(Thanh tra) - Ngày 18/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đã tổ chức hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Hoàn thiện chính sách, pháp luật về khen thưởng và bảo vệ người tố cáo, kiến nghị, phản ánh về tham nhũng, lãng phí, tiêu cực” do ThS Phạm Thị Thu Hiền, Phó Hiệu trưởng Trường Cán bộ Thanh tra, làm chủ nhiệm.
Theo ThS Phạm Thị Thu Hiền, trong những năm qua, với quyết tâm chính trị rất cao của Đảng và Nhà nước, sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành cùng sự tham gia tích cực của người dân, nhiều vụ việc, vụ án tham nhũng lớn đã được phát hiện, xử lý kịp thời, nghiêm minh, có tác dụng răn đe, phòng ngừa hiệu quả.
“Nhiều cá nhân có thành tích trong công tác phòng, chống tham nhũng nói chung, trong việc tố cáo, kiến nghị, phản ánh hành vi tham nhũng, lãng phí, tiêu cực nói riêng đã được biểu dương, tôn vinh, góp phần lan tỏa tinh thần thượng tôn pháp luật và trách nhiệm công dân”, chủ nhiệm đề tài nói.
Tuy nhiên, theo ThS Phạm Thị Thu Hiền, thực tiễn cũng cho thấy một thực tế đáng lo ngại, không ít người tố cáo, kiến nghị, phản ánh về tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đã bị xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp, thậm chí bị trả thù, trù dập, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, thu nhập và đời sống tinh thần. Điều này không chỉ gây tâm lý e ngại cho người tố cáo mà còn tác động tiêu cực đến hiệu quả chung của công tác phòng, chống tham nhũng.
Theo quy định hiện hành, có quá nhiều cơ quan cùng được giao trách nhiệm bảo vệ người tố cáo, trong khi thẩm quyền của các cơ quan này còn hạn chế, thiếu một cơ quan chuyên trách, thống nhất. Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2025 (sửa đổi) không quy định cụ thể cơ quan có trách nhiệm bảo vệ người tố cáo mà chỉ quy định thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp bảo vệ thuộc về cơ quan điều tra của Công an Nhân dân và Quân đội Nhân dân; Viện kiểm sát và Tòa án chỉ có quyền đề nghị khi cần thiết.
Trong khi đó, Luật Phòng, chống tham nhũng, với tư cách là luật chuyên ngành mới chỉ quy định trách nhiệm bảo vệ người tố cáo tham nhũng một cách chung chung, chưa cụ thể hóa cơ chế thực hiện.
Bên cạnh đó, các biện pháp bảo vệ người tố cáo hiện nay vẫn chủ yếu mang tính định tính. Mặc dù Luật Tố cáo năm 2018 đã xác định rõ ba nhóm biện pháp bảo vệ gồm: bảo vệ bí mật thông tin người tố cáo; bảo vệ vị trí công tác, việc làm; bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm và các quyền nhân thân khác của người tố cáo và người thân thích, song lại thiếu quy định cụ thể về trình tự, thủ tục, thẩm quyền quyết định, lực lượng thực hiện, kinh phí bảo đảm cũng như điều kiện áp dụng trong từng trường hợp cụ thể.
Việc thiếu tính cụ thể này khiến các cơ quan có thẩm quyền lúng túng, áp dụng tùy nghi hoặc né tránh trách nhiệm. Chế tài xử lý hành vi tiết lộ danh tính người tố cáo và các vi phạm khác trong bảo vệ người tố cáo cũng chưa đủ mạnh để tạo sức răn đe.
Thực tiễn triển khai càng cho thấy rõ những bất cập, theo báo cáo, việc áp dụng các biện pháp bảo vệ người tố cáo chủ yếu vẫn dừng lại ở việc giữ bí mật thông tin trong văn bản xử lý. Các biện pháp bảo vệ mạnh hơn như bảo vệ vị trí việc làm, nơi cư trú, áp dụng biện pháp ngăn chặn hành vi trả thù, đe dọa hầu như chưa được triển khai...
Bên cạnh đó, chính sách khen thưởng người tố cáo, phản ánh về tham nhũng, lãng phí, tiêu cực cũng còn nhiều hạn chế. Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 khẳng định người có thành tích trong tố cáo, phản ánh, báo cáo hành vi tham nhũng được khen thưởng theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, các quy định hiện hành lại thiếu cụ thể về nguyên tắc, hình thức, tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục, mức thưởng và nguồn kinh phí. Luật Tố cáo năm 2018 và Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022 cũng không có quy định riêng, cụ thể cho đối tượng này.
Trong khi đó, các văn bản trước đây từng hướng dẫn chi tiết về khen thưởng người tố cáo tham nhũng như các nghị định, thông tư liên tịch đã hết hiệu lực, dẫn đến khoảng trống pháp lý.
“Hệ quả là khi có trường hợp tố cáo đúng, giúp phát hiện sai phạm lớn, cơ quan chức năng vẫn lúng túng trong việc xem xét, quyết định khen thưởng”, bà Hiền nói.
Sự thiếu thống nhất giữa các luật liên quan và việc thiếu hướng dẫn cụ thể khiến việc thực hiện ở các bộ, ngành, địa phương không đồng đều, hiệu quả khen thưởng thấp, chưa thực sự tạo động lực khuyến khích người dân tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng.
Đề tài tập trung vào ba nội dung chính: nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về khen thưởng, bảo vệ người tố cáo; đánh giá thực trạng chính sách, pháp luật và thực tiễn thực hiện; từ đó đề xuất quan điểm, giải pháp, kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện.
Kết quả nghiên cứu của đề tài kỳ vọng sẽ góp phần tháo gỡ những vướng mắc hiện nay, hoàn thiện hành lang pháp lý, bảo đảm người tố cáo, kiến nghị, phản ánh về tham nhũng, lãng phí, tiêu cực được bảo vệ thực chất và được ghi nhận xứng đáng. Qua đó, phát huy vai trò của người dân và xã hội trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, góp phần xây dựng nền hành chính liêm chính, minh bạch, vì lợi ích chung của đất nước.
Đề tài được hội đồng đánh giá có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, đáp ứng yêu cầu cấp bách trong bối cảnh Đảng, Nhà nước đang đẩy mạnh công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và tinh gọn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước và việc triển khai nghiên cứu đề tài khoa học cấp bộ “Hoàn thiện chính sách, pháp luật về khen thưởng và bảo vệ người tố cáo, kiến nghị, phản ánh về tham nhũng, lãng phí, tiêu cực” là hết sức cần thiết.
Tuy nhiên, hội đồng đề nghị nên chỉnh sửa lại tên đề tài với nội dung “Bảo vệ khen thưởng người phản ánh, tố cáo, tố giác hành vi tham nhũng, lãng phí tiêu cực” .
