(Thanh tra) - Để nắm bắt cơ hội, đẩy lùi thách thức, gia tăng mạnh mẽ nguồn lực chăm lo cho Nhân dân, làm giàu cho đất nước, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh công tác phòng, chống lãng phí cần được triển khai quyết liệt, đồng bộ với những giải pháp hữu hiệu, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, trở thành tự nguyện, tự giác.
Ở Việt Nam, tình trạng lãng phí vẫn như một “căn bệnh ngầm” kéo dài, âm ỉ bào mòn nguồn lực quốc gia. Một nghịch lý tồn tại dai dẳng là không ít công trình, dự án đầu tư hàng nghìn tỷ đồng nhưng chậm tiến độ, đội vốn, thậm chí bỏ hoang sau khi hoàn thành. Nhiều chương trình, đề án đặt ra mục tiêu hoành tráng nhưng hiệu quả thấp, gây lãng phí nhân lực, vật lực. Ngay trong hoạt động thường ngày của một số cơ quan nhà nước, tình trạng hội nghị, hội thảo tràn lan, báo cáo giấy tờ hình thức, sử dụng điện năng, phương tiện, trang thiết bị thiếu tiết kiệm… vẫn phổ biến. Những hiện tượng này, dù khó đo đếm ngay bằng con số cụ thể, nhưng cộng dồn lại đã trở thành gánh nặng không nhỏ cho ngân sách quốc gia và niềm tin xã hội.
Điều đáng lưu ý, lãng phí nhiều khi không bắt nguồn từ động cơ vụ lợi như tham nhũng, mà xuất phát từ sự quản lý lỏng lẻo, thiếu kỷ luật, hoặc tâm lý “của chung không ai xót”. Một công trình đội vốn hàng nghìn tỷ đồng, một dự án kém hiệu quả hay những khoản chi tiêu công lãng phí đều cho thấy những bất cập trong công tác quản lý, giám sát và trách nhiệm giải trình.
Trong bài viết "Chống lãng phí", Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ một số dạng thức của lãng phí đang nổi lên gay gắt hiện nay như: Lãng phí tài nguyên thiên nhiên; lãng phí tài sản công; lãng phí thời gian, công sức của doanh nghiệp, cá nhân; lãng phí cơ hội phát triển của địa phương, của đất nước; lãng phí tài nguyên thiên nhiên; lãng phí tài sản công; lãng phí trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng của Nhân dân.
Tổng Bí thư nhấn mạnh, để nắm bắt cơ hội, đẩy lùi thách thức, gia tăng mạnh mẽ nguồn lực chăm lo cho Nhân dân, làm giàu cho đất nước, công tác phòng, chống lãng phí cần được triển khai quyết liệt, đồng bộ với những giải pháp hữu hiệu, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, trở thành tự nguyện, tự giác.
Tổng Bí thư Tô Lâm trong nhiều chỉ đạo đã nhận định, nhiệm vụ phòng, chống lãng phí cũng quan trọng như phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Tổng Bí thư nhấn mạnh: Phải quan tâm chỉ đạo đẩy mạnh phòng, chống lãng phí, phải gắn phòng, chống tham nhũng, tiêu cực với phòng, chống lãng phí; xác định phòng, chống lãng phí có vị trí tương đương với phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Trong bài viết "Chống lãng phí", Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ những nguy cơ của lãng phí, đó là suy giảm nguồn lực con người, nguồn lực tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, tăng gánh nặng chi phí, gây cạn kiệt tài nguyên, gia tăng khoảng cách giàu nghèo.
Hơn thế, lãng phí còn gây suy giảm lòng tin của người dân với Đảng, Nhà nước, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội, bỏ lỡ thời cơ phát triển của đất nước.
Chính vì thế, phòng, chống lãng phí là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị và thanh tra được coi là công cụ quan trọng để giám sát, phát hiện và ngăn chặn lãng phí, bảo vệ nguồn lực quốc gia và niềm tin của Nhân dân.
