Xe buýt xã hội hóa đang bị "bó".

Năm 2005 là thời điểm xe buýt xã hội hóa bắt đầu phát triển tại nhiều tỉnh phía Bắc, mà tiên phong là Hải Phòng, Hà Tây (cũ), Bắc Giang, Lạng Sơn, Nam Định… Đến nay, buýt xã hội hóa có mặt ở các địa phương phía Bắc, trên cả tuyến liên tỉnh (với tên gọi buýt liền kề), đường tỉnh, liên huyện. Và, chính xe buýt xã hội hóa đã tạo thuận lợi trong việc đi lại của người dân nông thôn, với giá rẻ hơn so với xe khách chạy tuyến cố định. Tuy nhiên, chỉ sau 1 - 2 năm đi vào hoạt động, đến nay, rất nhiều tuyến xe buýt (kể cả liên tỉnh và nội tỉnh) đã xuống cấp với các biểu hiện: Chất lượng dịch vụ kém, dừng đỗ, trả khách khách tùy tiện, bỏ chuyến, chạy chậm, giá vé tăng bất thường, không trao vé cho khách, chở quá tải, không sử dụng điều hòa, thậm chí chạy đua giành khách…

Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là doanh nghiệp kinh doanh buýt xã hội hóa đang phải tự đầu tư theo tính chất “lời ăn lỗ chịu”, mà không được hưởng sự ưu đãi về hạ tầng hay cơ chế của địa phương. Trong khi đó, các biến động về giá nhiên liệu, nhân công, bến bãi, lãi suất ngân hàng… theo hướng bất lợi cho doanh nghiệp.

Để bù đắp chi phí tăng thêm, các doanh nghiệp chỉ còn cách chở quá tải hoặc tăng giá vé. Tuy nhiên, việc tăng giá vé khiến hành khách chuyển sang đi xe tuyến hoặc phương tiện cá nhân. Ông Đoàn Văn Hòa, Giám đốc Cty Cổ phần Vận tải Thương mại Quảng Đông (buýt Quảng Đông, TP Hải Phòng) cho biết, hầu hết khách đi xe buýt là người có thu nhập thấp, nên tăng giá vé giống như “dao hai lưỡi”. Chúng tôi đã có lần thử tăng 2.000 đồng/vé và nhận thấy mỗi chuyến đã mất đi hàng chục khách. Vì vậy, đành chuyển sang phương án giãn tối đa tần suất chạy xe kết hợp các biện pháp khác nhằm tiết kiệm chi phí sản xuất.

Thời gian qua đã có không ít hãng xe buýt lấy lợi nhuận từ lĩnh vực kinh doanh khác để nuôi buýt xã hội hóa, “lách luật”, “ăn bớt” chất lượng dịch vụ (như không sử dụng điều hòa, bỏ chuyến, không trao vé…), hoặc có doanh nghiệp may mắn thì được chính quyền địa phương trợ giá xăng dầu…

Cách đây không lâu, 25 doanh nghiệp kinh doanh buýt xã hội hóa ở các tỉnh phía Bắc đã họp bàn và thấy rằng, để buýt xã hội hóa “sống” được, cần đưa giá vé xuống mức thấp hơn để thu hút hành khách. Và, muốn làm được điều đó cần có sự thay đổi về cơ chế và sự hỗ trợ trực tiếp về hạ tầng (như biển báo, nhà chờ). Ông Hà Duy Hưng, Trưởng ban Vận động thành lập Hiệp hội Vận tải khách công cộng bằng xe buýt ngoài quốc doanh các tỉnh phía Bắc cho biết, bất cập lớn nhất hiện nay là chính sách thuế đầu vào đối với xe buýt, nhiên liệu.

Cụ thể, theo Thông tư số 203/2009/TT-BTC của Bộ Tài chính về hướng dẫn chế độ quản lý, sử dụng và khấu hao tài sản cố định, các doanh nghiệp đầu tư ôtô chở khách nói chung được hoàn thuế đầu vào đối với phương tiện, nhiên liệu, thế nhưng xe buýt (cùng là diện tài sản dùng chung) lại không được được diện khấu trừ. Vì thế, doanh nghiệp phải tính chi phí đầu tư, góp phần đưa giá vé lên cao. Điều này mâu thuẫn với quy định người sử dụng dịch vụ xe buýt không phải chịu thuế giá trị gia tăng (được in trên giá vé), vì thực tế giá vé bao gồm cả phần thuế đáng ra được khấu trừ. Vì vậy, Nhà nước nên áp dụng quy định khấu trừ thuế đầu vào đối với phương tiện, nhiên liệu hoạt động buýt xã hội hóa.

Nam San