TS Trần Văn Long, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Thanh tra Chính phủ. Ảnh: Thanh Thanh

Hoạt động thanh tra là phát hiện hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật

Theo TS Trần Văn Long, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Thanh tra Chính phủ, Luật Thanh tra đã quy định rõ mục đích của hoạt động thanh tra không chỉ là phát hiện, xử lý hành vi vi phạm pháp luật mà còn nhằm nhận diện những hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện.

Qua đó, hoạt động thanh tra giúp phòng ngừa vi phạm, phát huy nhân tố tích cực, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân, đồng thời góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, trong những năm qua, số lượng các cuộc thanh tra phát hiện bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật và có kiến nghị hoàn thiện còn khá khiêm tốn. Phần lớn các cuộc thanh tra chủ yếu tập trung vào việc phát hiện, xử lý sai phạm cụ thể của tổ chức, cá nhân mà chưa chú trọng đúng mức đến việc nhận diện, phân tích và kiến nghị sửa đổi chính sách, pháp luật.

Một số kết luận thanh tra có đề cập đến các bất cập trong quy định, cơ chế nhưng việc theo dõi, đôn đốc thực hiện kiến nghị hoàn thiện chính sách còn hạn chế. Chính điều này làm giảm vai trò của hoạt động thanh tra trong việc phục vụ công tác quản lý Nhà nước, chưa phát huy hết tính phòng ngừa và giá trị cải thiện hệ thống pháp luật.

Theo TS Trần Văn Long, trong bối cảnh hiện nay, yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đặt ra đòi hỏi phải phát huy hơn nữa vai trò của cơ quan thanh tra.

Thanh tra không chỉ là “tai mắt của trên, công cụ của dưới” trong việc kiểm tra, giám sát mà còn là lực lượng quan trọng góp phần điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật. Muốn vậy, cần có những nghiên cứu toàn diện để xác định rõ nguyên nhân, hạn chế và đề xuất các giải pháp thực chất, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động thanh tra trong phát hiện, khắc phục bất cập.

Cần nghiên cứu toàn diện, phát huy vai trò kiến nghị chính sách của thanh tra

Đề tài khoa học “Nâng cao hiệu quả phát hiện và khắc phục hạn chế, bất cập trong quản lý, chính sách, pháp luật qua công tác thanh tra” được triển khai với mục tiêu nghiên cứu cơ sở lý luận, đánh giá thực tiễn và đề xuất giải pháp để hoàn thiện pháp luật, cơ chế hoạt động thanh tra.

TS Trần Văn Long nhấn mạnh, trước hết cần nâng cao nhận thức của người đứng đầu các cơ quan thanh tra về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc phát hiện và kiến nghị khắc phục bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật. Việc chỉ đạo, lãnh đạo công tác thanh tra cần quán triệt mục tiêu này ngay từ khâu xây dựng kế hoạch đến quá trình tổ chức thực hiện.

Toàn cảnh hội nghị. Ảnh: Thanh Thanh

Bên cạnh việc xử lý vi phạm, hoạt động thanh tra phải được nhìn nhận như một kênh thông tin phản biện chính sách quan trọng, giúp cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các quy định chưa phù hợp với thực tiễn. Qua thanh tra, những bất cập, sơ hở trong quản lý Nhà nước, chính sách ngành, lĩnh vực cần được chỉ rõ để kiến nghị hoàn thiện, ngăn ngừa sai phạm có thể phát sinh.

Để các kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách từ kết quả thanh tra thực sự đi vào cuộc sống, ngoài yêu cầu về chất lượng, tính khả thi của các kiến nghị, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan thanh tra với các bộ, ngành, cơ quan lập pháp và cơ quan được thanh tra. Cơ quan có thẩm quyền cần có cơ chế tiếp nhận, nghiên cứu, đánh giá và phản hồi đối với các kiến nghị của thanh tra, đảm bảo các kiến nghị có căn cứ, phù hợp được đưa vào quá trình sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật.

Nhiều giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra

Theo chủ nhiệm đề tài TS Trần Văn Long để bảo đảm hoạt động thanh tra thực hiện đầy đủ mục đích theo quy định của Luật Thanh tra, cần quy định cụ thể hơn về nội dung, phạm vi, yêu cầu của từng cuộc thanh tra. Trong quyết định thanh tra và kế hoạch thanh tra hằng năm phải xác định rõ mục tiêu phát hiện các sơ hở, bất cập trong cơ chế, chính sách; phân công trách nhiệm cụ thể cho từng thành viên đoàn thanh tra trong việc đánh giá, kiến nghị hoàn thiện pháp luật.

Cùng với đó, cần quy định rõ điều kiện, tiêu chuẩn chuyên môn của thành viên đoàn thanh tra. Thành phần đoàn phải có sự tham gia của những người am hiểu pháp luật, có kiến thức, kỹ năng đánh giá chính sách, nhất là trong các cuộc thanh tra chuyên đề. Những thành viên có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng pháp luật sẽ giúp việc tổng kết, đánh giá chính sách thực hiện hiệu quả, đảm bảo kiến nghị đưa ra có cơ sở khoa học và tính khả thi cao.

Một giải pháp khác được nhấn mạnh là xây dựng cơ chế theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị của thanh tra về hoàn thiện cơ chế, chính sách. Cần thiết lập quy trình báo cáo định kỳ về tiến độ, kết quả thực hiện; đồng thời quy định trách nhiệm của cơ quan thanh tra trong quá trình này, như cung cấp thông tin, tài liệu liên quan, phối hợp tham gia xây dựng, sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật.

Trong kết luận thanh tra, cần quy định bắt buộc phần thống kê các kiến nghị về hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật, nêu rõ cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận, nội dung kiến nghị, văn bản, quy định cần sửa đổi, bổ sung hay ban hành mới. Điều này giúp việc theo dõi, kiểm tra, đánh giá mức độ thực hiện kiến nghị minh bạch, cụ thể và hiệu quả hơn.

Đồng thời, cơ quan thanh tra cần có cơ chế làm việc thường xuyên với các cơ quan liên quan để thúc đẩy việc tiếp thu, thực hiện kiến nghị về hoàn thiện chính sách, tránh tình trạng kiến nghị xong để đó. Việc theo dõi, đôn đốc, tổng hợp kết quả thực hiện cần được lồng ghép vào hoạt động kiểm tra, giám sát hằng năm, qua đó đánh giá hiệu quả thực tế của công tác thanh tra đối với việc hoàn thiện thể chế.

TS Trần Văn Long cho rằng, những giải pháp này nếu được thể chế hóa và triển khai đồng bộ sẽ giúp hoạt động thanh tra thực sự phát huy vai trò là công cụ không chỉ phòng, chống sai phạm mà còn góp phần xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế quản lý Nhà nước, đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.