Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Hiển. Ảnh: P.Thắng

Sáng ngày 19/6, Quốc hội thảo luận tại hội trường Dự thảo Luật Nhà ở (sửa đổi). Vấn đề nhà ở xã hội nhận được nhiều sự quan tâm.

Nhà xã hội trả góp cũng là gánh nặng quá lớn với người thu nhập thấp

Nêu ý kiến, đại biểu Nguyễn Văn Hiển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp (đoàn Lâm Đồng) nêu rõ chính sách về nhà ở xã hội là 1 trong 8 nhóm chính sách quan trọng trong sửa đổi luật.

Qua nghiên cứu, ông Hiển thấy chính sách này được thể hiện trong dự thảo luật chưa thể hiện trúng, xử lý đúng vướng mắc trong thực tiễn.

Nêu các bất cập chính, theo đại biểu, chính sách và điều khoản trong dự thảo luật nhà ở dường như đang hướng tới mục tiêu cho người dân có quyền sở hữu nhà ở xã hội, thay vì bảo đảm cho người dân có quyền có chỗ ở hợp pháp.

Thực tế người có thu nhập thấp, nhất là tại các đô thị chủ yếu là công nhân, người mới đi làm có thu nhập thấp hơn mức trung bình.

“Nhà ở là tài sản quá lớn, quá sức với đại bộ phận người có thu nhập thấp, vì vậy việc mua, sở hữu một căn hộ, dù là nhà ở xã hội trả góp cũng là gánh nặng tài chính quá lớn”, ông Hiển nói.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp lưu ý, nếu cứ gắn mục tiêu này sẽ dẫn đến hệ quả người dân khai man các điều kiện như thu nhập, diện tích để hưởng lợi mua nhà ở xã hội giá thấp hoặc người có tiền mượn tên công nhân mua đăng ký dẫn tới đầu cơ, làm cho nhà ở xã hội không phục vụ đúng đối tượng, mất ý nghĩa.

Bất cập nữa là, không tách bạch phát triển nhà ở xã hội với quản lý, vận hành nhà ở xã hội. Quá chú trọng đến các ưu đãi cho bên cung tức là nhà đầu tư hơn là các ưu đãi cho bên cầu, tức là người có thu nhập thấp.

Ông Hiển nói rõ, nhiều nội dung của dự thảo có liên quan đến nhà ở xã hội đều tập trung giải quyết vướng mắc, tăng ưu tiên cho chủ đầu tư. Cho dù các chủ đầu tư vẫn còn gặp nhiều khó khăn nhưng nhìn vào bức tranh chung vẫn thấy sự chênh lệch giữa ưu đãi bên cung và bên cầu.

“Các doanh nghiệp được ưu đãi vốn, lãi suất thấp, thời gian vay dài, được miễn thuế, giảm thuế, tiếp cận đất đai thì người mua nhà nhận được ưu đãi lớn nhất là mức giá nhà thấp, mà giá thấp thì dẫn đến các hệ quả”, theo đại biểu.

Ông Hiển cho rằng, hệ quả của chính sách trên dẫn đến chủ đầu tư thường lựa chọn phân khúc dễ làm hơn là đầu tư nhà ở xã hội để bán, thu hồi vốn nhanh hơn mà ít chủ đầu tư quan tâm đến quản lý, vận hành nhà ở xã hội, cho thuê nhà ở xã hội vì phân khúc này khó làm, thu hồi vốn chậm.

Tách riêng nhà giá rẻ với nhà ở xã hội

Từ phân tích và tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới, đại biểu Quốc hội đề nghị chính sách về nhà ở xã hội cần hướng tới các mục tiêu rõ ràng và khả thi hơn.

Cụ thể là cần tập trung vào mục tiêu cốt yếu của phát triển nhà ở xã hội đáp ứng nhu cầu có nơi ở phù hợp cho người dân, không phải là đáp ứng nhu cầu sở hữu nhà ở, theo ông Hiển.

