Đều đặn mỗi ngày họ ngâm mình hàng chục tiếng dưới làn nước đục ngầu, dơ bẩn chỉ mong vào một đổi thay. Ấy thế mà hết đời cha đến đời con sống bám vào sông nước, phận nghèo vẫn vận vào họ như một định mệnh.

Sống ở đáy sông

Sau 2 ngày lần hỏi và tìm về được nhà thợ lặn Bảy Trọng tại phường  Tân Mai chúng tôi mới thật sự bước vào thế giới của những cuộc đời đang nương tựa đáy sông.

Chờ cho con nước sông ròng hết cỡ, ông Bảy Trọng bắt đầu nổ máy đưa chúng tôi đi gặp những người vớt trùn chỉ, cào hến. Mới 5 giờ sáng nhưng có rất đông người trầm mình dưới dòng nước sông Cái (một nhánh của sông Đồng Nai, đoạn chảy qua cù lao Phố thuộc xã Hiệp Hòa, TP. Biên Hòa). Mọi người tất bật xúc xúc, cào cào những “sản vật” mà dòng sông ban phát cho họ. Chúng tôi cho ghe tấp vào chỗ anh em Nguyễn Văn Nghĩa và Nguyễn Văn Phúc (sống tại khu nhà bè Tân Mai, TP. Biên Hòa) đang hì hục dùng vợt lưới cào hến, xúc trùn. Nghĩa tâm sự: “Chỗ nào gần các đường cống xả thải nhà máy mới nhiều trùn. Sông Đồng Nai chỉ có đoạn gần Nhà máy giấy Tân Mai và bờ kè bến đò An Hảo (phía bờ KCN Biên Hòa 1 thuộc phường An Bình) mới có trùn chỉ, chứ không phải chỗ nào cũng có trùn mà xúc đâu”.

Quan sát tại khúc sông Cái chảy ngang qua cù lao Phố bình yên chưa tới 2 km chúng tôi thấy, tại đây không riêng gì anh em Nghĩa mà sáng sớm hôm ấy còn có hàng trăm người trầm mình trong nước lạnh giá và dơ bẩn. Chỉ đoạn đáy sông gần Nhà máy giấy Đồng Nai đã có trên 50 người xúc trùn chỉ, cào hến và trong đó có không ít thợ lặn tuổi học sinh. Họ đang  bám vào các bãi bồi, vùng nước cạn để mưu sinh.

Ông Bảy Trọng ví von: “Họ như là những nàng tiên cá, lúc nào cũng trầm nửa thân mình dưới nước vậy đó”. Lân la làm quen với nhóm 3 người đang ngụp lặn cào hến ở mép sông, chúng tôi mới biết họ là 3 anh em nhà Trương Hùng, với đứa em út là Trương Hiếu Quân đang là học viên trung tâm văn hóa phường Tân Mai. Anh Trương Hùng cho biết: “Chỉ có người nghèo như chúng tôi mới dầm mình dưới đáy sông lúc này mà thôi. Chứ người khá giả thì họ có ghe máy để cào, để xúc hoặc thuê tụi tui làm. Đặc thù của công việc khiến chúng tôi phải luôn tiếp xúc với nguồn nước ô nhiễm, dơ bẩn. Vì ở nơi nào bùn lầy nhiều thì mới có nhiều trùn, nhiều hến sinh sống”.

Một ngày lao động vất vả và cực nhọc như thế, nhưng thu nhập mà những người chọn đáy sông làm lẽ sống cũng chẳng kiếm được là bao. Chị Nguyễn Thị Hương, sống ở xóm nhà bè phường Tân Mai nói: “Mỗi con nước xúc được 2 - 3 thùng trùn chỉ (loại thùng 20 lít), bán được 40 - 45 ngàn đồng. Còn hến thì kiếm được khoảng 20 ngàn đồng/ngày (mỗi ngày xúc được khoảng 4 - 5 thùng). Bây giờ, trùn, hến đều hiếm, dầm mình cả buổi mới kiếm được vài chục ngàn đồng. Nhưng không đi xúc, đi cào thì tkhông biết sống vào đâu”.

Cùng với cái cực nhọc vất vả, “Chuyện giẫm phải miểng chai, miểng sành, dao kéo, sắt thép khiến đứt chân, đứt tay dẫn đến nhiễm trùng là điều những người mưu sinh như chúng tôi thường phải đối mặt. Nghề nó vậy, đành phải cắn răng chịu đứng chứ biết làm sao” anh Trần Hải Vương chia sẻ.

