Năm 2017, Cty Đạm Hà Bắc lỗ hơn 661,6 tỷ đồng; 2018 lỗ hơn 332,5 tỷ đồng; 6 tháng đầu năm 2019 lỗ hơn 222,3 tỷ đồng. Ảnh: Lê Phương

Có dấu hiệu hình sự trong đấu thầu, lập, thẩm định

Theo kết luận của TTCP, Cty Đạm Hà Bắc là doanh nghiệp có thương hiệu trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh phân bón, hoá chất, trong đó sản phẩm Urê chiếm 80% tổng doanh thu.

Giai đoạn 2012 - 2014 hoạt động sản xuất kinh doanh có lãi; bảo toàn được vốn, đảm bảo việc làm và thu nhập ổn định cho người lao động, thực hiện chính sách an sinh xã hội, đóng góp cho ngân sách Nhà nước.

Năm 2015, hoạt động sản xuất kinh doanh, quản lý vốn, tài sản; đầu tư Dự án Đầu tư cải tạo, mở rộng Nhà máy Phân đạm Hà Bắc (DA), Cty Đạm Hà Bắc đã có những vi phạm, khuyết điểm, thậm chí có dấu hiệu hình sự.

Đó là trong đấu thầu lựa chọn nhà thầu tư vấn lập DA, mặc dù Cty Đạm Hà Bắc đã mở thầu nhưng sau đó vẫn chấp nhận cho Liên danh Nhà thầu WEC - CECO bổ sung giấy ủy quyền tham dự thầu và bổ sung giấy đăng ký kinh doanh (có công chứng).

Đến khi nghiệm thu hồ sơ, tài liệu DA do nhà thầu WEC - CECO lập thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng làm căn cứ cơ sở để xác định tổng mức đầu tư (TMĐT) của DA như thỏa thuận với nhà chế tạo về giá thiết bị chính; tài liệu tính toán chi tiết vốn đầu tư; báo giá chi phí bản quyền công nghệ; văn bản xác nhận tính khả thi của công nghệ... nhưng Cty Đạm Hà Bắc không rà soát, bổ sung, vẫn trình Tổng Cty Hóa chất hồ sơ DA với TMĐT hơn 392,7 triệu USD để thẩm định phê duyệt.

Chính điều này dẫn đến sau này Cty Đạm Hà Bắc không chọn được nhà thầu EPC (lần 2) thi công DA, phát sinh chi phí hơn 3,571 tỷ đồng; phải điều chỉnh DA, đấu thầu lại làm tăng chi phí đầu tư, mất cơ hội khi giá đạm tăng cao; bổ sung 10% thuế GTGT thiết bị nhập khẩu, chịu ảnh hưởng giá than tăng cao, chênh lệch tỷ giá tăng là một trong những nguyên nhân dẫn đến DA thua lỗ.

Trong thẩm định, phê duyệt DA năm 2008 (lần 1), Tổng Cty Hoá chất Việt Nam chỉ thẩm định TMĐT DA, không thẩm định các nội dung khác của DA. Trong lập DA điều chỉnh, thẩm định, phê duyệt DA điều chỉnh năm 2009, theo TTCP, Cty Đạm Hà Bắc không đủ điều kiện, không đủ năng lực nhưng vẫn tự lập DA điều chỉnh; DA không thay đổi về quy mô, công suất, khi thẩm định điều chỉnh, TMĐT DA vẫn được Tổng Cty Hóa chất thẩm định, phê duyệt điều chỉnh với TMĐT (điều chỉnh) hơn 568,6 triệu USD, tăng 176,271 triệu USD (tăng 44,9%).

Tính từ khi Tổng Cty Hóa chất phê duyệt DA năm 2008, đến thời điểm phê duyệt điều chỉnh DA năm 2009, thời gian kéo dài 19 tháng, Cty Đạm Hà Bắc phát sinh chi phí hơn 3,5 tỷ đồng, làm chậm tiến độ DA.

