Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, trong những năm qua và những tháng đầu năm 2014, ngành Thuốc lá Việt Nam đã triển khai có hiệu quả những giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện nghiêm túc các quy định của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá. Mặc dù vậy, trong tình hình kinh tế đang khó khăn hiện nay và những quy định đặc thù của ngành Thuốc lá, các doanh nghiệp trong ngành đang gặp rất nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến hoạt động SXKD, ảnh hưởng đến vấn đề an sinh xã hội, công ăn việc làm của hàng triệu người lao động trong ngành sản xuất và nông dân trồng cây thuốc lá, và đặc biệt có nguy cơ làm mất nguồn thu ngân sách Nhà nước hàng nghìn tỷ đồng.

Để thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội năm 2014, tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước và góp phần tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đã có Văn bản số 31/TTr-HHTL ngày 24/3/2014 trình Thủ tướng Chính phủ, kiến nghị một số vấn đề sau:

I. Đẩy mạnh công tác chống buôn lậu thuốc lá

Trong những năm qua, ngành Thuốc lá Việt Nam đóng góp vào ngân sách Nhà nước khoảng 19.000-20.000 tỷ đồng mỗi năm (tương đương gần 1 tỷ USD); tạo công ăn việc làm cho khoảng 6 triệu lao động trong ngành: Công nhân sản xuất, nông dân trồng cây thuốc lá, và lao động trong các ngành dịch vụ thương mại liên quan; đóng góp hàng trăm tỷ cho công tác an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo…

Tuy nhiên, thuốc lá điếu nhập lậu vào thị trường Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Riêng năm 2013, khoảng 17 tỷ điếu thuốc lá nhập lậu vào thị trường Việt Nam; 2 tháng đầu năm 2014, thuốc lá lậu tăng 43% so với cùng kỳ năm 2013. Thuốc lá nhập lậu hiện được bán và tiêu dùng công khai tại tất cả các cửa hàng trên phạm vi toàn quốc, đã tác động xấu đến nhiều mặt kinh tế và xã hội của đất nước:

- Lấy đi 20% thị phần thuốc lá điếu nội địa.

- Năm 2012 thuốc lá lậu làm thất thu ngân sách Nhà nước 6.500 tỷ đồng, tương đương 309 triệu đô la Mỹ. 

- Làm mất sản lượng nguyên liệu: 18.000 tấn/năm (tương đương diện tích trồng là 10.000 hecta).

- Mất việc làm của nông dân: 5 triệu công lao động/năm; mất việc làm của công nhân: 600.000 công lao động/năm; và hàng trăm nghìn lao động trong các ngành thương mại, dịch vụ liên quan. 

- Thuốc lá lậu không tuân thủ bất kỳ quy định nào về in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh, ATVSTP và lộ trình giảm Tar và Nicotine, không kiểm soát được chất lượng nên sẽ gây tác hại nhiều đến sức khỏe cộng đồng.

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị: 

1. Đề nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công thương dự thảo và trình Thủ tướng Chính phủ Ban hành Chỉ thị về việc tăng cường phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý hoạt động vận chuyển, tàng trữ, buôn bán thuốc lá điếu ngoại nhập lậu.

2. Chỉ đạo các cơ quan chức năng và các địa phương triển khai khẩn trương, toàn diện, kiên quyết chống buôn lậu thuốc lá ở cả đầu vào và đầu ra như Chính phủ đã làm trong những năm 1990. Ngăn chặn buôn lậu thuốc lá tại các cửa khẩu, các tuyến biên giới; đồng thời kiểm tra, phát hiện và xử lý nghiêm các cửa hàng, tụ điểm, đối tượng lưu trữ, vận chuyển buôn bán thuốc lá điếu nhập lậu trên thị trường.

II. Xem xét, chưa tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá điếu 

Về Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) do Bộ Tài chính đang xin ý kiến góp ý, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đồng tình với chủ trương áp dụng các biện pháp về thuế để tăng thu cho ngân sách Nhà nước và giảm tiêu dùng thuốc lá. Tuy nhiên, việc tăng thuế cần được cân nhắc vào thời điểm phù hợp, với mức tăng phù hợp để tránh những tác động ngược, vừa không đạt được mục tiêu tăng ngân sách, vừa không giảm tiêu dùng trong khi lại tạo thêm khó khăn cho ngành. Cụ thể đối với ngành Thuốc lá, việc tăng thuế cần được xem xét trong bối cảnh tình hình buôn lậu thuốc lá đang ngày càng phức tạp và có ảnh hưởng tiêu cực như hiện nay:

- Buôn lậu thuốc lá đang thu siêu lợi nhuận. Tăng thuế TTĐB sẽ làm mức lợi nhuận của buôn lậu thuốc lá cao hơn, dẫn đến buôn lậu gia tăng. Thực tế khi thuế TTĐB tăng từ 45% lên 55% vào năm 2006 và 65% vào năm 2008 đã gây ra sự tăng đột biến của thuốc lá nhập lậu khoảng 6 tỷ điếu (từ 12 tỷ điếu năm 2006 lên 18 tỷ điếu năm 2008).

