(Thanh tra) - Dù đã có nhiều chuyển biến trong công tác phòng, chống tham nhũng (PCTN), nhưng để phát huy vai trò của người dân, sự tham gia của toàn xã hội trong PCTN, việc bảo vệ và khen thưởng người tố cáo trung thực, dũng cảm vẫn là vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện.
Cơ chế khen thưởng người tố cáo trung thực, dũng cảm nhằm ghi nhận đóng góp, bảo đảm quyền lợi chính đáng và khuyến khích công dân tham gia đấu tranh với tiêu cực một cách hiệu quả và bền vững. Song hiện nay, cơ chế này vẫn còn nhiều khoảng trống pháp lý gây lúng túng cho các địa phương trong quá trình thực thi.
Luật Tố cáo năm 2018 không chỉ tạo hành lang pháp lý để công dân thực hiện quyền tố cáo mà còn tạo điều kiện phát huy vai trò giám sát của Nhân dân, khuyến khích công dân mạnh dạn đấu tranh với hành vi vi phạm pháp luật. Tại Điều 62, Luật Tố cáo 2018 quy định: Người tố cáo trung thực, tích cực cộng tác với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý hành vi vi phạm pháp luật thì được khen thưởng theo quy định của pháp luật.
Điều 68, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 cũng quy định: Người có thành tích trong việc phản ánh, tố cáo, báo cáo về hành vi tham nhũng thì được khen thưởng theo quy định của pháp luật.
Đây là những quy định mang ý nghĩa nhân văn chính trị sâu sắc, thể hiện sự trân trọng đối với công dân dám nói lên sự thật, góp phần phòng ngừa và xử lý vi phạm pháp luật nói chung và hành vi tham nhũng, tiêu cực nói riêng. Tuy nhiên, hiện nay, chính sách khen thưởng người tố cáo trung thực, tích cực vẫn còn những khó khăn trong việc áp dụng do thiếu hành lang pháp lý cụ thể để triển khai.
Đã có nhiều ý kiến cho rằng, Luật Tố cáo mới chỉ dừng ở quy định “được khen thưởng theo quy định của pháp luật”, nhưng chưa quy định cụ thể về nguyên tắc, hình thức, tiêu chuẩn, hồ sơ, thủ tục, mức thưởng và nguồn kinh phí bảo đảm. Luật Thi đua, Khen thưởng năm 2022 và Nghị định hướng dẫn thi hành cũng không có quy định riêng đối với việc khen thưởng người tố cáo trung thực, tích cực.
Trước đây đã có nhiều quy định về khen thưởng người tố cáo tham nhũng như: Nghị định số 76/2012/NĐ-CP ngày 3/10/2012 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Tố cáo năm 2011; Nghị định 59/2013/NĐ-CP ngày 17/6/2013 hướng dẫn thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2012; Thông tư liên tịch số 01/2015/TTLT-TTCP-BNV ngày 16/3/2015 của Thanh tra Chính phủ, Bộ Nội vụ quy định khen thưởng cá nhân có thành tích xuất sắc trong việc tố cáo hành vi tham nhũng; Thông tư liên tịch số 70/2016/TTLT-BTC-TTCP ngày 6/5/2016 của Bộ Tài Chính, Thanh tra Chính phủ quy định việc lập, quản lý và sử dụng Quỹ khen thưởng về phòng, chống tham… Do đó mà nhiều công dân trung thực, dũng cảm tố cáo hành vi tham nhũng, tiêu cực đã được cơ quan có thẩm quyền vinh danh, trao tặng những phần thưởng xứng đáng cả về tinh thần và vật chất.
Nhưng nay, các văn bản quy định chi tiết đó đã không còn hiệu lực. Hệ quả là khi có trường hợp người tố cáo đúng, giúp phát hiện sai phạm lớn nhưng cơ quan chức năng vẫn lúng túng trong việc xem xét khen thưởng.
Theo bà Phạm Thị Thu Hiền, Phó Hiệu trưởng Trường Cán bộ Thanh tra, khen thưởng người tố cáo không chỉ là câu chuyện động viên tinh thần, mà là công cụ pháp lý để khích lệ xã hội cùng tham gia kiểm soát quyền lực, phòng ngừa tiêu cực.
"Việc khuyến khích người dân tham gia tố cáo hành vi tham nhũng, tiêu cực, bên cạnh đó, phải có hình thức khen thưởng xứng đáng là hai biện pháp hỗ trợ tích cực cho nhau nhằm đảm bảo phát huy vai trò của xã hội trong phòng, chống tham nhũng", bà Hiền nhấn mạnh.
Thực tế cho thấy, phần lớn người dân khi tố cáo tiêu cực phải đối mặt với nhiều áp lực, thậm chí rủi ro bị trả thù hoặc trù dập. Việc thiếu cơ chế khen thưởng sẽ khó bảo đảm quyền lợi chính đáng cho người tố cáo. Dù có thể mục đích của người tố cáo nhiều khi không hẳn là để được khen thưởng, tôn vinh, song, khoảng trống pháp lý này có thể làm giảm hiệu quả thực thi chính sách khuyến khích người dân tố cáo.
Về lâu dài, nếu không có cơ chế ghi nhận cụ thể, niềm tin và động lực tham gia giám sát xã hội sẽ bị suy giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, một trong những nhiệm vụ trọng tâm mà Đảng và Nhà nước đang quyết liệt thực hiện.
Việc hoàn thiện cơ chế khen thưởng người tố cáo trung thực cần được nhìn nhận trong mối quan hệ thống nhất với Luật Thi đua, Khen thưởng và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Tố cáo. Nhiều ý kiến từ địa phương cho thấy ở một số nơi vẫn còn gặp vướng mắc nhất định, chủ yếu xuất phát từ việc chưa có hướng dẫn đầy đủ và thống nhất.
Do đó, để bảo đảm tính đồng bộ và khả thi trong thực tiễn, việc hoàn thiện cơ chế khen thưởng người tố cáo trung thực cần được triển khai song song với rà soát, điều chỉnh các quy định hiện hành, tránh tình trạng mỗi nơi áp dụng một cách.
Trên cơ sở những phản ánh từ cơ sở, Thanh tra Chính phủ cần phối hợp với Bộ Nội vụ và các cơ quan liên quan trong quá trình hoàn thiện quy định pháp luật về thi đua, khen thưởng, làm cơ sở áp dụng đối với trường hợp người tố cáo có đóng góp tích cực.
Khen thưởng người tố cáo trung thực không chỉ là việc “động viên” hay “cảm ơn” công dân, mà là biểu hiện cụ thể của chính sách khuyến khích xã hội tham gia bảo vệ kỷ cương pháp luật. Việc ban hành các hướng dẫn cụ thể về khen thưởng sẽ góp phần củng cố niềm tin của Nhân dân vào công lý, vào sự liêm chính của bộ máy Nhà nước.
Đã đến lúc, cùng với việc bảo vệ người tố cáo, chính sách khen thưởng cần được đặt đúng vị trí trong hệ thống pháp luật, để vừa bảo đảm công bằng, vừa tạo động lực xã hội mạnh mẽ cho công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