Luật Thanh tra 2025 lần đầu tiên đưa nhiệm vụ phòng, chống lãng phí vào chức năng của cơ quan thanh tra (Điều 5), cùng với nhiệm vụ vốn có là phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Quy định này mở rộng phạm vi hoạt động của thanh tra, cho phép cơ quan thanh tra tham gia tích cực hơn vào việc ngăn chặn thất thoát, sử dụng lãng phí ngân sách và tài sản công.
Thực tiễn thanh tra thời gian qua đã soi chiếu rõ những "lỗ hổng" trong quản lý, sử dụng ngân sách, đầu tư công, tài sản công. Điển hình là cuộc thanh tra hai dự án xây dựng cơ sở 2 của Bệnh viện Việt Đức và Bệnh viện Bạch Mai tại Hà Nam (cũ). Đây là cuộc thanh tra được Tổng Bí thư Tô Lâm đánh giá là "hình mẫu" về cách làm.
Hai dự án y tế trọng điểm quốc gia với số vốn hàng nghìn tỷ đồng, sau nhiều năm vẫn vướng mắc, chậm đưa vào khai thác, gây bức xúc dư luận và lãng phí lớn nguồn lực xã hội. Thanh tra Chính phủ được giao thực hiện cuộc thanh tra này trong bối cảnh Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực mà đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu phải có những thay đổi căn bản về nhận thức đối với vấn đề lãng phí trong toàn bộ hệ thống chính trị.
Từ kết quả thanh tra, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị xử lý trách nhiệm, đồng thời chỉ ra những bất cập trong cơ chế quản lý đầu tư, thẩm định và giám sát thực hiện dự án.
Tiếp nối thành công của cuộc thanh tra nói trên, chiến dịch triển khai Kế hoạch số 1505/KH-TTCP của Thanh tra Chính phủ nhằm rà soát, xử lý các dự án tồn đọng, vướng mắc, kéo dài cũng cho thấy quyết tâm chính trị trong việc ngăn chặn nguy cơ lãng phí nguồn lực. Hàng loạt dự án chậm tiến độ, đội vốn kéo dài nhiều năm đã được đưa vào diện thanh tra, với mục tiêu không chỉ dừng lại ở việc làm rõ sai phạm, mà quan trọng hơn là tìm ra những bất cập, khoảng trống trong cơ chế, chính sách để từ đó đề xuất giải pháp, hỗ trợ cho các dự án có thể tiếp tục triển khai đúng hướng.
Bên cạnh đó, Thanh tra Chính phủ cũng ban hành Kế hoạch số 4238/KH-TTCP, khởi động đợt thanh tra chuyên đề nhằm phòng, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng cơ sở nhà, đất thuộc sở hữu của các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp nhà nước. Đây cũng là kế hoạch nhằm thực hiện kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Đặc biệt, kế hoạch yêu cầu xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan đến các hành vi gây lãng phí, từ đó đưa ra biện pháp xử lý nghiêm minh theo quy định pháp luật, nhằm chấn chỉnh và nâng cao hiệu quả quản lý tài sản công.
Việc để tình trạng lãng phí kéo dài không chỉ làm thất thoát ngân sách mà còn bào mòn niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào bộ máy công quyền. Trong bối cảnh đó, việc sửa đổi Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trở thành yêu cầu cấp bách.
Các quy định mới cần đi vào thực chất, khắc phục tình trạng liệt kê hình thức, đồng thời siết chặt trách nhiệm người đứng đầu, tăng cường cơ chế giám sát độc lập và minh bạch. Đây cũng chính là cơ sở để kiến tạo hành lang pháp lý khắc phục triệt để “căn bệnh ngầm” lãng phí. Với ngành Thanh tra, đây cũng là cơ sở để phát huy vai trò quan trọng trong phòng, chống lãng phí, đảm bảo mọi nguồn lực công đều được quản lý, sử dụng đúng đắn và hiệu quả.