- Thuốc lá lậu do trốn thuế nên có thể bán rẻ hơn thuốc lá sản xuất trong nước nhiều lần, người tiêu dùng Việt Nam do thu nhập thấp sẽ quay sang hút thuốc lá lậu. Thuốc lá lậu trốn thuế, giá rẻ và không phải in cảnh báo sức khỏe, không phải trích Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá nên sẽ được người tiêu dùng sử dụng nhiều hơn chứ không giảm (bất chấp việc thuốc lá lậu không kiểm soát được chất lượng nên sẽ gây tác hại đến sức khỏe cộng đồng). 

- Do thuốc lá lậu tăng thì thuốc lá sản xuất trong nước sẽ bị thu hẹp và tổng thu ngân sách Nhà nước có thể sẽ giảm chứ không tăng mặc dù tăng thuế suất (lý do là phần thu ngân sách mất đi do thuốc lá lậu nhiều hơn). 

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cũng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ:

1. Chỉ đạo Bộ Công thương, Bộ Tài chính và các cơ quan chức năng khẩn trương thực hiện Thông báo số 61/TB-VPCP ngày 07/02/2014 về ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2013 và triển khai kế hoạch năm 2014 của ngành Công thương.

2. Tạm thời chưa tăng thuế TTĐB và đẩy mạnh công tác chống buôn lậu thuốc lá vào thị trường Việt Nam để tăng thu cho ngân sách Nhà nước.

3. Sau khi đã ngăn chặn được đáng kể lượng thuốc lá nhập lậu, sẽ xem xét tăng thuế suất thuế TTĐB theo lộ trình tăng dần, phù hợp với tình hình thực tế.

III. Xem xét lại hoạt động tái xuất thuốc lá nhập lậu bị tịch thu

Ngày 21/8/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 1112/QĐ-TTg cho phép thí điểm tái xuất thuốc lá còn chất lượng nhập lậu bị tịch thu đến hết năm 2013, đồng thời giao cho Bộ Công thương tổ chức tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện Quyết định này làm cơ sở cho việc thực hiện quy định của Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đối với việc xử lý thuốc lá nhập lậu bị tịch thu.

Sau gần 01 năm rưỡi thực hiện, ngày 15/01/2014, Bộ Công thương, Ban chỉ đạo 127/TW đã có Báo cáo số 06/BC-BCT về kết quả thực hiện thí điểm tái xuất thuốc lá nhập lậu bị tịch thu. Trong tổng số 28 tỉnh, thành phố thực hiện tái xuất thuốc lá nhập lậu bị tịch thu chỉ có 10/28 tỉnh, thành phố đề nghị tiếp tục thực hiện. Việc tái xuất thuốc lá lậu ở nhiều tỉnh chưa cho thấy hiệu quả rõ ràng, trong khi các Bộ, ngành, UBND các tỉnh phải tập trung xây dựng các văn bản hướng dẫn, tổ chức triển khai thực hiện tốn kém về thời gian và chi phí.

Bên cạnh đó, Điều 15, Khoản 4-c Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế thế giới đã quy định “… bảo đảm rằng, tất cả các phương tiện sản xuất, thuốc lá giả, thuốc lá nhái nhãn mác và các sản phẩm thuốc lá bất hợp pháp bị tịch thu phải được tiêu hủy…”. Việt Nam đã phê chuẩn và tham gia Công ước FCTC, do đó, Việt Nam cần thiết phải tuân thủ các quy định và cam kết quốc tế để tránh những rủi ro về pháp lý. 

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị: 

1. Chỉ đạo tổng kết, đánh giá kết quả việc thực hiện Quyết định 1112/QĐ-TTg ngày 21/8/2012, trong đó xem xét kỹ hiệu quả tổng hợp của việc tái xuất thuốc lá nhập lậu, kiểm tra đơn vị thực hiện tái xuất và thị trường xuất khẩu thuốc lá tái xuất của Việt Nam để tránh nguy cơ tái thẩm lậu. 

2. Rà soát các văn bản pháp luật để xem xét tính thống nhất về mặt pháp lý của việc tái xuất thuốc lá nhập lậu, và thực hiện các cam kết quốc tế đã tham gia.

3. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho dừng việc tái xuất thuốc lá nhập lậu bị tịch thu theo quy định Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế thế giới. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và các doanh nghiệp trong ngành Thuốc lá Việt Nam cam kết hỗ trợ kinh phí cho các lực lượng chức năng chống buôn lậu và tiêu hủy thuốc lá theo quy định của pháp luật.

Hiệp hội Thuốc lá sẽ cùng các doanh nghiệp trong ngành sẽ nỗ lực đẩy mạnh hoạt động sản xuất kinh doanh, chiếm lĩnh thị phần của thuốc lá nhập lậu và tăng thu cho ngân sách Nhà nước.