Chưa bao giờ vấn đề nâng cao giá trị cho “hạt ngọc” Việt Nam lại được quan tâm như hiện nay

Tại Hội nghị tổng kết sản xuất lúa năm 2012 được tổ chức mới đây tại tỉnh An Giang, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bùi Bá Bổng cho biết, XK gạo năm 2012 đạt sản lượng cao nhất từ trước đến nay dù ngành Sản xuất lúa gạo gặp nhiều khó khăn hơn năm 2011.

Theo đó, sản lượng lúa gạo XK năm 2012 tăng hơn 630.000 tấn so với năm trước. Năm 2012, riêng diện tích lúa của cả nước đạt gần 7,8 triệu ha, tăng khoảng 117.000 ha, góp phần nâng tổng sản lượng lên hơn 44 triệu tấn, tăng 1,6 triệu tấn so với năm 2011. Nhiều tỉnh như Kiên Giang, An Giang... đang vươn lên trở thành những địa phương đi đầu trong sản xuất và tiêu thụ lúa gạo theo hướng hiện đại, mang lại thu nhập cao cho nhà nông.

Có thể nói, năm 2012 cũng là một năm “vượng” của XK lúa gạo, khi lần đầu tiên vượt Thái Lan và chỉ xếp sau Ấn Độ, để Việt Nam trở thành nhà XK lớn thứ hai trên thế giới.

Mặc dù vươn lên vị trí thứ 2 về sản lượng XK, nhưng năm 2012, giá gạo XK trung bình của Việt Nam chỉ đạt khoảng 447 USD/tấn, thấp hơn khoảng 40 USD/tấn so với cùng kỳ năm 2011. Trong khi đó, nhà nông phải tăng chi phí đầu vào, giá thu mua lúa trong nước không tăng, thậm chí có thời điểm còn giảm.

Tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, nơi cung cấp đến 90% lượng gạo XK, với khoảng 4 triệu hộ trồng lúa. Thế nhưng, theo tính toán, nếu tính quy mô trung bình một hộ 4,4 nhân khẩu, có 30% lợi nhuận từ làm lúa giữ lại, lợi nhuận bình quân là 3,8 triệu đồng/người/năm (khoảng 316.250 đồng/người/tháng,dưới cả ngưỡng nghèo hiện nay là 400.000 đồng/người/tháng.

Thực trạng nhiều năm nay cho thấy, mặc dù sản lượng gạo XK đều tăng qua từng năm, nhưng giá trị lại không tăng tương ứng, nông dân trồng lúa không giàu lên được.

Thông tin từ Bộ Công thương, ngay trong tháng đầu năm 2013, các doanh nghiệp đã ký thêm được hợp đồng với lượng gạo XK tăng thêm 1,3 triệu tấn. Đó là chưa tính đến 650.000 tấn từ hợp đồng XK của năm 2012 chuyển sang.

“Lợi nhuận bình quân của người trồng lúa chỉ khoảng 300.000 đồng/người/tháng. Với mức này, người trồng lúa có thu nhập dưới cả ngưỡng nghèo theo quy định là 400.000 đồng/người/tháng.”

Theo dự báo của Tổ chức Lương nông thế giới (FAO), năm 2013, các nước trên thế giới cần nhập khoảng 37,5 triệu tấn gạo. Nhằm giảm lượng tồn kho và chuẩn bị cho vụ sản xuất mới, các nước XK sẽ đẩy mạnh lượng bán ra. Vì vậy, giá gạo chào XK sẽ giảm khá mạnh, trung bình khoảng 20 USD/tấn. Do đó, các doanh nghiệp XK gạo của Việt Nam chắc chắn sẽ rất vất vả trong “cuộc chiến” cạnh tranh về giá với “đối thủ” như Thái Lan, Ấn Độ...

Chủ tịch Hiệp hội lương thực Việt Nam, Trương Thanh Phong, cho biết, ngoài tăng cường công tác xúc tiến thương mại khai thông, tìm kiếm thị trường mới, chúng tôi đã đề nghị ngành chức năng cần định hướng chi tiết hơn về sản xuất lúa chất lượng cao.

Để nâng cao được giá trị hạt gạo Việt Nam, chuỗi sản xuất theo hướng liên kết phải bắt đầu ngay từ khâu giống, công tác chăm sóc, bảo quản, tạm trữ... với sự phân công, phân nhiệm cụ thể.

Thứ trưởng Bùi Bá Bổng khuyến cáo, các địa phương, các vùng cần sắp xếp lại cơ cấu mùa vụ theo hướng khoa học, hợp lý hơn. Riêng Cục trồng trọt sẽ tiến hành rà soát để quy hoạch lại cơ cấu mùa vụ; đồng thời điều chỉnh cơ cấu giống phù hợp. Thực tế, việc có quá nhiều giống lúa trên cùng một cánh đồng sẽ gây khó khăn trong sản xuất, tiêu thụ và XK.

Theo ông Bổng, mô hình cánh đồng mẫu lớn sẽ là lối thoát giải quyết  những tồn đọng hiện nay để đưa ngành Nông nghiệp phát triển bền vững, tiến tới hình thành vùng nguyên liệu lúa hàng hóa XK với 1 triệu ha và xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam.

Cũng theo Thứ trưởng Bùi Bá Bổng, mục tiêu sản xuất lúa trong năm 2013 là duy trì ổn định diện tích các vụ lúa, tăng năng suất lúa bình quân trong toàn vùng, gia tăng chất lượng lúa gạo XK và xây dựng cho được mô hình sản xuất lúa theo hướng VietGAP.

Giáo sư Nguyễn Lân Hùng, chuyên gia lĩnh vực sinh học và nông nghiệp, phân tích: Ngành Nông nghiệp của ta có rất nhiều cây trồng, vật nuôi có thể làm giàu, cho thu nhập cao hơn sản xuất lúa. Ta cứ giữ khư khư gần 4 triệu ha lúa để xuất khẩu mỗi năm chỉ được hơn 3 tỷ USD. Trong khi Pháp chuyển 1 triệu ha trồng lúa mỳ sang trồng nho để xuất khẩu mỗi năm thu 11 tỷ USD. Rồi họ dành một phần số tiền này để mua lương thực từ các nước. Vấn đề an ninh lương thực rất quan trọng, nhưng bên cạnh lúa gạo, phải để nông dân làm giàu lên bằng rất nhiều loại cây trồng khác.

Kỳ Phong