Quốc hội sáng 5/12 thảo luận ở hội trường chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.

Quốc hội thảo luận ở hội trường chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia. Ảnh: P.Thắng

Chương trình được thực hiện trong 10 năm (từ 2026-2035), chia thành 2 giai đoạn (2026-2030 và 2031-2035). Trong giai đoạn 1, dự kiến tổng nguồn lực huy động thực hiện chương trình tối thiểu là 1,23 triệu tỷ đồng. Trước mắt, vốn ngân sách Trung ương hỗ trợ trực tiếp khoảng 100.000 tỷ, chiếm 8% tổng tổng nguồn lực huy động cho chương trình.

Gắn phân bổ vốn với hiệu quả thực thi

Góp ý, đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) đề cập nhiều ý kiến rất lo ngại khi nhu cầu vốn ngân sách Trung ương tối thiểu giai đoạn 2026 - 2030 trên 240.000 tỷ đồng nhưng hiện mới cân đối được 100.000 tỷ, đạt khoảng 41,5% nhu cầu tối thiểu.

Yêu cầu huy động 33% vốn ngân sách địa phương và 28% từ doanh nghiệp, cộng đồng, theo ông Đồng là “không khả thi với các tỉnh nghèo, nơi ngân sách thường xuyên còn phải trông chờ vào Trung ương”.

Từ đó, đại biểu Quốc hội đoàn Quảng Trị đề nghị xác định lại tỷ lệ đối ứng phù hợp, đặc biệt với các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa - nơi thậm chí 10% vốn đối ứng cũng là thách thức.

“Cần quy định nguyên tắc phân bổ rõ ràng là ít nhất 70% vốn ngân sách Trung ương phải ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó tối thiểu 40% cho địa bàn đặc biệt khó khăn, bảo đảm đầu tư đúng vùng lõi nghèo, đúng trọng tâm”, ông Đồng góp ý.

Đại biểu Quốc hội Đỗ Văn Yên (đoàn TP HCM). Ảnh: P.Thắng

Đại biểu Quốc hội Đỗ Văn Yên (đoàn TP HCM) cũng đồng ý nguyên tắc phân bổ vốn ngân sách Trung ương ưu tiên vùng đặc biệt khó khăn và vùng dân tộc thiểu số.

Song để phù hợp thực tiễn, ông Yên đề nghị bổ sung tiêu chí phân bổ theo “mức độ hoàn thành mục tiêu và hiệu quả giải ngân giai đoạn trước”.

“Việc gắn phân bổ vốn với hiệu quả thực thi sẽ tạo động lực mạnh mẽ với các địa phương trong công tác điều hành, đồng thời giảm tình trạng vốn chậm giải ngân hoặc đầu tư dàn trải, từ đó thúc đẩy tiến độ và nâng cao hiệu quả chương trình”, theo nhận định của đại biểu Yên.

Tránh “đầu kỳ đặt mục tiêu cao, cuối kỳ xin điều chỉnh”

Về giám sát và công khai, đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng nhắc lại nhận định trong báo cáo thẩm tra về nguy cơ thất thoát, đầu tư dàn trải nếu thiếu cơ chế giám sát cộng đồng với các dự án nhỏ, phân tán.

Để tránh thất thoát đầu tư dàn trải, ông Đồng đề nghị đưa vào nghị quyết yêu cầu công khai toàn bộ danh mục, vốn, tiến độ và kết quả dự án trên nền tảng số; giao Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư giám sát bằng công cụ số theo thời gian thực đẻ bảo đảm chương trình đạt hiệu quả cao nhất và phòng ngừa tiêu cực.

Đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị). Ảnh: P.Thắng

Ông cũng nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm tính khả thi và gắn trách nhiệm giải trình và đề nghị Quốc hội quy định việc Chính phủ báo cáo chuyên đề giữa kỳ vào năm 2029 về tiến độ, giải ngân, hiệu quả; đồng thời áp dụng bộ chỉ số KPI độc lập để đánh giá, làm căn cứ phân bổ vốn giai đoạn 2031–2035.

“Đây là yêu cầu quan trọng, bảo đảm chương trình không rơi vào tình trạng “đầu kỳ đặt mục tiêu cao, cuối kỳ xin điều chỉnh”, đại biểu Hà Sỹ Đồng nhấn mạnh.

Đại biểu Quốc hội Đỗ Văn Yên lưu ý, chương trình mục tiêu quốc gia lần này có phạm vi rộng, thời gian thực hiện dài, gắn với nhóm đối tượng dễ bị tổn thương, do đó càng phải bảo đảm tính khả thi, đồng bộ và hiệu quả thực thi.

Đồng thuận với việc thành lập Ban Chỉ đạo chung nhằm tránh trùng lặp và bảo đảm điều phối tập trung, nhưng đại biểu Yên đề nghị bổ sung cơ chế “cắt giảm thủ tục hành chính đối với các dự án quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản có sự tham gia giám sát của cộng đồng”.

“Thực tế cho thấy nhiều dự án nhỏ tại nông thôn và vùng dân tộc thiểu số đang gặp khó khăn do quy trình thẩm định phức tạp và kéo dài, làm chậm hiệu quả thụ hưởng của người dân”, ông Yên nói.

Đại biểu đoàn TP HCM nói thêm, cơ chế cải cách thủ tục có kiểm soát sẽ giảm chi phí thời gian, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình thông qua giám sát cộng đồng.