Nghị định 109 nêu rõ: Mọi thương nhân muốn kinh doanh xuất khẩu gạo phải có ít nhất một kho chuyên dùng với sức chứa tối thiểu 5.000 tấn thóc và có ít nhất một cơ sở xay, xát thóc, gạo với công suất tối thiểu 10 tấn thóc/giờ, phù hợp quy chuẩn chung do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) ban hành. Kho chứa, cơ sở xay, xát quy định tại Nghị định này phải thuộc sở hữu của thương nhân và phải nằm trên địa bàn tỉnh, TP trực thuộc T.Ư có thóc, gạo hàng hóa xuất khẩu hoặc có cảng biển quốc tế có hoạt động xuất khẩu thóc, gạo tại thời điểm thương nhân đề nghị cấp GCN. Kể từ ngày 1/10/2011, thương nhân không có GCN không được hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo. Quy định mới này đang gây khó khăn cho các DN xuất khẩu gạo, nhất là các DN nhỏ.

Tại cuộc họp giao ban của Bộ Công thương mới đây, ông Huỳnh Minh Huệ, Tổng Thư ký VFA nói: “Chỉ còn khoảng 2 tháng nữa là hết thời hạn cấp GCN đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo cho các DN, song hiện DN đang “rối như tơ vò” vì chưa thể đáp ứng được yêu cầu của Nghị định và của các Bộ”. Theo ông Huệ, hiện có hơn 200 DN đang tham gia xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, đến nay, mới chỉ có 29 DN được cấp GCN đủ điều kiện kinh doanh. Vậy, số DN còn lại vẫn đang có bạn hàng - đầu ra tốt, nhưng chưa thể hoàn thành về mặt thủ tục các yêu cầu như Quyết định 560 ngày 24/3/2011 của Bộ NN&PTNT về thiết bị: “Các cơ sở xay xát thóc gạo phải có bộ phận phân tích, máy sấy công nghiệp, hệ thống máy xay xát, đánh bóng, phân loại, phối trộn và đóng gói. Cụ thể, đối với máy sấy công nghiệp: Là loại máy sấy dạng tháp hoặc loại máy sấy vỉ ngang có khả năng xử lý độ ẩm của lúa đạt theo yêu cầu. Đối với hệ thống máy xay xát: Phải có sàng để loại bỏ tạp chất, thiết bị tách vỏ trấu, máy tách vỏ trấu khỏi gạo lức, sàng phân loại thóc gạo, thiết bị xát bóc cám (xát trắng), máy tách sạn đá…” thì tính sao?

Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Thành Biên cho biết: Hiện nay, ngoài 29 DN đã được cấp GCN đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo, còn 15 bộ hồ sơ của các DN đang được xem xét. Tháng tới, chúng ta sẽ cấp được cho tổng cộng 44 DN. Còn lại các DN vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của Nghị định 109 và văn bản hướng dẫn của các Bộ, ngành. Vụ Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) sẽ tiếp tục làm việc với các Bộ để gỡ khó cho các DN theo hướng: “Yêu cầu Vụ Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) thống kê các DN bị từ chối cấp GCN đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, trên thực tế, các DN đã làm hồ sơ, đã đáp ứng được tương đối đầy đủ các quy định của Nghị định 109 và các hướng dẫn của các Bộ, ban, ngành, Bộ Công thương sẽ kiến nghị với các Bộ kịp thời cấp tiếp cho các DN. Chúng ta cần dung hòa để gắn kết các DN thị trường và DN sản xuất, tránh những biến động lớn trong việc kinh doanh lúa gạo, ảnh hưởng tới DN và nông dân”.

Được biết, Bộ NN&PTNT và Bộ Công thương vẫn thống nhất giữ nguyên thời điểm thực hiện Nghị định 109 là ngày 1/10/2011, nhằm sắp xếp lại trật tự kinh doanh, đồng thời lành mạnh hóa thị trường kinh doanh lúa gạo, tạo sân chơi bình đẳng cho các DN. Những quy định về tiêu chuẩn kho chứa, cơ sở chế biến sẽ là cơ hội để những DN có năng lực phát triển, có kế hoạch đầu tư lâu dài tạo được thế mạnh trong kinh doanh lúa gạo, đồng thời loại bỏ được những DN nhỏ, làm ăn theo kiểu “chụp giật”, ép giá người nông dân và làm thao túng thị trường.

Mặt khác, khi Việt Nam gia nhập WTO, các DN nước ngoài cũng được tham gia kinh doanh lúa gạo. Nếu không được chuẩn bị chu đáo về năng lực thì các DN Việt Nam sẽ khó có thể cạnh tranh với các DN nước ngoài ngay tại sân nhà.

Mai Khanh (VOV)