Biển cảnh báo nhiễm xạ đặt khắp nơi nhưng người dân Hạ Thành vẫn buộc phải canh tác, trồng trọt tại nơi ở cũ. Ảnh: Dương Thanh Tùng

25 tỷ đồng làm khu TĐC không người ở

Bắt đầu từ những năm 1980, nhiều người dân, đặc biệt là trẻ em Hạ Thành, xã Đông Cửu, huyện Thanh Sơn, mắc các bệnh lạ như đầu tự nhiên to ra, đờ đẫn như say thuốc lào hay say rượu…

Năm 2006, ngành Địa chất - Khoáng sản công bố kết quả thăm dò, cho thấy dân Hạ Thành đang sống trên mỏ đất hiếm Urani (chất phóng xạ). 

Ngay khi có kết quả thăm dò lối vào bản Hạ Thành (tên cũ là Dấu Cỏ) được cắm các biển cảnh báo: “Mỏ Thori - Urani Thanh Sơn, Đông Cửu…”. 

Biết phóng xạ rất nguy hiểm nhưng lúc bấy giờ, lãnh đạo cùng các cấp, ngành của Phú Thọ chưa thể có ngay phương án khả thi để cứu dân khỏi nguy cơ trực tiếp từ phóng xạ. Đây là thời điểm mà tỷ lệ dân sống trên mỏ Urani Hạ Thành được đánh giá ngang bằng với tỷ lệ tử vong do mắc bệnh thông thường và đặc biệt là bệnh lạ. Tỷ lệ sinh nở suy giảm cộng thêm trẻ sơ sinh mắc bệnh to đầu tử vong nhiều nên dân cư Dấu Cỏ ngày càng thưa thớt. Bản này có 17 hộ dân, sau gần 10 năm cũng chỉ tăng thêm được 2 hộ.

Đến tận ngày 3/3/2009, huyện Thanh Sơn mới chính thức có Quyết định số 428/QĐ-UBND phê duyệt quy hoạch chi tiết khu TĐC di dân khỏi vùng ảnh hưởng nhiễm xạ và thiên tai xã Đông Cửu. Theo đó, sẽ có trên 25 tỷ đồng được đầu tư xây dựng khu TĐC trên diện tích 64.596m2 tại khu vực Chĩnh Con, giáp đồi Quèn Kìa...

Hiện nay, khu TĐC nói trên đã được nghiệm thu, đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, các cấp, ngành sở tại lại đang phải đối mặt với vấn đề nan giải: Dân vùng nhiễm xạ Hạ Thành một mực chấp nhận tồn tại với các căn bệnh lạ ở nơi ở cũ, nhất định không chuyển vào khu TĐC. Không có dân vào ở nên khu TĐC vừa xây xong trở nên lạnh lẽo nao lòng giữa đồi núi hoang vu. Không vào khu TĐC, cuộc sống và tính mạng người dân Hạ Thành đang rất mong manh tại vùng đất nhiễm xạ. Ảnh: Dương Thanh Tùng

Chỉ có 4 hộ dân vào ở khu TĐC

Tháng 12/2012, khu TĐC 3A Mỹ Lung (Yên Lập, Phú Thọ) được nghiệm thu, bàn giao cho địa phương đưa vào sử dụng nhưng đến nay vẫn vắng bóng người, cỏ dại mọc um tùm, che lấp lối đi. 

Khu TĐC này được tỉnh Phú Thọ đầu tư xây dựng từ giữa năm 2010, giúp 32 hộ dân khu vực Ngòi Lao thoát khỏi cảnh lũ lụt liên tục xóa sổ nhà cửa, ruộng vườn. 

Năm 2012, khu TĐC 3A Mỹ Lung chính thức “mở cửa đón dân” nhưng đến nay cũng chỉ có 4 hộ gia đình vào ở.

Ông Khúc Văn Xuyên, Chủ tịch UBND xã Mỹ Lung nói rằng, 4 hộ nói trên được hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nên mới có tiền di dời và làm nhà mới. 28 hộ khác trong diện di dời vẫn đang bế tắc bởi không có tiền di chuyển. “Chúng tôi phấn đấu vận động từ nay đến cuối năm có 50% hộ vào khu TĐC. Trong năm 2014, hy vọng các hộ còn lại sẽ “gật đầu” vào ở khu TĐC” - ông Xuyên cho biết. 

Ở Phú Thọ hiện nay, ngoài 2 khu TĐC Hạ Thành, Mỹ Lung còn có các khu TĐC khác được đầu tư xây dựng như khu 4, khu 7, Xuân Thắng và Đồng Tào. Tuy nhiên, các khu TĐC này đang bộc lộ những bất cập, khiến người dân e ngại, không muốn về ở. Một số hộ dân đã đến dựng nhà trong khu TĐC Đồng Tào nhưng sau đó lại tìm cách quay về nơi ở cũ.

Kỳ II: Cái gì cũng thiếu

Dương Thanh Tùng