(Thanh tra) - Từ những câu hỏi, vướng mắc thực tế của cán bộ làm nhiệm vụ tiếp công dân, xử lý đơn, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cấp tỉnh và cấp xã, gửi tới Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương. Thông qua Báo Thanh tra, trong tuyến bài này, ông Nguyễn Hồng Điệp, Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương sẽ phân tích, giải đáp và tháo gỡ 7 nhóm vấn đề liên quan đến tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong bối cảnh tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.
Từ ngày 1/7/2025, Nghị định 141/2025/NĐ-CP về tổ chức chính quyền địa phương hai cấp có hiệu lực, bỏ cấp huyện trong bộ máy. Xin ông cho biết, trong mô hình mới này, việc xác định thẩm quyền và quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo sẽ thay đổi như thế nào và cán bộ cấp xã, cấp tỉnh cần lưu ý những gì để thực hiện đúng quy định?
Từ ngày 1/7/2025, Nghị định số 141/2025/NĐ-CP về tổ chức chính quyền địa phương hai cấp chính thức có hiệu lực, thay đổi căn bản cách xác định thẩm quyền và quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo. Việc áp dụng mô hình này đòi hỏi cán bộ các cấp, nhất là cấp xã và cấp tỉnh phải nắm vững quy định mới để bảo đảm công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư và giải quyết khiếu nại, tố cáo được thực hiện thống nhất, hiệu quả trên phạm vi toàn quốc.
Thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong mô hình hai cấp
Theo mô hình mới, không còn cấp huyện trong cơ cấu tổ chức chính quyền địa phương. Thẩm quyền giải quyết được phân định như sau:
Cấp xã: Chủ tịch UBND xã giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình và của cơ quan thuộc cấp xã; đồng thời tiếp nhận, xử lý các khiếu nại được phân cấp từ cấp huyện (trước đây).
Cấp tỉnh: Chủ tịch UBND tỉnh giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND cấp huyện hoặc các cơ quan thuộc cấp huyện (được chuyển về tỉnh sau khi bỏ cấp huyện). Đồng thời, cấp tỉnh giải quyết khiếu nại lần hai đối với các vụ việc đã được cấp xã giải quyết lần đầu nhưng công dân vẫn khiếu nại hoặc đã hết thời hạn giải quyết mà chưa được giải quyết.
Cách phân cấp này được xây dựng nhằm bảo đảm tính liên tục, tránh bỏ sót nội dung và nâng cao hiệu quả vận hành bộ máy chính quyền địa phương.
Quy trình giải quyết khiếu nại
Quy trình mới tiếp tục bảo đảm quyền của công dân và tăng cường trách nhiệm của cơ quan giải quyết:
Người khiếu nại có quyền ủy quyền cho luật sư hoặc trợ giúp viên pháp lý tham gia trong quá trình giải quyết.
Cơ quan giải quyết có trách nhiệm thu thập hồ sơ, cung cấp tài liệu cho người khiếu nại, trừ trường hợp liên quan đến bí mật Nhà nước.
Chủ tịch UBND cấp xã và cấp tỉnh phải tổ chức giải quyết đúng trình tự, bảo đảm kịp thời, tránh tình trạng tồn đọng hoặc giải quyết hình thức.
Thẩm quyền và quy trình giải quyết tố cáo
Đối với tố cáo, người giải quyết ra quyết định thụ lý khi có đủ điều kiện theo luật định và có căn cứ xác định người vi phạm. Quy trình bao gồm: Thụ lý - Xác minh - Kết luận - Xử lý.
Trường hợp tố cáo xuất phát từ vụ việc khiếu nại đã được giải quyết đúng thẩm quyền nhưng công dân tố cáo người giải quyết, chỉ thụ lý khi có chứng cứ cho thấy người giải quyết vi phạm pháp luật. Việc giải quyết tố cáo tại cấp xã và cấp tỉnh cũng được thiết kế phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.
Khuyến nghị để áp dụng thống nhất
Để thực thi hiệu quả quy định mới, cần lưu ý:
1. Cán bộ cấp xã và tỉnh phải nắm chắc phân định thẩm quyền, tránh chồng chéo hoặc bỏ sót nội dung vụ việc.
2. Thực hiện nghiêm các quy định của Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo và các văn bản hướng dẫn thi hành.
3. Tăng cường phối hợp giữa các cấp chính quyền, cơ quan liên quan để xử lý nhanh chóng, giải quyết dứt điểm vụ việc.
4. Thực hiện báo cáo định kỳ về tình hình giải quyết khiếu nại, tố cáo đến cơ quan có thẩm quyền và thông tin kết quả đến Ban Tiếp công dân Trung ương để phục vụ công tác tiếp công dân, xử lý đơn.
