(Thanh tra) - Ngày 18/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo của chính quyền địa phương hai cấp” do TS Nguyễn Huy Hoàng, Phó Hiệu trưởng Trường Cán bộ Thanh tra, làm chủ nhiệm.
Trình bày thuyết minh đề tài, TS Nguyễn Huy Hoàng khẳng định, khiếu nại, tố cáo là quyền cơ bản của công dân, được Hiến pháp và pháp luật ghi nhận. Thông qua thực hiện quyền này, người dân không chỉ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình mà còn tham gia giám sát hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý và củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.
Thời gian qua, Đảng và Nhà nước luôn xác định công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo là nhiệm vụ chính trị quan trọng, thường xuyên của cả hệ thống chính trị. Nhiều nghị quyết, chỉ thị đã nhấn mạnh trách nhiệm của người đứng đầu trong tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo; đề cao đối thoại, giải quyết ngay từ cơ sở, hạn chế khiếu nại kéo dài, vượt cấp.
Cùng với đó, hệ thống pháp luật về khiếu nại, tố cáo từng bước được hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động giải quyết trên phạm vi cả nước.
Cũng theo ông Hoàng, phương thức giải quyết khiếu nại, tố cáo có nhiều đổi mới theo hướng dân chủ, công khai, minh bạch. Việc tiếp công dân định kỳ, đột xuất của người đứng đầu được chú trọng; đối thoại trực tiếp giữa cơ quan chức năng và người khiếu nại ngày càng tăng; hòa giải tại cơ sở được quan tâm nhằm hạn chế phát sinh điểm nóng.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận, quản lý đơn thư từng bước được triển khai, gắn với công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Ông Hoàng cho biết, hàng năm, các cơ quan hành chính tiếp nhận hàng chục nghìn vụ việc khiếu nại, tố cáo. Tỷ lệ giải quyết các vụ việc thuộc thẩm quyền duy trì ở mức cao, trên 80%, nhiều địa phương đạt từ 85% đến 90%. Nhiều vụ việc tồn đọng, kéo dài, nhất là các vụ việc phức tạp liên quan đến đất đai, chính sách, đã được tập trung chỉ đạo giải quyết dứt điểm.
Tuy nhiên, việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp đặt ra nhiều thách thức mới đối với cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo. Năm 2025, Quốc hội thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính, kết thúc hoạt động của cấp huyện, tiếp tục sáp nhập cấp xã. Mô hình hai cấp được xác lập với yêu cầu phân định rõ thẩm quyền, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tăng cường trách nhiệm giải trình.
Để cụ thể hóa trong lĩnh vực thanh tra, Chính phủ ban hành Nghị định số 141; Thanh tra Chính phủ ban hành Thông tư số 02 hướng dẫn thực hiện.
Dù vậy, theo TS Nguyễn Huy Hoàng, cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo hiện nay vẫn bộc lộ nhiều bất cập.
Nổi lên là việc phân định thẩm quyền giữa cấp tỉnh và cấp xã chưa thật sự rõ ràng. Nhiều vụ việc trước đây thuộc thẩm quyền cấp huyện, khi bỏ cấp huyện, việc xác định cơ quan giải quyết còn lúng túng, dẫn đến chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm.
Ở cấp tỉnh, Thanh tra tỉnh có vai trò tham mưu cho Chủ tịch UBND tỉnh nhưng còn gặp khó khăn về nhân lực, khối lượng công việc lớn, điều kiện bảo đảm hạn chế. Một số địa phương còn vướng mắc trong áp dụng pháp luật, tổ chức xác minh, đối thoại; hồ sơ vụ việc chưa đầy đủ, nội dung giải quyết chưa thuyết phục, dẫn đến khiếu nại tiếp, khiếu nại vượt cấp.
Ở cấp xã, khó khăn rõ nét hơn. Chủ tịch UBND xã, phường có thẩm quyền giải quyết một số vụ việc nhưng không có bộ phận tham mưu chuyên trách. Cán bộ tiếp công dân thường kiêm nhiệm, thiếu đào tạo, kinh nghiệm. Trong khi đó, nhiều vụ việc phát sinh tại cơ sở lại phức tạp, nhất là liên quan đến đất đai, bồi thường, hỗ trợ tái định cư, vượt quá khả năng giải quyết của cấp xã, khiến vụ việc bị đẩy lên cấp trên, kéo dài và phức tạp.
Bên cạnh đó, điều kiện bảo đảm cho công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo còn hạn chế. Nhiều địa phương thiếu trụ sở tiếp công dân đạt chuẩn, cơ sở vật chất và trang thiết bị chưa đáp ứng yêu cầu. Việc ứng dụng công nghệ số, xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung giữa cấp xã và cấp tỉnh còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu xây dựng chính quyền điện tử, chính quyền số.
Trong bối cảnh kinh tế, xã hội biến động nhanh, đô thị hóa, công nghiệp hóa diễn ra mạnh mẽ, các dự án phát triển hạ tầng, vấn đề đất đai, môi trường ngày càng gia tăng, số lượng và tính chất phức tạp của các vụ việc khiếu nại, tố cáo tiếp tục tăng. Người dân ngày càng có hiểu biết pháp luật, đòi hỏi cao hơn đối với chính quyền trong việc giải quyết thấu tình, đạt lý, đúng pháp luật.
Từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu đề tài “Cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo của chính quyền địa phương hai cấp” được xác định là cần thiết. Đề tài hướng tới làm rõ cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn, từ đó đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong giai đoạn mới.
Theo thuyết minh, đề tài gồm ba nội dung lớn: làm rõ cơ sở lý luận và pháp lý về cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo của chính quyền địa phương hai cấp; đánh giá thực trạng chủ trương, chính sách, pháp luật và thực tiễn triển khai; từ đó đề xuất quan điểm, giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế, nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo trong giai đoạn mới. Đây được kỳ vọng sẽ là cơ sở khoa học quan trọng phục vụ quá trình hoạch định chính sách và tổ chức thực hiện trong thực tiễn.
Đề tài được Hội đồng đánh giá có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh tổ chức bộ máy chính quyền địa phương đang được sắp xếp theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.
Do đó, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài thống nhất phê duyệt nghiên cứu trong năm 2026 -2027.