Đối với việc lựa chọn nhà thầu EPC (lần 2) thi công DA, theo TTCP, hồ sơ mời thầu gói thầu EPC (lần 2) nêu rõ nhãn hiệu, xuất xứ một số thiết bị DA; quá trình thi công DA, có một số thay đổi giữa thiết kế cơ sở và thiết kế thi công, một số thiết bị, vật liệu sai khác so với hợp đồng.

Việc thay thế vật liệu này đã được chủ đầu tư và nhà thầu EPC lập biên bản thống nhất thay đổi, nhưng đến thời điểm thanh tra, các bên vẫn chưa xử lý dứt điểm.

Quá trình thi công khoan cọc, nhà thầu thực hiện không đúng một số nội dung theo tiêu chuẩn thi công và nghiệm thu cọc khoan nhồi theo quy định; không thực hiện đúng tỷ lệ công việc theo thỏa thuận trong liên danh khi tham gia đấu thầu. Tiến độ thi công chậm 11 tháng so với hợp đồng.

Bên cạnh đó, TTCP cũng chỉ ra những hạn chế như DA khởi công khi chưa có giấy phép xây dựng; một số tiêu chuẩn thi công, một số hạng mục phụ về môi trường chưa hoàn thành; các nhà thầu trong liên danh không thực hiện đúng tỷ lệ công việc đã thỏa thuận trong liên danh nhà thầu. Dẫn đến, DA còn chậm tiến độ do phải điều chỉnh, tổ chức đấu thầu lần 2.

Đến thời điểm thanh tra, các nội dung tranh chấp của hợp đồng EPC chưa được các bên giải quyết; chi phí đầu tư của DA chưa được quyết toán.

TMĐT của DA là 568,646 triệu USD, tỷ lệ vốn tự có của Cty tham gia DA chỉ chiếm 17,9% TMĐT, còn lại chủ yếu là vốn vay chiếm 82,1%; việc lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh DA có một số nội dung, nhất là về TMĐT của DA thiếu căn cứ, cơ sở, vi phạm quy định của pháp luật đã làm tăng chi phí đầu tư, tăng chi phí sản xuất kinh doanh dẫn đến chi phí lãi vay lớn, thua lỗ kéo dài… Lỗ luỹ kế đến ngày 30/6/2019 số tiền hơn 2,8 nghìn tỷ đồng.

Theo TTCP, những vi phạm được chỉ ra qua thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật trong việc thực hiện DA có dấu hiệu hình sự, gây hậu quả nghiêm trọng, cần phải được xác minh, điều tra làm rõ, xử lý theo quy định của pháp luật.

Lỗ năm sau cao hơn năm trước

Đối với thanh tra hoạt động đầu tư tài chính; tái cơ cấu, CP hóa, theo TTCP từ năm 2012 đến 2016, Cty Đạm Hà Bắc đầu tư tài chính dài hạn tại Cty CP Hóa chất Hưng Phát Hà Bắc, Cty CP Phân bón Bắc Giang, Cty CP Khí hóa lỏng, mua CP tại Ngân hàng Vietinbank, Cty Tài chính CP Hóa chất Việt Nam. Tuy nhiên, hiệu quả đầu tư tài chính không cao. Tỷ suất lợi nhuận năm 2012 cao nhất 10,2%, nhưng năm 2014 chỉ là 1,55%.

Trong việc CP hóa, đến thời điểm thanh tra, Tập đoàn Hóa chất chưa có phương án xử lý; Cty vẫn bảo quản, quản lý làm phát sinh chi phí. Năm 2012, 2013, 2014, Cty bảo toàn được vốn chủ sở hữu đối với tài sản và nguồn vốn theo quy định. Nhưng từ năm 2015, Cty thua lỗ, không bảo toàn được vốn chủ sở hữu.

