(Thanh tra) - Sau nhiều năm bị cho là lĩnh vực quá “mở nhẹ” trong giám sát, công chứng đang được đặt dưới ánh sáng thanh tra một cách nghiêm túc nhờ Luật Công chứng số 46/2024/QH15 có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Đây không chỉ là một sự bổ sung kỹ thuật, mà là một chuyển đổi về tư duy quản lý Nhà nước trong một lĩnh vực đầy rủi ro tiềm ẩn.
Trước khi Luật Công chứng mới được ban hành, nhiều địa phương tỏ ra bối rối khi xử lý sai phạm liên quan đến hành vi công chứng sai quy định, giả mạo giấy tờ, hợp đồng không trung thực. Nguyên nhân chính đến từ lỗ hổng pháp lý: Vai trò quản lý Nhà nước đối với hoạt động công chứng chỉ dừng ở mức độ giám sát chung, không rõ chức năng thanh tra chuyên đề, dẫn tới tình trạng “tránh bóng” trách nhiệm.
Luật Công chứng số 46/2024/QH15 đã khắc phục cơ bản nhược điểm này bằng cách quy định rõ trách nhiệm thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm. Đồng thời, bổ sung các quyền và nghĩa vụ của Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp và UBND cấp tỉnh trong công tác thanh tra chuyên ngành đối với tổ chức hành nghề công chứng, công chứng viên.
Thanh tra từ Trung ương đến địa phương: Rõ vai, rõ trách nhiệm
Một trong những điểm mới đáng chú ý là luật quy định Thanh tra Chính phủ có quyền thanh tra hoạt động công chứng trong phạm vi cả nước, tập trung vào thanh tra hành chính và những vụ việc có tính chất liên ngành, phức tạp, quy mô lớn.
Ở cấp địa phương, Thanh tra tỉnh (thuộc UBND cấp tỉnh) được giao thẩm quyền thanh tra chuyên ngành công chứng, bao gồm kiểm tra định kỳ, đột xuất các tổ chức hành nghề công chứng và cá nhân hành nghề. Đây là bước đi mang tính cải cách mạnh mẽ, đảm bảo “người sát việc”, “giám sát tại chỗ”, hạn chế tình trạng buông lỏng kéo dài.
Sở Tư pháp được giao phối hợp với Thanh tra tỉnh trong việc xác minh vi phạm, đề xuất xử phạt, đình chỉ hoặc thu hồi thẻ công chứng viên. Vai trò của sở được phát huy đúng với chức năng quản lý chuyên môn, thay vì phải “vừa đá bóng vừa thổi còi” như trước.
Quan trọng hơn, các địa phương được trao quyền xử lý sai phạm nghiêm túc: Đình chỉ hành nghề, xử phạt vi phạm hành chính, thu hồi giấy phép hoạt động, báo cáo sai phạm có dấu hiệu hình sự. Việc thanh tra gắn với điều kiện thực tiễn giúp giám sát hiệu quả, phát hiện sớm các hành vi tiêu cực như “tiếp tay làm giả”, lạm thu, gây khó dễ cho người dân.
Những vụ việc nghiêm trọng hé lộ “khoảng tối” trong hành nghề công chứng tại TP HCM
Thực tế thời gian qua cho thấy, TP HCM là một trong những địa bàn liên tiếp xảy ra sai phạm trong hoạt động công chứng, gây hậu quả lớn về tài sản và làm xói mòn lòng tin của người dân đối với hệ thống pháp lý.
Năm 2022, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã khởi tố vụ án tại Văn phòng Công chứng D.T (quận Bình Thạnh cũ) liên quan đến hành vi công chứng hợp đồng giả mạo, dùng giấy tờ giả để hợp thức hóa giao dịch chuyển nhượng nhà đất, gây thiệt hại hơn 30 tỷ đồng cho nhiều cá nhân.
Năm 2023, một công chứng viên tại quận 7 (cũ) bị truy cứu trách nhiệm hình sự vì ký xác nhận hợp đồng mua bán bất động sản khi biết rõ bên chuyển nhượng không phải là chủ sở hữu hợp pháp. Hành vi này đã tiếp tay cho hoạt động lừa đảo chiếm đoạt tài sản, khiến nạn nhân rơi vào kiện tụng kéo dài.
Năm 2024, Cơ quan Cảnh sát điều tra (PC01) - Công an TP HCM đã ra quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt bị can để tạm giam đối với N.D.T (thường trú phường Phước Long, TP HCM) về tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” để điều tra, xử lý theo quy định pháp luật. N.D.T là công chứng viên, không yêu cầu người công chứng ký, điểm chỉ trước mặt công chứng viên, không kiểm tra hồ sơ nên không phát hiện mà vẫn thực hiện công chứng, dẫn đến hậu quả các đối tượng lợi dụng chiếm đoạt của ông H.N.D số tiền 15,7 tỷ đồng.
Những vụ việc trên không phải là cá biệt. Điều đáng nói là nhiều trường hợp chỉ bị phát hiện khi hậu quả đã xảy ra, cho thấy rõ sự hạn chế trong cơ chế thanh tra, giám sát hiện hành. Việc trao quyền thanh tra công chứng cho chính quyền cấp tỉnh, như quy định trong Luật Công chứng 2024, không chỉ là điều kiện cần, mà là đòi hỏi bắt buộc để siết chặt kỷ cương trong hành nghề công chứng, kịp thời phát hiện, phòng ngừa và xử lý vi phạm ngay từ gốc.
Hướng đi mới cho công tác thanh tra công chứng, giờ là lúc hành động
Thực tiễn những năm qua cho thấy nhiều sai phạm trong lĩnh vực công chứng không được phát hiện hoặc xử lý kịp thời do thiếu cơ chế giám sát sát sao ở địa phương. Trong khi đó, hoạt động công chứng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong bảo đảm an toàn pháp lý, ngăn ngừa tranh chấp và bảo vệ tài sản công dân.
Luật Công chứng 2024 đã thiết lập một hành lang pháp lý đồng bộ, cho phép thanh tra định kỳ, chuyên đề, và đặc biệt là thanh tra theo đơn thư tố cáo. Các địa phương, nơi có đội ngũ chuyên môn pháp lý, hiểu rõ thực tế dân cư, sẽ là lực lượng đi đầu trong phòng ngừa vi phạm.
Tuy nhiên, để công tác thanh tra hiệu quả, cần đi đôi với đầu tư nguồn nhân lực, đào tạo công chức thanh tra chuyên ngành, và xây dựng hệ thống dữ liệu chia sẻ thông tin công chứng. Minh bạch hóa kết luận thanh tra và xử lý công khai cũng là giải pháp quan trọng để lấy lại niềm tin người dân.
Sự thay đổi lớn nhất của Luật Công chứng 2024 không chỉ nằm ở các điều khoản cụ thể, mà nằm ở tư duy quản lý công hiện đại: Chủ động, giám sát, minh bạch và gắn trách nhiệm rõ ràng.
Việc trao quyền thanh tra cho địa phương là sự thừa nhận rằng quản lý hiệu quả không thể một phía đến từ Trung ương, mà phải bắt đầu từ cấp cơ sở, nơi gần dân nhất. Khi địa phương có quyền, có trách nhiệm và có công cụ pháp lý đủ mạnh, thì không còn “vùng trũng” nào để sai phạm công chứng lẩn tránh.
Luật đã mở đường. Vấn đề còn lại là hành động, hành động của chính quyền địa phương, của ngành tư pháp và của mỗi công chứng viên có trách nhiệm.