Với định hướng đó, ông Hiển đề nghị, nhà ở xã hội phải được điều chỉnh theo hướng tăng nhà ở cho thuê, nguồn hỗ trợ của ngân sách Nhà nước được phân chia phù hợp cho cả ba bên chủ đầu tư, cơ quan quản lý vận hành và người dân.

Ông Hiển còn đề nghị, chính sách của Nhà nước cần đặt mục tiêu, lộ trình rất cụ thể để có một số lượng nhà ở xã hội đủ lớn để đáp ứng nhu cầu của người dân. Nhà ở xã hội chỉ áp dụng hình thức cho thuê, không phải quy định là hình thức mua, cho thuê mua.

“Nếu quy định nhà ở xã hội chỉ dành cho thuê như kinh nghiệm của các nước sẽ không xảy ra tình trạng người có thu nhập cao tranh mua, thuê nhà ở xã hội với người có thu nhập thấp, không tạo ra sự bất bình đẳng xã hội”, ông Hiển phân tích.

Ngoài ra, theo đại biểu, nên chăng có quy định tách riêng về nhà giá rẻ với nhà ở xã hội, vì nhà giá rẻ có thể mua và cho thuê, bản chất là nhà thương mại, còn nhà ở xã hội thì chỉ nên để cho thuê.

“Có như vậy thì người dân, nhất là người có thu nhập thấp ở đô thị mới có hy vọng được tiếp cận nhà ở xã hội”, Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp nhấn mạnh.

Tránh nhà ở xã hội là nhà giá rẻ đi cùng chất lượng kém

Chung mối quan tâm, đại biểu Nguyễn Lâm Thành nhắc lại trong Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030 và Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội 2021-2025 đã nêu rõ, phát triển và mở rộng các loại hình nhà ở, đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho thuê, nhà ở giá rẻ, nhà ở cho công nhân các khu công nghiệp, tạo điều kiện khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển nhà ở theo cơ chế thị trường cho các đối tượng chính sách xã hội.

Do vậy, theo đại biểu Thành, dự thảo luật cần làm rõ, sâu sắc hơn về nội dung chính sách cho từng loại hình đối tượng, trong đó cần xác định rõ và đúng, thống nhất nội hàm nhà ở xã hội.

“Tôi đề nghị mở rộng hơn khái niệm về nhà ở xã hội, cần tránh quan điểm bất thành văn nhà ở xã hội là nhà ở cho đối tượng loại 2, giá rẻ đi cùng với chất lượng kém, không đảm bảo các điều kiện sử dụng cho người dân, cũng như đã tồn tại ở một số dự án thời gian qua, nhất là vấn đề nhà ở tái định cư, gây bức xúc trong dư luận”, ông Thành nói.

Nhấn mạnh quyền có chỗ ở an toàn tốt hơn luôn là nhu cầu chính đáng của mọi tầng lớp trong xã hội, ông Thành đề xuất, nên chăng đưa khái niệm nhà giá thấp thay cho nhà giá rẻ trong tiếp cận, xây dựng chính sách để thúc đẩy phát triển thị trường nhà ở, cả nhà ở xã hội và nhà ở thương mại.

Trong đó, theo ông Thành, Nhà nước sử dụng các công cụ thuế, tín dụng, hỗ trợ đầu tư từ ngân sách, chính sách đất đai để bù vào giá trị cần đầu tư tăng thêm trên nguyên tắc kinh tế thị trường để giảm giá bán, giá thuê nhà cho các đối tượng chính sách và coi đây là nguồn vốn đầu tư cho an sinh xã hội.

Ông Thành cũng cho rằng, cần có chính sách mạnh mẽ, đột phá để xây dựng nhà ở xã hội cho thuê.

“Nếu chỉ thiên về xây dựng nhà ở xã hội để bán sẽ không đáp ứng được nhu cầu xã hội cả về nguồn cung, cũng như tài chính của đại bộ phận nhân dân”, đại biểu Lâm Thành cho rằng đây cũng là định hướng để phát triển thị trường nhà ở bền vững.