Đến 31/12/2016, tổng số nợ phải trả và vay ngân hàng của Cty chiếm 89,7% tổng tài sản và gấp 8,7 lần vốn chủ sở hữu, Cty mất cân đối dòng tiền, khó khăn về tài chính, nợ quá hạn ngân hàng.

Trong quản lý công nợ bán hàng, chưa quy định cụ thể tỷ lệ, hạn mức công nợ, chưa quy định thời hạn thanh toán và phạt chậm thanh toán; còn trường hợp công nợ phải thu quá hạn chưa được trích lập dự phòng theo quy định; chưa kịp thời thu hồi tiền tạm ứng của Cty Contrexim - Meco khi chứng thư bảo lãnh tiền tạm ứng hết giá trị, phát sinh nợ khó đòi, tiềm ẩn rủi ro... một số khoản chi phí liên quan đến hợp đồng EPC chưa được giải quyết dứt điểm việc quyết toán chi phí đầu tư DA đầu tư chậm...

Về kết quả hoại động sản xuất kinh doanh, từ năm 2015 (khi DA đi vào hoạt động), dù Cty đã tăng cường các biện pháp về tiêu thụ sản phẩm, tiết kiệm chi phí nhưng hoạt động sản xuất kinh doanh vẫn thua lỗ, không hoàn thành chỉ tiêu kế hoạch về sản lượng, doanh thu, lợi nhuận.

Cụ thể, năm 2015 lỗ hơn 669,7 triệu đồng; năm 2016 lỗ hơn 1 nghìn tỷ đồng, lao động giảm 395 người so với năm 2012; tổng quỹ lương năm 2015 giảm 47 tỷ đồng so với năm 2014, năm 2016 giảm 85 tỷ đồng so với năm 2015, thu nhập bình quân người lao động giảm.

Còn theo báo cáo của Cty, năm 2017, Cty lỗ hơn 661,6 tỷ đồng, năm 2018 lỗ hơn 332,5 tỷ đồng, 6 tháng đầu năm 2019 lỗ hơn 222,3 tỷ đồng, số lỗ lũy kế đến tháng 6/2019 là hơn 2,8 nghìn tỷ đồng.

Chịu trách nhiệm đối với những vi phạm, khuyết điểm này thuộc về Hội đồng Quản trị (HĐQT), Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc, Ban Lãnh đạo, Tổng Cty Hóa chất Việt Nam (Tập đoàn Hóa chất Việt Nam), người đại diện phần vốn Nhà nước tại Cty Đạm Hà Bắc, Hội đồng Thành viên, HĐQT, Chủ tịch HĐQT, Giám đốc, Ban Lãnh đạo Cty Đạm Hà Bắc, các đơn vị, phòng, ban, cá nhân có liên quan thuộc Tổng Cty Hóa chất Việt Nam (Tập đoàn Hóa chất Việt Nam) và Cty Đạm Hà Bắc.

Khẩn trương chấn chỉnh, khắc phục hạn chế

Phó Thủ tướng chỉ đạo TTCP chuyển hồ sơ liên quan đến những vi phạm có dấu hiệu hình sự tại DA Đầu tư cải tạo, mở rộng Nhà máy Phân đạm Hà Bắc trong việc vi phạm trong tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu tư vấn lập DA; thiếu trách nhiệm trong việc lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh DA đến Bộ Công an để điều tra, xác minh, xử lý theo quy định.

Bộ Công thương, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam và Cty Đạm Hà Bắc khẩn trương thực hiện các kiến nghị của TTCP. Trong đó, chấn chỉnh, khắc phục ngay những hạn chế tồn tại nêu tại kết luận thanh tra. Tổ chức kiểm điểm trách nhiệm đối với các đơn vị, cá nhân có vi phạm khuyết điểm theo thẩm quyền để xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật. TTCP kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện xử lý sau thanh tra và tổng hợp kết quả, báo cáo lên Thủ tướng Chính phủ.

Lê Phương