Đó là nhận định chung của các chuyên gia tại Hội thảo khoa học quốc gia “Chính sách thương mại nhằm phát triển bền vững ở Việt Nam thời kỳ 2011 - 2015” được tổ chức tại Hà Nội ngày 14/6.
 
Hội thảo này là một trong những hoạt động của Bộ Công Thương triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI với mục tiêu phát triển bền vững lĩnh vực xuất nhập khẩu, góp phần vào việc phát triển kinh tế nhanh và bền vững, sớm đưa nước ta trở thành nước công nghiệp vào năm 2020.

Xuất khẩu được thừa nhận là một trong những động lực chủ yếu của tăng trưởng kinh tế, góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập, góp phần vào công cuộc xóa đói, giảm nghèo. Tuy nhiên, phát triển của lĩnh vực xuất nhập khẩu của Việt Nam trong giai đoạn vừa qua chưa thật sự góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của nền kinh tế - xã hội đất nước. Giá trị gia tăng của hàng hóa xuất khẩu còn thấp do chủ yếu dựa vào khai thác các yếu tố sẵn có về điều kiện tự nhiên và nguồn lao động rẻ. Chính sách phát triển xuất khẩu quá chú trọng đến chỉ tiêu số lượng mà chưa thật sự quan tâm đúng mức đến chất lượng và hiệu quả xuất khẩu. Chúng ta còn chưa khai thác một cách hiệu quả lợi thế cạnh tranh xuất khẩu dựa vào công nghệ, trình độ lao động, quản lý để tạo ra các nhóm hàng xuất khẩu có khả năng cạnh tranh cao, có nhiều hàm lượng khoa học, công nghệ, có khả năng thích ứng nhanh với sự biến đổi của môi trường kinh doanh quốc tế. Nhập siêu còn ở mức độ lớn và kéo dài, nhập khẩu công nghệ trung gian và hàng tiêu dùng xa xỉ còn chiếm tỷ trọng đáng kể, chưa có biện pháp dài hạn để kiềm chế nhập siêu.

Bên cạnh đó, việc mở rộng xuất khẩu một số sản phẩm đang có nguy cơ làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, suy giảm đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường, sử dụng ngày càng nhiều các yếu tố đầu vào gia tăng áp lực gây ô nhiễm. Nhập khẩu chưa được quản lý tốt đã góp phần làm tăng nguy cơ ô nhiễm và suy thoái môi trường. Tình trạng nhập khẩu hàng hóa không bảo đảm các quy định an toàn và môi trường còn khá phổ biến. Tình trạng nhập khẩu thiết bị lạc hậu, thực phẩm kém chất lượng, hóa chất độc hại chưa được ngăn chặn kịp thời.

Quang cảnh hội thảo

Nhiều vấn đề xã hội nảy sinh từ những mặt trái của hoạt động xuất, nhập khẩu nói trên chưa được xử lý bằng cơ chế, chính sách có hiệu quả. Chúng ta chưa có chính sách chia sẻ hợp lý lợi ích từ xuất khẩu, đặc biệt là lợi ích thu được từ các nhóm hàng xuất khẩu có nguồn gốc thiên nhiên. Khoảng cách giàu nghèo đang có xu hướng gia tăng trong quá trình tự do hóa thương mại. Cơ hội về thu nhập và việc làm dễ bị tổn thương đối với nhóm xã hội là người có thu nhập thấp, khu vực nông nghiệp trong quá trình tham gia hoạt động xuất nhập khẩu.

Nguyên nhân của tình trạng nói trên là do chúng ta chưa quan tâm đúng mức đến chất lượng tăng trưởng, mới chú trọng về chỉ tiêu số lượng, chưa coi trọng những ảnh hưởng tiêu cực của xuất, nhập khẩu đối với xã hội và môi trường, duy trì quá lâu mô hình tăng trưởng theo chiều rộng, chưa chú trọng đúng mức việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo chiều sâu.

Yêu cầu phát triển xuất, nhập khẩu phục vụ phát triển bền vững đặt ra hết sức cấp bách đối với nước ta trong giai đoạn 2011 – 2020, giai đoạn tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Yêu cầu đó càng trở nên cấp bách hơn trong bối cảnh nước ta hội nhập ngày càng sâu hơn với nền kinh tế thế giới, đặc biệt hiện nay chúng ta là thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới và đang thực hiện các cam kết FTA ở mức độ rộng và cao hơn.

Việc phát triển xuất, nhập khẩu theo yêu cầu phát triển bền vững đòi hỏi những chính sách đúng đắn và phù hợp, được xây dựng trên cơ sở khoa học, có tính đến một cách hài hòa giữa mục tiêu kinh tế, xã hội, môi trường. Cần có các tiêu chí khoa học để định hướng, xây dựng, kiểm định, làm căn cứ cho các chính sách xuất, nhập khẩu theo hướng phục vụ mục tiêu phát triển bền vững của đất nước.

Theo Thứ trưởng Thường trực Bộ Công Thương Lê Danh Vĩnh, những định hướng phát triển xuất, nhập khẩu phục vụ yêu cầu phát triển bền vững được các đại biểu tham dự hội thảo đề cập khá rõ: Nâng cao chất lượng xuất khẩu trên cơ sở thay đổi mô hình tăng trưởng dựa vào các yếu tố làm tăng năng suất, chất lượng, nâng cao giá trị hàng xuất khẩu, nhập khẩu công nghệ tiên tiến, hạn chế nhập khẩu các mặt hang trong nước sản xuất được, phát triển sản xuất những hàng hóa thay thế nhập khẩu; phát triển xuất, nhập khẩu theo hướng hạn chế khai thác tài nguyên, hạn chế ô nhiễm môi trường, có cơ chế hợp lý trong chia sẻ lợi ích từ hoạt động xuất, nhập khẩu. Các giải pháp và chính sách lớn được các đại biểu đề cập đến là tái cấu trúc nền kinh tế, tăng đầu tư cho việc chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu, phát triển khoa hoc, công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế…

Các tham luận của hội thảo đã đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng tăng trưởng các nhóm hàng nước ta có lợi thế như gạo, cao su, cà phê, điện tử, dệt may… Cụ thể là nâng cao khả năng tham gia của hàng hóa xuất khẩu Việt Nam vào chuỗi giá trị toàn cầu, là khâu tạo ra nhiều giá trị nhất. Chính sách phát triển thị trường xuất, nhập khẩu là tận dụng cơ hội mở cửa thị trường theo các cam kết hội nhập để khai thác có hiệu quả các thị trường xuất khẩu hiện có, phát triển các thị trường mới, tăng nhập khẩu từ thị trường các nước có công nghệ nguồn…

Đại Dương