Giấc mơ lên bờ

Rời bãi xúc trùn, cào hến (bờ kè Nhà máy điện KCN Biên Hòa 1), ông  Bảy Trọng tăng ga cho ghe chạy ngược dòng giữa con nước chảy xiết. Do nước ngược nên để đến được khu nhà bè Tân Mai (cách nơi xuất phát khoảng 3 km), chúng tôi phải mất hơn nửa giờ lênh đênh. Trên đường đi, ngư dân Bảy Trọng tâm sự: “Thật ra, không ai muốn bám đáy sông mưu sinh hay lênh đênh trên sông nước kiếm cơm qua ngày đâu anh ạ. Chỉ có người nghèo mới làm nghề cào hến, xúc trùn. Và ở Biên Hòa này cũng chỉ có dân ở làng bè mới đi cào hến, xúc trùn kiếm cơm thôi. Cực nhọc, tủi nhục, cuộc sống bấp bênh nhưng buông nghề ra thì không biết bám víu vào đâu nên đành phó mặc cho số phận”.

Nghe tiếng máy ghe cặp vào bè của mình, bà Trần Thị Ngọc (ở làng bè Tân Mai) đang đi chơi bè nhà hàng xóm lật đật chèo ghe quay về. Nơi ở của ba mẹ con bà Ngọc chỉ là một cái lồng nuôi cá với diện tích chưa tới 8 m2, thấp lè tè, nổi bồng bềnh trên mặt nước. Hỏi bà bâng quơ vài câu về gia cảnh, cuộc sống mưu sinh, như tìm được bạn tâm giao, bà Ngọc chia sẻ: “Ba mẹ con tôi không sợ chỗ ở chật chội, chỉ lo bệnh tật, không việc làm. Hai đứa con tôi lên bờ làm thuê, làm mướn bữa được, bữa mất. Còn tôi thì xúc trùn ngày kiếm được khoảng 20 ngàn đồng. Cuộc sống khó khăn quá, không biết bao giờ mới có điều kiện lên bờ cho đỡ cực tấm thân”.

Thấy chúng tôi ghé bè bà Ngọc, nhiều người khác cũng chèo xuồng sang chơi, trò chuyện. Bà Lê Hoàng Miến kể: “Dân bè tụi tôi mỗi lần cưới dâu, gả con gái hoặc có chuyện hữu sự thì lên xin ban hành giáo nhà thờ chỗ để tổ chức. Chứ chật chội như vầy thì lấy chỗ đâu mà lo chuyện cưới hỏi, ma chay. Còn thuê nhà hàng để tổ chức thì nghèo quá, làm gì lo nổi!”. “Ngày cũng như đêm, mùa mưa hay mùa nắng, miễn sông Cái cạn đáy là tụi tui tất tả chèo ghe đi làm” ngư dân Hồ Hải Lành góp chuyện.

Cuộc sống khó khăn và vất vả như thế. Nhưng trong sâu thẳm những con người cùng khổ ấy vẫn luôn cháy bỏng những khát khao, những ước mơ hết sức bình dị. Người thì ước có đủ tiền để lo cho con ăn học. Người thì ước có một công việc và một cuộc sống ổn định hơn.

Bà Huyền Kim tâm tư: “Sống thì mơ chỗ ở trên bờ, có một công việc tạm ổn để mưu sinh. Còn chết thì mơ được vào nghĩa địa. Vậy mà đời này sang đời khác chúng tôi vẫn chưa có nổi miếng đất cắm dùi”. Nói rồi bà Kim dẫn chúng tôi đến bè gia đình ông Lê Văn Luyện cách đó không xa như để chứng minh điều gì đó.

Cũng cảnh mái bè cách mặt nước 2 m, hầm hập nóng vào mùa hè, nhưng 7 nhân khẩu trong gia đình ông Luyện đã quen sống với 12 m2 diện tích mặt sàn. Ông bộc bạch: “Phía trên thì cha con tôi ở, dưới thì dành cho cá. Chỗ ở chật chội tôi không sợ, chỉ sợ là chật quá cá chịu không nổi chết hết thì… trắng tay trả nợ”. Bà Trần Hồng Cẩm Nhung, vợ ông Luyện nói thêm: “Vừa rồi lúc ổng lội vớt trùn bị miếng thiếc cắt đứt chân làm độc, điều trị mất hơn 3 triệu đồng. Giờ gia đình còn đang gánh nợ gần 4 triệu đồng. Các con tôi muốn lên bờ đi làm công nhân, tìm lối thoát và trả nợ nhưng vì địa phương chưa cho đăng ký tạm trú, không xác nhận hồ sơ xin việc làm nên đành chịu. Mấy đứa cháu chẳng đứa nào biết mặt con chữ vì bố mẹ chúng đều làm nghề xúc trùn, cào hến kiếm sống qua ngày nên để nói đến chuyện học thì thật là xa xỉ”.

Chứng kiến những cực nhọc trong công cuộc mưu sinh, lo cho cuộc sống thường nhật của người dân nghèo làng bè Tân Mai, chúng tôi mới hiểu: Để kiếm được miếng cơm, tấm áo với những con người cùng khổ ấy vất vả  nhường nào.

Kỳ 2:  Ký gửi cuộc đời cho đáy sông

Ghi chép của Anh Tú