Toàn cảnh Nhà máy Đạm Hà Bắc. Ảnh: Internet

Theo TTCP, Cty Đạm Hà Bắc là doanh nghiệp có thương hiệu trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh phân bón, hoá chất, trong đó sản phẩm Urê chiếm 80% tổng doanh thu. Giai đoạn 2012 - 2014, hoạt động sản xuất kinh doanh của Cty có lãi; bảo toàn được vốn, đảm bảo việc làm và thu nhập ổn định cho người lao động, thực hiện chính sách an sinh xã hội, đóng góp cho ngân sách Nhà nước.

Năm 2015, khi Dự án đầu tư cải tạo, mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc (DA) hoàn thành, đi vào sản xuất, Cty đã tiếp cận, làm chủ công nghệ, cơ bản vận hành ổn định, đáp ứng các chỉ tiêu kỹ thuật.

Tuy nhiên, trong hoạt động sản xuất kinh doanh, quản lý vốn, tài sản; đầu tư DA, Cty Đạm Hà Bắc đã có những vi phạm, khuyết điểm, thậm chí có dấu hiệu hình sự.

Đầu tiên phải kể đến là những sai phạm trong việc chấp hành quy định của pháp luật trong thực hiện DA của Cty Đạm Hà Bắc. Đó là trong đấu thầu lựa chọn Nhà thầu tư vấn lập DA, căn cứ hồ sơ cho thấy, đến thời điểm mở thầu, chỉ có Liên danh Nhà thầu WEC-CECO tham dự (Công ty Hữu hạn cổ phần Khoa học kỹ thuật Ngũ Hoàn Trung Quốc (WEC) và Công ty Cổ phần thiết kế công nghiệp hoá chất Việt Nam (CECO).

Trong hồ sơ dự thầu thể hiện, Chủ tịch Cty WEC ký văn bản ủy quyền tham dự thầu ngày 18/4/2007 nhưng đơn dự thầu người được ủy quyền lại ký trước đó ba ngày, là ngày 15/4/2007.  Theo báo cáo của Cty Đạm Hà Bắc, nhà thầu lý giải có sự nhầm lẫn về ngày ký ủy quyền và đề nghị xin được bổ sung.

Như vậy, mặc dù Cty Đạm Hà Bắc đã mở thầu nhưng sau đó vẫn chấp nhận cho liên danh Nhà thầu WEC- CECO bổ sung Giấy ủy quyền tham dự thầu và bổ sung Giấy đăng ký kinh doanh (có công chứng) vi phạm quy định tại Điều 17, Nghị định 111/2006/NĐ - CP của Chính phủ.

Đến khi nghiệm thu hồ sơ, tài liệu DA do Nhà thầu WEC - CECO lập, mặc dù Nhà thầu WEC – CECO thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng làm căn cứ cơ sở để xác định tổng mức đầu tư (TMĐT) của DA như thỏa thuận với nhà chế tạo về giá thiết bị chính mà DA sẽ sử dụng; tài liệu tính toán chi tiết vốn đầu tư cho từng hạng mục công trình, thiết bị chính; báo giá chi phí bản quyền công nghệ; văn bản xác nhận tính khả thi của công nghệ... nhưng Cty Đạm Hà Bắc không rà soát, bổ sung, vẫn trình Tổng Cty Hóa chất Hồ sơ dự án với TMĐT hơn 392,7 triệu USD để thẩm định phê duyệt.

Cũng theo TTCP, do vi phạm quy định của pháp luật về đấu thầu trong lựa chọn Nhà thầu tư vấn lập DA, TMĐT của DA được xác định không có căn cứ, cơ sở, không sát thực tế là nguyên nhân chính dẫn đến sau này Cty Đạm Hà Bắc không chọn được Nhà thầu EPC, phát sinh chi phí hơn 3,571 tỷ đồng; phải điều chỉnh DA, đấu thầu lại làm tăng chi phí đầu tư, mất cơ hội khi giá đạm tăng cao; bổ sung 10% thuế GTGT thiết bị nhập khẩu, chịu ảnh hưởng giá than tăng cao, chênh lệch tỷ giá tăng là một trong những nguyên nhân dẫn đến DA thua lỗ.

Trong thẩm định, phê duyệt DA năm 2008 (lần 1), TTCP cũng chỉ ra những vi phạm như Tổng Cty Hoá chất Việt Nam chỉ thẩm định TMĐT DA, không thẩm định các nội dung khác của DA là vi phạm quy định tại Khoản 5, Điều 1, Nghị định số 112/2006/NĐ-CP của Chính phủ.

Bên cạnh đó, dù TMĐT của DA thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng để xác định nhưng vẫn được Tổng Cty Hoá chất thẩm định phê duyệt (tại Quyết định số 212/QĐ-HCVN là 392,375 triệu USD) thiếu căn cứ, cơ sở.

Chưa hết, DA đầu tư bằng ngoại tệ, nhưng thẩm định, phê duyệt DA không phân tích ảnh hưởng của yếu tố tỷ giá... quyết định phê duyệt DA đầu tư khi chưa có Báo cáo đánh giá tác động môi trường không đúng quy định của pháp luật về môi trường.

Trong lập DA điều chỉnh, thẩm định, phê duyệt DA điều chỉnh năm 2009 có những vi phạm như Cty Đạm Hà Bắc không đủ điều kiện, không đủ năng lực nhưng vẫn tự lập DA điều chỉnh và được Tổng Cty Hóa chất thẩm định, phê duyệt không đúng quy định về quản lý xây dựng.

Thêm vào đó, dù DA không thay đổi về quy mô, công suất, khi thẩm định điều chỉnh, TMĐT DA, trong đó có một số nội dung về chi phí thiết bị chưa được làm rõ (đã được Ban Đầu tư Xây dựng Tổng Cty nêu trong báo cáo kết quả thẩm định), nhưng vẫn được Tổng Cty Hoá chất thẩm định, phê duyệt điều chỉnh với TMĐT (điều chỉnh) hơn 568,6 triệu USD, tăng 176,271 triệu USD (tăng 44,9%) là thiếu căn cứ, cơ sở, không đúng quy định của pháp luật về đầu tư xây dựng.

Đáng chú ý, năm 2008 khi thẩm định TMĐT DA (hơn 392,3 triệu USD), Tổ Thẩm định đã nêu DA sẽ gặp khó khăn khi vốn đầu tư tăng 20% hoặc giá Urê giảm 8%. Tuy nhiên, khi điều chỉnh DA, dù không thay đổi mục tiêu, quy mô, công suất nhưng năm 2009 thì TMĐT của DA lại tăng 44,9% (tương đương 176,2 triệu USD)  so với TMĐT phê duyệt năm 2008, ảnh hưởng đến tính hiệu quả DA nhưng chưa được phân tích đánh giá, làm rõ trong quá trình điều chỉnh DA. Tính từ khi Tổng Cty Hóa chất phê duyệt DA năm 2008, đến thời điểm phê duyệt điều chỉnh DA năm 2009, thời gian kéo dài 19 tháng, Cty đạm Hà Bắc phát sinh chi phí hơn 3,5 tỷ đồng, làm chậm tiến độ DA.

Việc tăng TMĐT DA làm tăng chi phí đầu tư tăng chi phí lãi vay, tăng chi phí sản xuất kinh doanh là nguyên nhân chính dẫn đến DA thua lỗ.

Theo TTCP, những vi phạm này có dấu hiệu hình sự trong đấu thầu theo quy định tại Điều 222 Bộ Luật Hình sự năm 2015

Bài 2: Khởi công khi chưa có giấy phép xây dựng