Nhiều ý kiến cho rằng việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng là không hợp lý, vì đây không phải là mặt hàng xa xỉ. Ảnh: Đ.H

Tranh luận về việc giữ hay bỏ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng tiếp tục trở nên sôi động khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tại phiên họp 43. Việc điều chỉnh sắc thuế này không chỉ tác động đến giá xăng mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu ngân sách, doanh nghiệp, người tiêu dùng và lộ trình chuyển đổi năng lượng, do đó cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Vì sao xăng phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt?

Theo ông Cao Anh Tuấn, Thứ trưởng Bộ Tài chính, xăng là mặt hàng có nguồn gốc hóa thạch, không tái tạo, nên cần được sử dụng tiết kiệm. Do đó, hầu hết các quốc gia đều áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng, như Pháp, Đức, Ý, Anh, Hàn Quốc, Úc, Thái Lan, Singapore, Trung Quốc, Campuchia, Lào...

Tại Việt Nam, xăng thuộc đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 1995. Hiện mức thuế suất áp dụng đối với xăng thông thường là 10%, trong khi xăng sinh học E5 là 8% và E10 là 7%, nhằm khuyến khích sử dụng nhiên liệu thân thiện với môi trường. Dầu diesel không thuộc diện chịu thuế này. Ngoài ra, mỗi lít xăng còn phải chịu thuế bảo vệ môi trường: 2.000 đồng với xăng khoáng, 1.900 đồng với xăng E5 và 1.000 đồng với dầu diesel.

Giá bán lẻ xăng RON 95-III – loại phổ biến trên thị trường – hiện ở mức 21.330 đồng/lít. Như vậy, trong mỗi lít xăng, hơn 2.000 đồng là thuế tiêu thụ đặc biệt (chưa tính thuế VAT).

Thứ trưởng Cao Anh Tuấn khẳng định, việc duy trì thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng là cần thiết, phù hợp với thông lệ quốc tế và mục tiêu giảm phát thải. Trong phiên họp lần thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 10/3 mới đây, ông nhấn mạnh: “Chúng ta đã thu thuế ổn định rồi, không nên bỏ”.

Trước đó, một số cử tri cũng đã kiến nghị bỏ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng. Tuy nhiên, Bộ Tài chính cho rằng loại thuế này góp phần điều tiết tiêu dùng, giảm phát thải ra môi trường và phù hợp với chính sách chung của nhiều quốc gia. Theo Bộ, thuế tiêu thụ đặc biệt thường áp dụng đối với các hàng hóa, dịch vụ mà Nhà nước không khuyến khích tiêu dùng (như thuốc lá, rượu, bia), cần tiêu dùng tiết kiệm (như xăng hóa thạch), hoặc dành cho nhóm người có thu nhập cao nhằm điều tiết thu nhập (như ô tô, máy bay, du thuyền, chơi gofl...).

"Bối cảnh ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu toàn cầu, cùng với cam kết của Chính phủ Việt Nam tại Hội nghị COP26 về đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, càng cho thấy việc duy trì thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng là hợp lý và cần thiết", theo báo cáo của Bộ Tài chính.

Hợp lý hay bất cập?

Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng từ lâu đã là vấn đề gây nhiều tranh luận. Xăng là mặt hàng thiết yếu, giữ vai trò quan trọng trong sản xuất, giao thông vận tải và đời sống người dân. Nếu thuế đẩy giá xăng lên cao, chi phí vận tải sẽ tăng, kéo theo giá cả hàng hóa leo thang, gây áp lực lên nền kinh tế. Tuy nhiên, nguồn thu từ thuế xăng lại đóng góp đáng kể cho ngân sách, đồng thời là công cụ tài chính giúp điều tiết tiêu dùng và khuyến khích sử dụng nhiên liệu tiết kiệm, thân thiện với môi trường.

