Gian điều khiển tổ máy thuỷ điện Ia Kha bị bỏ hoang gần 7 năm qua.

Để khắc phục tình hình xuống cấp, đồng thời thực hiện ý định khai thác và bán điện năng cho ngành Điện, năm 2003, UBND huyện Ia Grai tiếp tục đầu tư 400 triệu đồng nhằm sửa chữa, nâng cấp 2 máy phát điện của công trình thủy điện Ia Kha. Song, hoạt động sản xuất -  kinh doanh của công trình thủy điện Ia Kha mang lại qua các năm 2003, 2004, 2005 và 6 tháng đầu năm 2006 bị thua lỗ hơn 38 triệu đồng. Cụ thể trong thời gian này, tổng thu của thủy điện Ia Kha đạt hơn 463 triệu đồng, nhưng chi phí hoạt động thường xuyên cho bộ máy vận hành và khấu hao tài sản lên đến 501,6 triệu đồng. 

Do trong quá trình hoạt động, nhưng Trạm điện - nước huyện Ia Grai (nay là Đội công trình quản lý đô thị huyện) không tiến hành nạo vét lòng hồ, cùng với việc buông lỏng quản lý của chính quyền địa phương đã khiến phần lớn diện tích đất quanh vực nhà máy, thân đập và hồ chứa bị nhiều hộ dân chiếm dụng sản xuất nông nghiệp. Cũng trong thời gian này, Đội công trình quản lý đô thị huyện tiếp tục xin chủ trương nạo vét lòng hồ và sửa chữa thiết bị với kinh phí 150 triệu đồng, nhưng sau khi xem xét hiệu quả của thủy điện Ia Kha qua nhiều năm trước, Thường trực huyện ủy, UBND huyện Ia Grai xác định nếu tiếp tục xuất ngân sách đầu tư sẽ không mang lại hiệu quả, nên đi đến thống nhất chủ trương cho doanh nghiệp bên ngoài thuê nhằm mang lại nguồn thu từ công trình này. 

Theo đó, vào cuối tháng 6/2006, Đội công trình quản lý đô thị huyện ký hợp đồng với Công ty TNHH Tấn Trường cho thuê thủy điện Ia Kha trong thời gian 30 năm, số tiền thuê mỗi năm là 120 triệu đồng và doanh nghiệp phải trả 1,2 tỷ đồng tiền thuê trước 10 năm. Ngay sau khi tiếp quản, Công ty Tấn Trường tiến hành đầu tư cải tạo, mua sắm thiết bị lắp đặt tổ máy H2 với kinh phí hơn 370 triệu đồng để đưa nhà máy thủy điện vào vận hành. Trong 2 năm 2006 - 2007, Công ty hoạt động không mấy hiệu quả, dẫn đến kinh doanh thua lỗ hơn 432 triệu đồng. Nguyên nhân chính là do hàng chục ha đất quanh hồ chứa nước bị dân lấn chiếm trồng hoa màu gây khó khăn cho việc tích trữ nước phục vụ nhà máy cùng với hệ thống máy móc lạc hậu, cũ kỹ, thường xuyên bị hư hỏng… Mặc dù vậy, xác định hướng đầu tư lâu dài trong thời gian 30 năm được thuê thủy điện, lãnh đạo Công ty Tấn Trường quyết định tiếp tục tăng vốn đầu tư gần 852 triệu đồng để thuê đơn vị tư vấn lập dự án nâng công suất nhà máy thủy điện Ia Kha từ 250KW lên 1MW; đầu tư gần 1,5 tỷ đồng mua hệ thống tua-bin và máy phát điện chuẩn bị lắp đặt vào nhà máy. Tuy nhiên, cuối tháng 6/2008, khi hàng tỷ đồng đầu tư vào công trình của doanh nghiệp chưa phát huy hiệu quả thì UBND tỉnh Gia Lai yêu cầu Đội công trình quản lý đô thị huyện thanh lý hợp đồng với Công ty Tấn Trường, đồng thời xây dựng lại phương án sử dụng công trình thủy điện Ia Kha trình cấp thẩm quyền phê duyệt?

Trước thông tin trên, ông Nguyễn Khoa Phi Công, nguyên Trưởng Chi nhánh Nhà máy thủy điện Ia Kha (Công ty Tấn Trường) bức xúc: “Doanh nghiệp chúng tôi thuê Nhà máy thủy điện Ia Kha để đầu tư dài hạn, chấp nhận thua lỗ hàng trăm triệu đồng trong 3 năm đầu tiếp nhận. Nhưng, trong khi đang tiếp tục đầu tư hơn 2,6 tỷ đồng mua máy móc, thuê tư vấn…; triển khai kế hoạch nâng công suất nhà máy thì bị đơn phương chấm dứt hợp đồng, khiến Công ty bị thiệt hại nặng nề”.

Theo tìm hiểu của PV, ngoài thiệt hại hàng tỷ đồng đầu tư thiết bị máy móc nhưng phải bỏ trong kho và hơn 370 triệu đồng phục vụ duy tu, sửa chữa máy móc khi tiếp nhận thủy điện cho đến hiện nay vẫn chưa được huyện trả lại cho doanh nghiệp. Và, cũng từ khi Đội công trình quản lý đô thị huyện Ia Grai thanh lý hợp đồng với Công ty Tấn Trường, Nhà máy thủy điện Ia Kha nghiễm nhiên trở thành một đống sắt vô dụng… 

Giữa tháng 10/2008, Đoàn kiểm tra liên ngành của huyện Ia Grai về kiểm tra tình hình thực tế tại công trình thủy điện Ia Kha, đã đề xuất UBND huyện cho chủ trương lập phương án tiếp tục cho doanh nghiệp ngoài quốc doanh thuê hoặc kiểm định giá trị tài sản, lập thủ tục bán đấu giá công khai nhằm hạn chế thất thoát, lãng phí hàng tỷ đồng ngân sách. Tuy nhiên, cho đến hiện nay, đề xuất của đoàn vẫn còn “treo” lơ lửng, kéo theo tình trạng lãng phí tiền tỷ tiền ngân sách đầu tư xây dựng thủy điện Ia Kha mà không ai chịu trách nhiệm.   

Gần 7 năm qua, thủy điện Ia Kha dừng hoạt động, chính quyền sở tại buông lỏng quản lý khiến hàng chục hộ nông dân khu vực khối phố 1, 2, làng Yam…, thị trấn Ia Kha xâm lấn diện tích lòng hồ để sản xuất hoa màu. Không những thế, họ còn mua bán, chuyển nhượng đất đai khu vực này, khiến cho số phận của công trình thủy điện Ia Kha rơi vào cảnh thê thảm hơn...