình ổn vật giá, phục vụ sản xuất; kiểm tra tình hình học tập chủ trương “chấn chỉnh tổ chức, giảm nhẹ biên chế, chuyển người về sản xuất”; tìm hiểu tình hình tham ô, lãng phí…
Công tác xét giải quyết đơn tư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh thời gian này cũng được xem trọng.
Nhìn chung, trong giai đoạn này, hệ thống tổ chức ngành Thanh tra từng bước ổn định. Nội dung hoạt động thanh tra bám sát việc thực hiện kế hoạch Nhà nước, các chủ trương, chính sách, nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngành Thanh tra đã hoàn thành tốt nhiệm vụ, góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Năm 1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất. Các tổ chức thanh tra nhanh chóng được thành lập, gắn liền với quản lý của các cấp chính quyền. Ban Thanh tra Nhân dân được thành lập ở phần lớn các xã, phường, ở nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh và đơn vị sự nghiệp.
Nhiệm vụ của ngành Thanh tra lúc này là tập trung chống tiêu cực, chống quan liêu, cửa quyền, phát hiện và xử lý các vụ việc vi phạm trong quản lý Nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, góp phần thắng lợi trong công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế, ổn định đời sống Nhân dân, chống lại âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, thúc đẩy công cuộc phát triển đất nước trong thời kỳ mới.
Kết quả thanh tra, bên cạnh việc thu hồi sai phạm về kinh tế, kiến nghị xử lý cán bộ, ngành Thanh tra đã có nhiều kiến nghị với Trung ương, cơ quan quản lý Nhà nước các cấp… những biện pháp chấn chỉnh quản lý kinh tế, xã hội. Đồng thời, qua thanh tra đã phát hiện những nhân tố mới, điển hình trong phát triển kinh tế - xã hội.
Thời kỳ từ năm 1986 - 2010 là giai đoạn Đảng và Nhà nước ta quyết định tiến hành đổi mới trong bối cảnh có nhiều biến động trên thế giới. Ngành Thanh tra đã bám sát quá trình chuyển đổi, đổi mới về kinh tế và từng bước đổi mới về chính trị của đất nước để tổ chức các hoạt động thanh tra cho phù hợp, với những định hướng thanh tra trong từng năm, từng giai đoạn.
Đặc biệt, sau khi Pháp lệnh Thanh tra được ban hành năm 1990 đã xác định “thanh tra là một chức năng thiết yếu của quản lý Nhà nước”; xác định rõ về cơ cấu, tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của ngành Thanh tra, của thanh tra viên và Luật Thanh tra được ban hành năm 2004.
Hoạt động thanh tra đã tập trung vào những ngành, lĩnh vực dễ nảy sinh sai phạm: Quản lý vốn Nhà nước, đầu tư xây dựng, quản lý và sử dụng đất đai, việc thu hồi đất để mở mang đô thị, xây dựng các khu công nghiệp; về tài chính, ngân hàng; về nông nghiệp, nông thôn… để kiến nghị với cơ quan quản lý Nhà nước các cấp, các ngành kịp thời điều chỉnh chế độ, chính sách, nhằm khắc phục những khuyết thiếu khi chuyển nền kinh tế từ tập trung quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm giai đoạn 2011 - 2020 và Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2011 - 2015 theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI; tiếp tục công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, giai đoạn 2010 - 2019, dưới sự chỉ đạo, điều hành của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, giám sát của Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, với vai trò là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về công tác thanh tra, tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, ngành Thanh tra Việt Nam tiếp tục đổi mới cách nghĩ, cách làm, năng động, sáng tạo, đoàn kết nhất trí, nỗ lực hết mình, tập trung hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao trên các mặt công tác.
Công tác thanh tra tập trung vào các lĩnh vực, dự án trọng điểm, nhạy cảm dễ nảy sinh tiêu cực tham nhũng, được dư luận xã hội đặc biệt quan tâm; qua thanh tra đã phát hiện, kiến nghị xử lý nhiều vi phạm, kịp thời kiến nghị chấn chỉnh những sơ hở trong công tác quản lý Nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, đồng thời đề xuất được nhiều giải pháp phòng ngừa.
Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo tập trung vào tiếp dân tại cơ sở, giải quyết các vụ việc tồn đọng phức tạp, đông người, kéo dài, thu được nhiều kết quả tích cực, tạo được sự đồng thuận của Nhân dân, góp phần ổn định tình hình an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội.
Trong giai đoạn từ 2020 - 2025, ngành Thanh tra đã đoàn kết, thống nhất, đổi mới mạnh mẽ, vượt qua mọi khó khăn, thách thức, đạt được nhiều kết quả quan trọng, nổi bật.
