(Thanh tra) - Ngày 4/11, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã chủ trì cuộc họp Ban Chỉ đạo về thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW, cho ý kiến về Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” và một số nội dung khác có liên quan.
Cùng dự có các Thứ trưởng Phan Chí Hiếu, Đặng Hoàng Oanh, Mai Lương Khôi, Nguyễn Thanh Tú.
Thay mặt các đơn vị thường trực, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý Nguyễn Văn Cương báo cáo kết quả nghiên cứu, xây dựng Đề án đến thời điểm hiện tại.
Phát biểu tại cuộc họp, TS Dương Thị Thanh Mai, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp cho rằng, việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật phải được nhìn nhận như một quá trình kế thừa, tiếp thu và phát triển, bảo đảm thống nhất giữa lý luận và thực tiễn.
Tuy nhiên, bên cạnh nhiều bộ, ngành bám sát yêu cầu nghiên cứu, đề xuất rõ những thay đổi cần thiết đối với cấu trúc pháp luật trong lĩnh vực quản lý, vẫn còn một số bộ, ngành chỉ dừng ở việc nhắc lại nguyên lý chung mà chưa đưa ra bất kỳ thay đổi hay kiến nghị cấu trúc rõ ràng.
Nhấn mạnh yêu cầu cấp bách của Đề án là phải áp dụng nhất quán các nguyên tắc đã được xác lập trong lý luận, TS Mai kiến nghị phải làm rõ luật ngành nào đang thiếu hoặc khoảng trống cấu trúc cần bổ sung.
Cho rằng hệ thống pháp luật công không quá nhiều nhưng phải đủ mạnh, nhất là các lĩnh vực như Hiến pháp, Luật Hành chính, Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự, theo Thứ trưởng Đặng Hoàng Oanh, những đạo luật mang tính nền tảng này, nếu còn thiếu hoặc chưa đầy đủ, cần được rà soát và bổ sung để bảo đảm vai trò điều chỉnh những nguyên tắc cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Vì vậy, cần nhìn thẳng vào các nhóm luật đang đóng vai trò trụ cột để “gia cố” những nguyên tắc cốt lõi, đặc biệt với pháp luật công.
Bên cạnh đó, thứ trưởng cũng đề nghị xác định những đạo luật rường cột trong luật tư, như: Bộ luật Dân sự, Bộ luật Lao động hay Luật Hôn nhân và gia đình. Sau đó, rà soát toàn bộ các luật liên quan để bảo đảm mỗi nhóm luật phản ánh đúng bản chất điều chỉnh của pháp luật tư. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật phải hướng tới một hệ thống pháp luật “gọn nhưng không giản lược”, có trật tự, có xương sống, thứ trưởng nhấn mạnh.
Đặc biệt, Thứ trưởng Đặng Hoàng Oanh lưu ý sự thiếu thống nhất giữa chế tài trong xử lý vi phạm hành chính và chế tài hình sự. Cụ thể, mô hình pháp luật hiện hành khiến Bộ luật Hình sự liên tục phải sửa đổi để bổ sung tội phạm mới, trong khi nhiều nước áp dụng phương thức linh hoạt hơn: Tội phạm trong các lĩnh vực cụ thể được dẫn chiếu và quy định ngay trong luật chuyên ngành, còn luật xử lý vi phạm hành chính chỉ xác định hình thức và khung xử phạt. Việt Nam đã có một số tín hiệu tích cực theo hướng này, như Luật Bảo vệ môi trường, Luật An ninh mạng, nhưng cần đẩy mạnh để khắc phục triệt để khoảng trống và bất cập hiện nay.
Phát biểu kết luận cuộc họp, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện kết cấu của dự thảo Đề án theo hướng chặt chẽ, logic hơn. Các khái niệm, nội hàm phải được xác định rõ để bảo đảm tính nhất quán khi đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Việc đánh giá thực trạng phải bám vào từng cấu trúc của hệ thống pháp luật, gồm: Cấu trúc hình thức; cấu trúc nội dung, nền tảng và cơ chế vận hành. Các giải pháp đưa ra phải bám đúng từng cấu trúc tương ứng.
Bộ trưởng gợi ý phân nhóm kinh nghiệm quốc tế thành các giá trị chung của các hệ thống pháp luật hiện đại và các hướng tiếp cận phù hợp với kiến nghị của dự thảo Đề án. Trong đó, lưu ý vai trò của án lệ; sự gia tăng của các luật thí điểm trong điều kiện phát triển kinh tế - xã hội biến động mạnh.
Đáng chú ý, Bộ trưởng đề nghị đưa vào sơ đồ cấu trúc hệ thống pháp luật với bốn cấu trúc nền tảng - hình thức - nội dung - cơ chế vận hành để tạo tính trực quan và tăng khả năng liên kết giữa các phần sau. Đồng thời, yêu cầu làm rõ thành tố trong từng cấu trúc, tránh tình trạng khái niệm chung nhưng nội dung cụ thể lại thiếu.
Về nhóm giải pháp, theo Bộ trưởng, cần phản ánh đúng tinh thần xu hướng vận động pháp luật ở các quốc gia trên thế giới và yêu cầu thực tiễn trong nước. Trong đó, đổi mới mạnh mẽ hoạt động hợp nhất văn bản, chuẩn hóa quy trình xây dựng pháp luật, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích tác động một cách bài bản. Ngoài ra, cần chỉ rõ những hạn chế trong khâu thẩm định hiện nay và đề xuất hướng khắc phục trong dự thảo Đề án.
