TS Nguyễn Quốc Văn, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học thanh tra - chủ nhiệm đề tài trình bày nội dung tại hội thảo. Ảnh: TH

Theo TS Nguyễn Quốc Văn, trong gần 2 thập kỷ qua, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng (PCTN) nói chung và kiểm soát TSTN của người có chức vụ, quyền hạn nói riêng đã được Đảng và Nhà nước quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thông qua việc ban hành nhiều văn bản, chính sách, pháp luật.

Trên thực tiễn kiểm soát TSTN của người có chức vụ, quyền hạn đã đạt được một số thành công, góp phần quan trọng trong việc nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và đạo đức công vụ trong kê khai, công khai và giải trình nguồn gốc TSTN; đồng thời; góp phần phòng ngừa, phát hiện, xử lý người và xử lý tài sản có dấu hiệu tham nhũng, tiêu cực.

Việc kê khai, công khai bản kê khai TSTN được thực hiện cơ bản đầy đủ, rõ ràng, đúng hạn, đạt tỉ lệ cao. Việc chủ động xác minh TSTN phục vụ công tác quản lý cán bộ đã có chuyển biến rõ rệt, số lượng người được xác minh tăng hơn nhiều. Phát hiện và xử lý nghiêm nhiều trường hợp kê khai tài sản không trung thực, có tác dụng cảnh tỉnh, răn đe, góp phần đưa công tác kê khai, kiểm soát việc kê khai TSTN ngày càng thực chất, nề nếp, hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, vấn đề xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn hiện đang là khâu rất yếu, với việc tồn tại đồng thời nhiều hạn chế, bất cập quan trọng trên các phương diện pháp lý và thực tiễn.

Theo Báo cáo tổng kết 10 năm việc thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản thì việc thực hành xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn hiện còn lúng túng về nội dung, phương pháp, cách thức tiến hành thiếu thống nhất trên phạm vi cả nước.

Nhiều nơi đến nay vẫn chưa kết luận xác minh được trường hợp nào; hoạt động xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn chưa đạt được kết quả thực chất, còn mang tính hình thức; việc tổ chức xác minh, kết luận về TSTN của các đối tượng thuộc quyền quản lý của các cấp ủy Đảng ở Trung ương và địa phương, của các đối tượng là chủ sở hữu hoặc lãnh đạo quản lý các doanh nghiệp lớn chưa được quy định rõ nhằm bảo đảm tính thực tế, khả thi, khách quan, minh bạch.

Tại hội thảo góp ý cho đề tài “Xác minh tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn” ngày 6/5, các đại biểu đã trao đổi, chia sẻ xoay quanh các nội dung như: Thực trạng khung chính sách và những vấn đề đặt ra; thực tiễn xác minh TSTN tại đơn vị mình và đề xuất quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn.

Theo ông Lê Văn Vương, Thanh tra Bộ Giáo dục - Đào tạo chia sẻ, trước năm 2018 vấn đề kê khai TSTN chưa được quan tâm, từ năm 2018 đến nay Bộ áp dụng tiến hành theo Luật mới với lựa chọn đơn vị bằng hình thức bốc thăm ngẫu nhiên. Tuy nhiên, do Bộ rất nhiều đơn vị sự nghiệp nên việc triển khai công tác kê khai TSTN là rất rộng, nên khi xác định đối tượng để kê khai TSTN gặp nhiều khó khăn, vất vả, mất nhiều thời gian.

Mục 10 kê khai người có liên quan, thu nhập tăng thêm là chưa phù hợp, không xác định được tài sản. Để đảm bảo đầy đủ, chính xác, trung thực cũng là vấn đề khó khăn khi kê khai. Ví dụ như có những trường hợp kê khai tài sản do bố mẹ cho tặng. Theo ông Vương, hiện tại việc xác minh TSTN mới đạt được kết quả ở vấn đề nhận thức.

Ông Hoàng Kim Ngân, đại biểu đến từ Bộ Y tế cho biết, từ năm 2022 đến nay, Bộ cũng đã triển khai bốc thăm ngẫu nhiên, cũng gặp nhiều khó khăn trong việc xác định đối tượng kê khai.

Do đó, ông đề nghị cần có giải pháp quy định cụ thể, trao đủ quyền cho bộ phận tiếp nhận từ bản khai đầu tiên. Việc kê khai tài sản cho con chưa thành niên cũng gặp không ít bất cập, thực tế đối tượng kê khai có thể cho con đủ tuổi thành niên thừa kế tài sản. Kê khai tài sản bố mẹ cho tặng, tài sản giữ hộ, đứng tên hộ, ngoại tệ, vàng… cũng gặp khó khăn trong công tác xác minh. Ngoài ra, việc chuyển đổi vị trí công tác khi rà soát cũng gặp khó khăn, cần có những văn bản hướng dẫn cụ thể, chi tiết hơn.

