Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), tỷ giá giao dịch trên thị trường tuần qua vẫn ổn định, trạng thái ngoại tệ toàn hệ thống duy trì ở mức dương, các ngân hàng thương mại (NHTM) bắt đầu mua dòng ngoại tệ từ khách hàng và thanh khoản ngoại tệ toàn hệ thống được cải thiện. Tuy nhiên, tuần qua trên thị trường tự do, giá USD đã vượt mốc 21.200 đồng/USD. Trong khi NHNN giữ nguyên tỷ giá liên NH một thời gian dài, thì các NHTM vẫn niêm yết giá mua - bán ngoại tệ kịch trần cho phép. Có nhiều lý giải về việc này, nhưng một trong những tác nhân chính là thị trường vàng. NHNN cũng thừa nhận, tỷ giá biến động từ tháng 8 đến nay chủ yếu do tác động của giá vàng thế giới, khiến cầu vàng trong nước gia tăng. Trước tình thế đó, từ giữa tháng 8/2011, NHNN đã bán ra 1,5 tỷ USD và vừa rồi NHNN cấp phép nhập khoảng 4 tấn vàng, tính ra thị trường vàng tiếp tục ngốn thêm khoảng 220 triệu USD. "Chảy máu ngoại tệ" nhưng ổn định được thị trường vàng còn có thể chấp nhận. Thế nhưng, trên thực tế, giá vàng trong nước vẫn tiếp tục cao hơn giá thế giới. Đến cuối tuần qua, giá vàng trong nước cao hơn giá vàng thế giới hơn 3,5 triệu đồng/lượng - mức chênh lệch kỷ lục từ trước đến nay.
   
Bài toàn khó đặt ra cho NHNN lúc này là, nếu nhập thêm vàng sẽ ảnh hưởng đến tỷ giá, nhưng với mức chệnh lệch giá vàng lớn như hiện nay không cho nhập, áp lực nhập lậu vàng càng lớn. Điều này cũng tác động không nhỏ đến tỷ giá cuối năm. Báo cáo mới nhất của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), ước tính ngoại hối của Việt Nam đến cuối tháng 6/2011 vào khoảng 15,2 tỷ USD, tương đương 2,1 tháng nhập khẩu. Nhưng theo Giám đốc Điều hành Cty Chứng khoán HSC, Fiachra Mac Cana, dự trữ ngoại hối đã bị "chảy máu" với tốc độ khá nhanh trong 6 tuần qua. Khó có thể tính toán con số chính xác, nhưng HSC ước tính con số này trên 1 tỷ USD. Đây là cái giá để đổi lấy sự ổn định của tỷ giá như NHNN đã cam kết.
   
NHNN cho rằng, có nhiều yếu tố cho thấy giá USD sẽ biến động không quá lớn từ nay đến cuối năm. Trong đó, thặng dư cán cân thanh toán trong năm nay khoảng 2 - 2,5 tỷ USD, kiều hối và dòng vốn đầu tư cuối năm có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt NHNN áp dụng nhiều chính sách hạn chế tăng trưởng tín dụng ngoại tệ như tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc tiền gửi ngoại tệ, hạn chế đối tượng cho vay ngoại tệ... Nhưng thực tế, nhiều NHTM lo ngại rủi ro tỷ giá vẫn lớn. Một lãnh đạo NH cổ phần cho biết, hiện các NHTM có thể cân đối được thanh khoản ngoại tệ cho nhu cầu của doanh nghiệp, nhưng dấu hiệu căng thẳng ngày càng hiện rõ khi cầu ngoại tệ nhập khẩu và áp lực gom USD để nhập khẩu vàng và đáo hạn tín dụng ngoại tệ đang theo xu hướng tăng. Nếu kéo dài tình trạng này mà không có sự can thiệp từ NHNN, rủi ro về tỷ giá cho doanh nghiệp và NH là điều khó tránh khỏi.
   
Gần đây nhiều doanh nghiệp cho biết, phải mua USD cao hơn giá niêm yết. Giá chênh lệch này được hợp thức hóa qua nhiều loại phí khác nhau với "thủ thuật" NHNN có biết cũng không thể "bắt giò". Hiện, các khoản vay ngoại tệ trước đây thường có kỳ hạn ngắn và sẽ đáo hạn phần lớn vào cuối năm để kịp hoàn thành các chỉ tiêu. Do vậy, thời điểm này nhiều NHTM đã tạm dừng các hoạt động huy động đầu tư theo tỷ giá vì lo tỷ giá biến động. Các hoạt động mua bán và cho vay tại các NHTM đều rất hạn chế và chịu giá cao hoặc thêm phí nhiều. Tuy nhiên, cầu USD vẫn đang tăng do doanh nghiệp có nhu cầu xuất nhập khẩu và cả vay để trả nợ. Để giải quyết cầu ngoại tệ nhiều NHTM đã "hợp thức hóa" nguồn USD bằng cách để doanh nghiệp mua USD chợ đen bán cho NH, sau đó NH bán lại cho khách hàng khác để "minh bạch" nguồn gốc ngoại tệ.
   
Ông Phan Thanh Hải, Trưởng phòng Nguồn vốn GiaDinhBank cho rằng, tâm lý của người dân là yếu tố chính khiến USD tăng giá. Tại thị trường Việt Nam, khi ngoại tệ tăng giá, người dân lại tích cực mua vào, doanh nghiệp vàng cũng đôn giá lên, người bán ít, khiến thị trường rơi vào khan hiếm. Đặc biệt, khi giá vàng trong nước quá cao so với giá thế giới, giới đầu tư sẽ ngại mua vàng nhưng thay vào đó sẽ đổ dồn đầu tư USD vì dự đoán cầu USD sẽ tăng do nhập vàng. Hơn nữa, lãi suất tiền đồng đang hạ và lạm phát còn cao nên xu hướng đầu tư USD đang là kênh lựa chọn mới cho nhà đầu tư hiện nay.
   
Câu chuyện tỷ giá luôn nóng vào cuối năm vì những biện pháp được sử dụng từ trước đến nay khá hữu hạn. Bình ổn thị trường bằng dự trữ ngoại hối chỉ là biện pháp ứng phó ngắn hạn nên năm nào tình trạng này cũng lặp lại. Và, thực sự thị trường ngoại hối đến nay vẫn đang chờ "liều thuốc" mới từ NHNN.

Thanh Thiên