Chuyên gia kinh tế, TS. Lê Đăng Doanh (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương - CIEM) nhận định, ngay cả một số quốc gia giàu có cũng áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng dầu, nhưng quan trọng là mức thuế cần được điều chỉnh hợp lý để tránh tác động quá lớn đến sản xuất và đời sống. Việc duy trì hay điều chỉnh thuế xăng ở Việt Nam cần có sự bàn bạc giữa các bên liên quan, bao gồm Bộ Tài chính, doanh nghiệp, chuyên gia kinh tế và đại diện người tiêu dùng, nhằm tìm ra giải pháp cân bằng giữa lợi ích kinh tế và ổn định ngân sách.

Nếu thuế tiêu thụ đặc biệt với xăng được cắt giảm hoặc bãi bỏ, Bộ Tài chính sẽ đối mặt với bài toán bù đắp nguồn thu. Một số giải pháp có thể được xem xét, chẳng hạn như tăng thuế đối với các mặt hàng xa xỉ, cải cách chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp và cá nhân, hoặc đẩy mạnh các biện pháp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế để tăng thu ngân sách từ các nguồn khác. Một lộ trình điều chỉnh hợp lý, linh hoạt theo giá dầu thế giới và tình hình kinh tế trong nước, sẽ giúp duy trì nguồn thu mà không tạo áp lực quá lớn lên doanh nghiệp và người tiêu dùng.

“Tôi cho rằng các bên liên quan cần ngồi lại thảo luận để đưa ra một lộ trình phù hợp. Ngay cả những quốc gia giàu có cũng áp thuế đối với xăng dầu, nhưng mức thuế bao nhiêu là hợp lý thì cần có sự thống nhất. Nếu bỏ thuế tiêu thụ đặc biệt, Bộ Tài chính cũng cần tìm nguồn thu khác để bù đắp ngân sách. Điều quan trọng là phải có sự điều chỉnh phù hợp, đảm bảo vừa giữ vững nguồn thu ngân sách, vừa giảm tác động tiêu cực đến nền kinh tế và đời sống người dân”, ông Doanh nói.

Đồng quan điểm, PGS.TS Ngô Trí Long (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả, Bộ Tài chính) nhận định rằng với mức tiêu thụ gần 29 triệu tấn xăng dầu mỗi năm, thuế tiêu thụ đặc biệt đóng góp nguồn thu đáng kể cho ngân sách nhà nước. Nếu loại bỏ sắc thuế này, ngân sách có thể bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng không vì lo hụt thu mà duy trì thuế tiêu thụ đặc biệt bằng mọi giá, nhất là khi xăng dầu đã chịu ba loại thuế khác gồm thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế bảo vệ môi trường. Việc áp thêm thuế tiêu thụ đặc biệt có thể tạo gánh nặng cho người tiêu dùng, tác động đến mặt bằng giá cả và làm gia tăng áp lực lạm phát.

Theo quan điểm của Bộ Tài chính, xăng dầu là sản phẩm hóa thạch có nguồn cung hữu hạn nên cần chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Tuy nhiên, nhiều ý kiến phản biện cho rằng xăng dầu vốn đã bị đánh thuế bảo vệ môi trường, do đó việc áp thêm thuế tiêu thụ đặc biệt là không cần thiết. Hơn nữa, đây là mặt hàng thiết yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sản xuất và an ninh quốc phòng. Việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt có thể làm tăng chi phí sản xuất, đẩy giá thành hàng hóa và dịch vụ lên cao, gây áp lực lên nền kinh tế.

Về lập luận nhiều quốc gia cũng áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng dầu, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng cần xem xét yếu tố đặc thù của từng quốc gia. Giá xăng dầu phụ thuộc vào hai yếu tố chính: giá thế giới và chính sách thuế nội địa. Mỗi nước có chính sách thuế khác nhau, dẫn đến sự chênh lệch về giá cả. Vì vậy, không thể so sánh một cách máy móc mà cần đánh giá toàn diện tác động của sắc thuế này trong bối cảnh Việt Nam.

“Bộ Tài chính cần nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng tác động của thuế tiêu thụ đặc biệt đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng. Nếu tiếp tục duy trì, cần xem xét mức thuế hợp lý nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến mặt bằng giá và lạm phát”, PGS.TS Ngô Trí Long nhấn mạnh.