Ông Phạm Vũ Thắng, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao chia sẻ, Viện quản lý công tác cán bộ theo ngành dọc, do đó công tác xác minh TSTN cũng là một khối lượng lớn. Hiện tại, Viện mới tiến hành được 3 năm, nếu đảm bảo phải 10% một đơn vị phải tiến hành xác minh thì rất khó thực hiện. Thực tế, cơ quan mới chỉ tiến hành được những đơn vị trực tiếp quản lý, còn lại ủy quyền cho cấp dưới thực hiện, mặc dù hiện tại luật chưa có quy định rõ về ủy quyền.

Do đó, ông đề nghị chủ nhiệm đề tài có thể lưu tâm đến yếu tố ủy quyền trong kiểm soát TSTN. Cơ quan xác minh TSTN của Đảng có thể phối hợp với cơ quan chính quyền. Thực tế khi triển khai công tác xác minh TSTN, cần thông tin của các bên liên quan, đến trực tiếp thì họ hợp tác, nếu gửi đường công văn sẽ mất nhiều thời gian, hoặc không hợp tác. Tài sản trong các vụ án tham nhũng cũng còn gặp những khó khăn, bất cập.

Công tác xác minh TSTN nhiều năm nay, nhiều đơn vị mới chỉ đáp ứng được mục tiêu nâng cao ý thức của người có chức vụ, quyền hạn, mới chỉ tìm ra được những sai sót trong bảng kê khai, mấu chốt vấn đề là tìm ra những gì họ không kê khai là rất khó, chúng ta chưa làm được. Đây là một trong những bất cập cần thiết, quan trọng, chưa có biện pháp mà đề tài có thể cần tập trung nghiên cứu, tìm giải pháp.

Ngoài ra, bất cập trong hoạt động này đó chính là thẩm quyền của đơn vị tiếp nhận bản kê khai đầu tiên, thông thường đơn vị chỉ nhận, không có rà soát, trong khi thực tế các bản kê khai lỗi, sai rất nhiều (vì không đúng mẫu, không đúng nội dung…).

“Nơi nào mà người đứng đầu quan tâm, chú trọng đến việc kê khai, xác minh tài sản của người có chức vụ, quyền hạn thì nơi đó thường triển khai rất tốt” – ông Thắng nói.

Còn đại diện Ủy ban Kiểm tra đề xuất, chủ nhiệm đề tài cập nhật thêm một số văn bản mới như: Quy định 85 (23/5/2017), Quy định 22 (28/7/2021), Kết luận 105 (14/12/2024) của Bộ chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW, ngày 3/1/2014 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản.

Theo ông Phạm Vũ Xuyên, Thanh tra Bộ Quốc phòng, công tác PCTN ở Bộ hiện nay mới chỉ cấp ban, hàng năm Bộ cũng đã triển khai công tác kê khai, xác minh TSTN, tuy nhiên rất phức tạp, vất vả, nhiều nội dung, mỗi một bản kê khai lại cần có một kết luận. Quy định về yêu cầu các cơ quan cung cấp thông tin vẫn còn chung chung, chưa rõ ràng, thực tế triển khai nhiều nơi chúng tôi gửi văn bản đi phải rất lâu mới được phản hồi (hàng tháng, có trường hợp hàng năm), nếu tài sản là đất đai thì gửi đến Bộ Tài nguyên và Môi trường; tiền tệ gửi đến các ngân hàng, ngoài ra còn có giấy tờ có giá trị khác thì gửi đến cơ quan nào, chỗ này cũng gặp khó khăn khi xác minh.

Phạm vi xác minh TSTN cũng cần được làm rõ hơn, trong bảng kê khai hay cả ngoài? Trong luật hiện nay mới xác định thời hạn, thời kỳ xác minh, thực tế cũng gặp nhiều bất cập.

Ông  Nguyễn Xuân Anh, Liên đoàn Luật sư Việt Nam cho rằng, thực tế là hình thức bốc thăm, xác xuất rơi vào lãnh đạo là rất ít. Theo ông, có thể cân nhắc hình thức đội ngũ lãnh đạo yêu cầu bốc thăm riêng. Từ năm 2015 đến nay, luật ngày càng tiến bộ, nhưng dường như quy định vẫn chưa rõ ràng, còn mập mờ dễ dẫn đến tình trạng nửa muốn công khai, nửa không, các tiêu chí cần quy định rõ rệt hơn.

Ngoài ra, ông Xuân Anh còn chia sẻ thêm kinh nghiệm của Singapore, cách thức họ xác minh TSTN (ví dụ như đảng viên họ công khai từ những vấn đề nhỏ nhất; mã số thuế là mã số định danh, từ mã định danh sẽ ra hết các thông tin cần xác minh). Cần có sự phối hợp với Bộ Công an, Bộ Tài chính để đồng bộ hóa các thông tin.