Báo cáo của Bộ Y tế cho thấy, 100% số tỉnh, TP đều quan tâm đầu tư để đạt chuẩn quốc gia về y tế xã. Tính đến hết năm 2010, cả nước có gần 76% xã đạt chuẩn, trong đó có 7 tỉnh có 100% xã đạt chuẩn; ở vùng đồng bằng có điều kiện kinh tế khá thì tỷ lệ đạt chuẩn trên 80% (như đồng bằng sông Hồng, Đông Nam bộ, đồng bằng sông Cửu Long); vùng Tây Bắc, Tây Nguyên chỉ đạt khoảng 40 - 60%.

TS. Nguyễn Hoàng Long, Vụ Phó Vụ Kế hoạch Tài chính (Bộ Y tế) cho biết, công tác khám chữa bệnh và phục hồi chức năng tại các trạm y tế (TYT) xã đạt chuẩn đã có những bước chuyển biến tích cực, nâng cao về chất lượng, thu hút được số lượng lớn bệnh nhân, góp phần  giảm tải y tế cho tuyến trên, đem lại lợi ích kinh tế thiết thực, nhất là đối với người nghèo, người có thu nhập thấp. Tại một số địa phương, tỷ lệ người dân sử  dụng dịch vụ tuyến y tế xã đạt đến 30% tổng số lượt khám chữa bệnh tại địa phương.

Tuy nhiên, trong tình trạng quá tải bệnh viện tuyến Trung ương như hiện nay, việc tăng cường đầu tư cho các TYT xã, tạo mạng lưới cơ sở y tế vững chắc là rất cần thiết. Theo ông Đặng Lê Tuấn, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính (Bộ Y tế), cuối năm 2010, cả nước chỉ có 7 tỉnh có 100% xã đạt chuẩn quốc gia; trên 30 tỉnh đạt chuẩn 80%, các tỉnh còn lại đạt chuẩn dưới 50%. Sở dĩ có tình trạng này là do nguồn đầu tư phần lớn đã dành cho y tế tỉnh và huyện, khi về đến xã thì còn rất ít; chính sách đãi ngộ chưa thỏa đáng. Nhiều địa phương còn thiếu bác sĩ, thiếu nước sạch, vệ sinh phòng dịch không có, cơ sở xuống cấp

Cũng chính vì đầu tư còn thấp nên các địa phương ở miền núi, vùng sâu, vùng xa vẫn còn rất khó khăn để đạt chuẩn y tế xã, đặc biệt là chuẩn về cơ sở hạ tầng, về trình độ và năng lực cho đến các hoạt động chuyên môn. Tỷ lệ các xã đặc biệt khó khăn đạt chuẩn là thấp nhất so với các xã, phường khác. Vùng Tây Bắc, Tây Nguyên có tỷ lệ xã đạt chuẩn thấp nhất so với các vùng khác trong cả nước. Một số tỉnh tỷ lệ xã đạt chuẩn rất thấp như Cao Bằng, Gia Lai, Bắc Kạn… chủ yếu do đầu tư cho y tế ở các địa phương này còn ít, kèm theo đó là điều kiện kinh tế - xã hội và điều kiện tự nhiên rất khó khăn.

Bên cạnh đó, còn có tình trạng "nợ" chuẩn hoặc "chấm điểm gượng" mới đạt chuẩn, đặc biệt là khu vực miền núi. Một số tiêu chí các địa phương hay “nợ” đó là thiếu bác sĩ làm việc tại xã; TYT xã chưa có cán bộ y học cổ truyền, không có vườn cây thuốc Nam; thiếu nước sạch, hố xí chưa hợp vệ sinh….

Để kịp thời hỗ trợ cho y tế tuyến xã, Bộ Y tế đề nghị các địa phương tăng cường bố trí ngân sách theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và huy động các nguồn vốn hợp pháp để đầu tư cho các TYT xã tiếp tục duy trì và đạt được các tiêu chí quốc gia về y tế xã. UBND các tỉnh, thành phố hàng năm nên phân bổ ngân sách để đầu tư cho TYT xã duy trì được chuẩn. Bên cạnh đó, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cung cấp cho người dân; tăng cường đào tạo, tuyển dụng và có chính sách đãi ngộ cán bộ làm việc tại xã, đặc biệt là cán bộ công tác ở xã vùng khó khăn.

Hà Linh