Việc điều chỉnh thẩm quyền và quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo theo mô hình chính quyền hai cấp là bước cải cách quan trọng, góp phần tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân. Khi được áp dụng đồng bộ, thống nhất, các quy định này sẽ tạo nền tảng cho một nền hành chính công khai, minh bạch và vì dân.
Làm thế nào để cán bộ nắm rõ phân cấp thẩm quyền theo mô hình chính quyền hai cấp mới
Để cán bộ nắm rõ phân cấp thẩm quyền theo mô hình chính quyền hai cấp mới (cấp tỉnh và cấp xã, không còn cấp huyện) và thực hiện hiệu quả công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư, khiếu nại, tố cáo, các giải pháp sau đây rất quan trọng:
Đào tạo, tập huấn chuyên sâu và thường xuyên
Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn quy định phân cấp thẩm quyền mới cho cán bộ cấp xã, cấp tỉnh, đặc biệt là cán bộ làm công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Nội dung đào tạo cần bao gồm trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại, tố cáo theo Nghị định 141/2025/NĐ-CP, Thông tư 02/2025-TT-TTCP và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan; phân biệt rõ thẩm quyền của từng cấp theo mô hình mới.
Cập nhật kiến thức về các văn bản hướng dẫn, quy định bổ sung kịp thời.
Xây dựng và phổ biến tài liệu hướng dẫn cụ thể.
Soạn thảo tài liệu, bản đồ phân cấp thẩm quyền minh bạch, trực quan, dễ hiểu, gửi tới từng đơn vị, cán bộ.
Phát hành quy trình chuẩn, biểu mẫu, “checklist” công việc giúp cán bộ xác định nhanh ai chịu trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong từng trường hợp cụ thể.
Ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ tra cứu, xử lý
Cung cấp hệ thống tra cứu trực tuyến, phần mềm quản lý đơn thư, khiếu nại, tố cáo tích hợp phân quyền rõ ràng giúp cán bộ dễ dàng tra cứu, nắm bắt thẩm quyền giải quyết nhanh chóng.
Đào tạo và nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho cán bộ, bảo đảm khai thác hiệu quả các công cụ này.
Tăng cường chỉ đạo, hướng dẫn và giám sát của cấp trên
Cơ quan cấp trên cần giám sát, kiểm tra định kỳ việc thực hiện phân cấp thẩm quyền, hướng dẫn kịp thời, xử lý các trường hợp sai phạm hoặc vướng mắc.
Tổ chức các buổi họp giao ban trao đổi kinh nghiệm, tháo gỡ khó khăn trong quá trình vận hành mô hình chính quyền hai cấp.
Thiết lập cơ chế phối hợp giữa các cấp và các phòng, ban
Xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng, tạo điều kiện cho cán bộ cấp xã làm việc liên thông với cấp tỉnh, tránh chồng chéo hoặc bỏ sót khi giải quyết đơn thư, khiếu nại, tố cáo.
Đảm bảo “một việc - một đầu mối - một người chịu trách nhiệm” trong xử lý các vụ việc.
Tuyên truyền, phổ biến rộng rãi tới cán bộ và người dân
Tuyên truyền thường xuyên qua các kênh chính thống và trực tiếp về mô hình chính quyền hai cấp, phân cấp thẩm quyền và quyền lợi, trách nhiệm của người dân khi khiếu nại, tố cáo.
Từ đó vừa giúp cán bộ nâng cao nhận thức, vừa tạo sự đồng thuận, hiểu biết chung trong xã hội.
Chuẩn bị đầy đủ nguồn lực về nhân sự, tài chính và trang thiết bị
Đảm bảo cán bộ được bố trí phù hợp, có đủ kinh nghiệm và năng lực thực hiện nhiệm vụ theo phân cấp mới.
Trang bị cơ sở vật chất, công nghệ thông tin cần thiết để phục vụ công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo khoa học và hiệu quả.
Tóm lại, để cán bộ nắm rõ phân cấp thẩm quyền theo mô hình chính quyền hai cấp mới, cần sự kết hợp đồng bộ giữa việc đào tạo - hướng dẫn - ứng dụng công nghệ - giám sát quản lý - phối hợp liên ngành, tuyên truyền nâng cao nhận thức, đồng thời bảo đảm điều kiện vật chất và nguồn lực phù hợp. Đây là nền tảng để thực hiện công tác tiếp dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo một cách thống nhất, công khai, minh bạch và hiệu quả trên toàn quốc.
