Ảnh minh họa: Đảng, Nhà nước và nhân dân luôn biết ơn những người đã hy sinh vì Tổ quốc

Trong kháng chiến chống Pháp, gia đình có liệt sĩ Tôn Thất Tự, cán bộ Đoàn Thanh niên; liệt sĩ Tôn Nữ Thị Khá, cán bộ kinh - tài (kinh tế - tài chính) khu phố; liệt sĩ Tôn Thất Hồng, Trưởng Ban Giao liên Thành ủy Huế. Liệt sĩ thứ tư là Tôn Thất Tráng, Trưởng Phòng Tài chính Thành phố Huế, hi sinh trong cuộc tiến công và nổi dậy Xuân 1968 tại Huế. 

Người dân Kim Long kể lại: Có hai anh bộ đội giải phóng, nấp trong hầm, lâu không thấy ra. Dân phát hiện hai anh đã hi sinh. Một anh bị đạn vào đầu, một anh bị thương nặng vào chân, do máu chảy quá nhiều mà không được cấp cứu. Người thứ hai chính là Tôn Thất Tráng. Đồng bào chôn cất hai anh chu đáo, bảo nhau cùng giữ bí mật. Chồng bà Vui ở Kim Long là người đã quấn hai anh vào tấm bạt, chôn ngay trong đêm khói lửa, hố đào gần một cây mít. Trong thời gian Huế chưa được giải phóng, nhân dân không đắp mộ mà chỉ đánh dấu.

Sau năm 1975, người bị thương vào đầu được xác định là một cán bộ cấp thượng tá, gia đình đã đưa hài cốt anh về quê. 

Liệt sĩ Tôn Thất Tráng được đưa về chôn cất tại làng Thủy Xuân. Mộ của anh được xây nhìn xa ra núi Ngự Bình, phía sau là núi Kim Phụng. Sát gần mộ của anh là Trường Tiểu học Phú Xuân (vừa được công nhận là trường điểm quốc gia), nơi hàng ngày các thế hệ trẻ vẫn đang tiếp bước anh, miệt mài học tập. Nơi suối vàng anh vẫn gần gũi với quê hương, sông Hương, núi Ngự, vẫn thường nghe con cháu vui hát, học hành...

Ngày 22/7/1997, mẹ của 4 liệt sĩ - bà Nguyễn Thị Hiếu đã được Chủ tịch nước Lê Đức Anh phong tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam Anh hùng. Trên tấm bằng có ghi: Bà Nguyễn Thị Hiếu, quê hương Vỹ Dạ, thành phố Huế, đã có bốn con hi sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc.

Đưa chúng tôi ra thăm mộ cha, con trai liệt sĩ Tôn Thất Tráng, nay là bác sĩ Tôn Thất Cầu, Trưởng Khoa Ung bướu, Bệnh viện Trung ương Huế nhìn về phía chùa Thiên Mụ, hướng Kim Long nói: “Ông già (tức liệt sĩ Tôn Thất Tráng) hi sinh trong những ngày nặng nề, gian truân nhất của Huế năm 1968. Hồi ấy, nhà cửa bị bom đạn, bị cháy, đến nay không còn di vật nào của ông”.

Đại tá, TS Thủy Xuân