Sáng 30/10, tiếp tục chương trình nghị sự kỳ họp 8, Quốc hội nghe tờ trình, thẩm tra Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự. Việc thí điểm xử lý vật chứng, tài sản chỉ áp dụng với các vụ án, vụ việc  thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.

Nhiều vật chứng, tài sản giá trị lớn đang bị “đóng băng”

Trình bày tờ trình, Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho hay, những năm qua, công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, trong đó có tội phạm tham nhũng, kinh tế đã đạt được những kết quả to lớn.

Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, hiện nhiều vật chứng, tài sản có giá trị lớn tồn đọng khi bị thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong thời gian dài chưa được xử lý sớ, gây lãng phí nguồn lực. Ảnh: P.Thắng

Thực tiễn hoạt động tố tụng hình sự cho thấy có nhiều khó khăn, vướng mắc đặt ra nhất là trong việc xử lý vật chứng, tài sản trong các vụ án, vụ việc về tham nhũng, kinh tế.

“Nhiều vật chứng, tài sản có giá trị lớn tồn đọng khi bị thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong thời gian dài chưa được xử lý sớm để lưu thông, gây đóng băng, lãng phí nguồn lực, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân”, ông Tiến nhấn mạnh.

Viện trưởng Viện KSND Tối cao cũng cho biết, hiện còn thiếu các biện pháp để các cơ quan tố tụng thực hiện ngay từ đầu nhằm ngăn chặn sớm việc chuyển dịch, tẩu tán tài sản trước khi có đủ căn cứ áp dụng các biện pháp tố tụng kê biên, phong tỏa…

Do vậy, để bảo đảm khơi thông nguồn lực, giải quyết những vấn đề cấp bách phát sinh, bảo đảm thu hồi sớm, tối đa giá trị tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt… thực hiện kết luận của Bộ Chín trị, Viện KSND Tối cao xây dựng và trình Quốc hội ban hành nghị quyết thí điểm này.

Đề xuất thí điểm không quá 3 năm (từ 1/1/2025), dự thảo nghị quyết xác định chỉ áp dụng thí điểm với các vụ án, vụ việc hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.

5 biện pháp xử lý vật chứng, tài sản

Dự thảo nghị quyết quy định 5 biện pháp xử lý vật chứng, tài sản, trong đó có 4 biện pháp áp dụng với vật chứng, tài sản đã thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa và 1 nhóm biện pháp áp dụng có tính chất “khẩn cấp tạm thời”, có thể áp dụng ngay ở giai đoạn giải quyết nguồn tin về tội phạm

5 biện pháp này gồm: Trả lại tiền cho bị hại hoặc gửi tiền vào ngân hàng để chờ xử lý; Nộp tiền bảo đảm để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa; Cho phép mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản và xử lý tiền thu được từ việc mua bán, chuyển nhượng; Giao vật chứng, tài sản cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp để quản lý, khai thác, sử dụng; Tạm ngừng giao dịch; tạm dừng việc đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản.

Quốc hội nghe tờ trình, thẩm tra Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự. Ảnh: P.Thắng

Với 4 biện pháp (1, 2, 3, 4), theo ông Tiến, dự thảo nghị quyết quy định chỉ áp dụng khi có đủ 5 điều kiện, thiếu 1 điều kiện cũng không được áp dụng.

Điều kiện đầu tiên là, chỉ áp dụng đối với nhóm vật chứng, tài sản là: “tiền, bất động sản, tài sản gắn liền với đất, giấy tờ có giá, chứng khoán hoặc trang thiết bị, phương tiện, vật tư trong sản xuất, kinh doanh, dịch vụ” vì có giá trị lớn, phổ biến trong các vụ việc, vụ án.

Thứ hai, việc áp dụng phải có sự đồng ý, chủ động đề nghị của những người liên quan, bảo đảm quyền tài sản của họ, hạn chế tối đa việc tranh chấp, khiếu nại, tố cáo, đòi bồi thường.

Thứ ba, trước khi quyết định áp dụng, phải trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản theo quy định, bảo đảm khách quan, minh bạch, thu hồi tối đa, không để hao hụt, thất thoát giá trị của tài sản khi xử lý.

Thứ tư, phải có sự thống nhất của các cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án trước khi quyết định áp dụng, bảo đảm không để xảy ra vi phạm, lợi dụng, lạm dụng.

Thứ năm, việc xử lý phải không làm ảnh hưởng đến việc chứng minh, giải quyết đúng đắn vụ việc, vụ án.

Với biện pháp 5 - tạm ngừng giao dịch; tạm dừng việc đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản, dự thảo nghị quyết quy định rõ thời gian áp dụng (không quá 2 tháng).

Nghiên cứu sửa các luật liên quan sau thí điểm

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, ủy ban này tán thành quy định các nhóm biện pháp nêu trên.

“Qua thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự về kinh tế, tham nhũng, chức vụ cho thấy, việc thí điểm các biện pháp này sẽ góp phần giải quyết cơ bản những vướng mắc, bất cập hiện nay”, theo bà Nga.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho hay, thí điểm xử lý vật chứng, tài sản chỉ áp dụng với các vụ án, vụ việc  thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo là phù hợp. Ảnh; P.Thắng

Cơ quan thẩm tra cho rằng, việc áp dụng cơ chế thí điểm sẽ có tác động rất lớn đến quyền con người, quyền công dân, nhất là quyền tài sản.

“Do đó, phạm vi thí điểm giới hạn trong một số vụ việc, vụ án hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo như dự thảo là phù hợp”, bà Nga nói.

Bên cạnh đó, theo bà Nga, có ý kiến cho rằng, để làm rõ hơn căn cứ pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng thống nhất, cần cân nhắc bổ sung thêm các tiêu chí khác như: tính chất tội phạm; phạm vi chương, mục cụ thể của Bộ luật Hình sự.

Bởi vì, thực tế các vụ án, vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo thời gian qua đều là các tội phạm rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng, tập trung ở một số chương của Bộ luật Hình sự 2015. 

Về thời gian thực hiện thí điểm, tán thành như dự thảo, cơ quan thẩm tra cũng nhấn mạnh, trường hợp qua đánh giá kết quả thí điểm, nếu có đủ điều kiện, Viện KSND Tối cao có thể nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và các luật liên quan.