Trong công tác cán bộ và sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống cơ quan thanh tra, lần đầu tiên trong lịch sử, ngành Thanh tra được sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy một cách đồng bộ, bài bản thông qua việc xây dựng trình Bộ Chính trị, Ban Bí thư phê duyệt Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và tổ chức thực hiện.
Ngành Thanh tra hiện nay được tổ chức tập trung theo 2 cấp ở Trung ương và địa phương. Ở Trung ương, Thanh tra Chính phủ tiếp nhận 12 Thanh tra Bộ, đồng thời sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy các đơn vị trực thuộc, đi vào hoạt động từ ngày 1/6/2025; với cách làm bài bản, khoa học, công khai, minh bạch, khách quan đã tạo sự đồng thuận cao của cán bộ thuộc diện sắp xếp; được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành ghi nhận, đánh giá cao.
Ở địa phương, Thanh tra các tỉnh được sắp xếp cùng với việc sắp xếp, sáp nhập các tỉnh, trên cơ sở kết thúc hoạt động của thanh tra sở, thanh tra huyện; đã chính thức vận hành cùng với chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025.
Công tác tổ chức cán bộ có nhiều đổi mới, nhất là việc phát hiện, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ trẻ có bản lĩnh, năng lực nổi trội và triển vọng vào vị trí lãnh đạo, quản lý nhằm bảo đảm sự chuyển tiếp liên tục, vững vàng giữa các thế hệ cán bộ. Công tác luân chuyển, điều động và chuyển đổi vị trí công tác công chức, viên chức tạo khí thế, động lực mới cho toàn thể cán bộ, công chức, viên chức thi đua, phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Giai đoạn này, Thanh tra Chính phủ và ngành Thanh tra đã hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị, nhất là những nhiệm vụ có tính chất khó khăn, phức tạp cao do Tổng Bí thư, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao.
Trong công tác xây dựng thể chế, đã hoàn thành khối lượng lớn công việc. Đặc biệt, chỉ trong 3 tháng (từ tháng 3/2025 đến tháng 6/2025) đã giúp Chính phủ xây dựng, trình Quốc hội thông qua Luật Thanh tra (sửa đổi), trình Chính phủ ban hành 3 nghị định theo đúng tinh thần "vừa chạy vừa xếp hàng" nhằm thể chế hóa kịp thời các chủ trương của Đảng vào các văn bản thuộc lĩnh vực quản lý Nhà nước của Thanh tra Chính phủ.
Các cuộc thanh tra được tổ chức thực hiện với nhiều cách làm mới, khoa học; kỷ cương, kỷ luật, kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong hoạt động thanh tra được siết chặt, nâng cao chất lượng và đẩy nhanh tiến độ thực hiện các cuộc thanh tra.
Đây là giai đoạn ngành Thanh tra thực hiện số cuộc thanh tra chuyên đề diện rộng trên phạm vi cả nước nhiều nhất trong lịch sử, riêng Thanh tra Chính phủ đã thực hiện nhiều cuộc thanh tra có phạm vi rộng, tính chất rất phức tạp, yêu cầu hoàn thành trong thời gian rất ngắn theo chỉ đạo của Tổng Bí thư, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.
Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo được quan tâm đẩy mạnh, góp phần ổn định chính trị - xã hội và thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội của đất nước; đặc biệt là “chiến dịch 90 ngày đêm" thực hiện nhiệm vụ quan trọng, cấp bách Tổng Bí thư giao về xử lý, giải quyết 226 vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài, vượt cấp lên trung ương trên địa bàn thành phố Hà Nội, với quyết tâm chính trị cao, tập trung lực lượng nhiều đơn vị trực tiếp cùng các địa phương rà soát, xử lý, giải quyết, cùng với sự vào cuộc của hệ thống chính trị nên đã cơ bản hoàn thành nhiệm vụ đúng thời hạn.
Công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực được triển khai đồng bộ, hiệu quả. Qua hoạt động thanh tra, tỷ lệ phát hiện vi phạm về kinh tế, kiến nghị thu hồi về ngân sách Nhà nước, số vụ việc, đối tượng chuyển cơ quan điều tra đều tăng cao.
Quá trình xây dựng và trưởng thành của ngành Thanh tra Việt Nam là rất đáng tự hào, ngành Thanh tra vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh (năm 1990), Huân chương Sao Vàng (năm 2010), Huân chương Độc lập hạng Nhất (năm 2015), Huân chương Lao động hạng Nhất (2020)…
Dấu ấn Thanh tra Việt Nam trong 80 năm lịch sử cho thấy, dù ở bất kỳ hoàn cảnh, giai đoạn lịch sử nào, ngành cũng luôn có những đóng góp quan trọng vào sự nghiệp cách mạng của Đảng và Nhân dân.
