Di tích Lịch sử Quốc gia đặc biệt Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải. Ảnh: Minh Tân

Xuống cấp nghiêm trọng

Tỉnh Quảng Trị được biết đến với trên 500 di tích, danh thắng được xếp hạng các cấp; trong đó có 4 di tích quốc gia đặc biệt với 28 điểm di tích thành phần, 20 di tích quốc gia với 57 điểm di tích thành phần và 476 di tích cấp tỉnh, trong các cuộc kháng chiến bảo vệ độc lập, tự do của dân tộc.

Mặc dù đã được địa phương quan tâm, nhưng do nhiều nguyên nhân, việc đầu tư, bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn chưa đáp ứng yêu cầu đề ra, chưa xứng với vị thế của di tích; dẫn đến nhiều di tích ngày càng xuống cấp nghiêm trọng.

Di tích Lịch sử Quốc gia đặc biệt Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải là di tích lịch sử tiêu biểu đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng theo Quyết định số 2383/QĐ-TTg ngày 9/12/2021. Tuy nhiên, theo đánh giá của các cơ quan chức năng, hiện nhiều hạng mục công trình trong quần thể khu di tích xuống cấp nghiêm trọng, như: Phần đế cột cờ giới tuyến bị sụt lún, đường dốc xe lăn bị bong tróc; mặt ngoài nhà trưng bày bị rêu mốc, rạn nứt…

Di tích cầu Hiền Lương hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng. Ảnh: Minh Tân

Tại di tích cầu Hiền Lương, nhiều thanh sắt dầm, thành cầu bị rỉ sét, các tấm ván mặt cầu cũng bắt đầu có dấu hiệu mục và hư hỏng. Trước tình hình trên, qua kiểm tra của các cơ quan chức năng đã khuyến nghị hạn chế người qua lại số lượng lớn. “Vừa qua, tổ chức Lễ hội Vì hòa bình, chúng tôi đã yêu cầu các đơn vị biểu diễn hạn chế diễn viên tập trung trên cầu vì cây cầu đã xuống cấp”, một cán bộ quản lý di tích cho hay.

Tương tự, tại Bảo tàng Thành cổ Quảng Trị là nơi lưu giữ, bảo quản và trưng bày nhiều tư liệu, hiện vật gắn với Thành cổ Quảng Trị và các sự kiện liên quan đến cuộc chiến 81 ngày đêm chiến đấu bảo về Thành cổ Quảng Trị năm 1972 của quân và dân ta. Công trình này được xây cách đây 22 năm và nằm trong khu vực khoanh vùng bảo vệ di tích Thành cổ Quảng Trị.

Tuy nhiên, quy mô, không gian trưng bày hạn chế và công trình đã bắt đầu xuống cấp nghiêm trọng, không đáp ứng cho việc trưng bày, bảo quản hiện vật để giới thiệu, hướng dẫn, phục vụ khách tham quan. Hiện vẫn còn rất nhiều hiện vật, di vật liệt sĩ được sưu tầm có giá trị nhưng không thể đưa vào trưng bày.

Thực trạng đó là mối băn khoăn của cán bộ, Nhân dân, du khách trong và ngoài tỉnh đặc biệt là cựu chiến binh trên mọi miền đất nước mỗi khi về thăm viếng tại Thành cổ Quảng Trị.

Không chỉ vậy, tại một số di tích quốc gia khác trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đối diện với tình trạng hư hỏng, xuống cấp hoặc chưa đáp ứng được nhu cầu của người dân, du khách ngày càng tăng, chưa xứng tầm di tích.

Hơn 270 tỷ đồng bảo tồn, tôn tạo

Trước tình hình trên, Quảng Trị đã tiến hành triển khai thực hiện dự án được giao kế hoạch đầu tư trung hạn vốn ngân sách Trung ương (vốn trong nước) giai đoạn 2021 - 2025 cho danh mục thuộc Chương trình Bảo tồn, phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021 - 2030.

Trong đó, Dự án Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị và những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm chiến đấu, bảo vệ Thành cổ Quảng Trị đã được HĐND tỉnh Quảng Trị phê duyệt chủ trương đầu tư, điều chỉnh, bổ sung quy mô với tổng mức đầu tư là 90 tỷ đồng. Dự án Công viên thống nhất tại Khu Di tích Quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải với tổng mức đầu tư 80 tỷ đồng.

Cả 2 dự án thuộc nguồn vốn ngân sách Trung ương, thời gian thực hiện 2023 - 2025. Chủ đầu tư là Ban Quản lý Dự án Đầu tư xây dựng tỉnh Quảng Trị (gọi tắt là BQLDA).

Một điểm sụt lún nghiêm trọng bên trong Di tích Quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị. Ảnh: Minh Tân

Bên cạnh đó, tỉnh Quảng Trị cũng triển khai dự án bảo tồn, tôn tạo, nâng cấp các di tích lịch sử cách mạng trọng điểm tỉnh Quảng Trị (dự án thành phần: Khu lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn; Bảo tàng Thành cổ Quảng Trị; Khu di tích địa đạo Vịnh Mốc). Tổng mức đầu tư dự án là hơn 101 tỷ đồng, nguồn vốn ngân sách Trung ương.

Báo cáo mới nhất của BQLDA cho biết, sau khi các nghị quyết ban hành, BQLDA đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) tổ chức lập nhiệm vụ thiết kế, nhiệm vụ khảo sát xây dựng; tổ chức lựa chọn nhà thầu tư vấn lập báo cáo nghiên cứu khả thi dự án, ký kết hợp đồng tư vấn.

Sau khi hoàn thành hồ sơ báo cáo nghiên cứu khả thi dự án, Sở VHTT&DL đã tham mưu UBND tỉnh trình Bộ VHTT&DL thẩm định dự án.

Việc tôn tạo, bảo tồn các di tích góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa với phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Ảnh: Minh Tân

2 dự án đã có ý kiến về việc thẩm định của Bộ VHTT&DL. Chủ đầu tư và các cơ quan liên quan tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, chỉnh sửa, hoàn thiện theo các nội dung đã đặt ra. Tuy nhiên, 2 dự án đang gặp một số khó khăn, vướng mắc chung về giải pháp thiết kế cần lấy ý kiến và đồng thuận nhiều cơ quan, tổ chức có liên quan; công tác thẩm định, phê duyệt dự án và thiết kế xây dựng thực hiện theo Luật Di sản văn hóa và Luật Xây dựng nên mất nhiều thời gian để thực hiện.

“Tên dự án và một số nội dung về quy mô đầu tư của 2 dự án theo ý kiến thẩm định của Bộ VHTT&DL khác với chủ trương đầu tư của 2 dự án đã được phê duyệt. BQLDA đã có văn bản đề nghị Sở VHTT&DL tỉnh chủ trì, làm việc với các sở, ngành liên quan để thống nhất phương án xử lý”, ông Trương Hữu Hiến, Phó Giám đốc BQLDA cho biết.

Được biết, Dự án Bảo tồn, tôn tạo, nâng cấp các di tích lịch sử cách mạng trọng điểm tỉnh Quảng Trị chỉ mới triển khai thi công, xây dựng thành phần 1 là Khu lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn.