Các ngân hàng thương mại “âm thầm” tăng lãi suất huy động – Ai hưởng lợi?

Trong những tháng gần đây, nhiều ngân hàng thương mại (NHTM) tại Việt Nam bất ngờ điều chỉnh tăng lãi suất huy động tiền gửi. Dù bề ngoài có vẻ là một “cuộc đua lãi suất” kín tiếng, nhưng thực chất là hệ quả từ nhu cầu vốn tăng cao và áp lực thanh khoản ở nhiều ngân hàng. Chuyên gia tài chính, cùng với các Bộ, ngành và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đang cảnh báo về tiềm ẩn rủi ro, nhưng cũng thừa nhận một số bên được lợi từ xu hướng này.

Thực trạng: Lãi suất tiết kiệm tăng âm ỉ

Theo báo cáo kể từ đầu tháng 11/2025, nhiều ngân hàng đã tăng lãi suất huy động từ 0,1% đến 0,3%/năm để thu hút dòng tiền gửi.

Tại VPBank nâng lãi suất gửi kỳ hạn 1–5 tháng lên khoảng 4,2%/năm (dưới 10 tỷ VNĐ), còn kỳ hạn trên 12 tháng đến 5,3–5,6%/năm; gửi online cao hơn nữa, có thể đến 5,8%.

BVBank triển khai chương trình “10 ngày vàng lãi suất”, có kỳ hạn 12 tháng online cao tới 6,8%/năm. Một số ngân hàng khác cũng tung khuyến mãi tiền gửi, tặng thêm lãi suất 0,5–1%/năm cho các kỳ hạn trung và dài hạn.

Theo MBS Research, trung bình lãi huy động 12 tháng tại các ngân hàng thương mại lớn đã tăng nhẹ lên khoảng 5,1% vào cuối năm 2024. Tuy nhiên, cũng có luồng ngược: một số ngân hàng lớn đã phải hạ lãi suất theo chỉ đạo của Chính phủ và NHNN. Nhiều ngân hàng đã giảm 0,1–0,4 điểm % lãi huy động để hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% trong năm 2025.

Vào dịp cuối năm thường là giai đoạn nhu cầu vay vốn doanh nghiệp tăng mạnh để hoàn thành kế hoạch sản xuất, đầu tư hoặc khai thác cơ hội kinh doanh nên nhiều ngân hàng “tăng nhiệt” huy động để chuẩn bị nguồn vốn cho “đầu ra” cho vay.

Một số chuyên gia cho rằng việc lãi suất huy động tăng còn xuất phát từ nhu cầu củng cố nguồn vốn an toàn. Tỷ lệ nợ xấu gia tăng hoặc rủi ro tín dụng cao khiến ngân hàng cần quản lý chặt chẽ nguồn vốn, tạo lớp đệm tài chính.

Một số ngân hàng nhỏ và tư nhân đang chủ động tăng lãi suất để giữ chân khách hàng gửi tiền trước sức ép của các ngân hàng lớn hoặc nhu cầu vốn nội bộ. Chuyên gia kinh tế TS Cấn Văn Lực nhận định đây là hoạt động bình thường trong kinh doanh ngân hàng: “khi ngân hàng muốn thu hút thêm tiền gửi, họ sẽ nâng lãi suất” để cạnh tranh.

Ai hưởng lợi? Rõ ràng, những người có tiền nhàn rỗi sẽ hưởng lợi trực tiếp. Lãi suất cao hơn mang lại thu nhập tốt hơn từ tiết kiệm, đặc biệt là kỳ hạn dài hoặc gửi online. Trong bối cảnh bất ổn kinh tế hoặc lạm phát cao, gửi tiết kiệm lãi suất cao là một kênh an toàn hấp dẫn.

Một số NHTM có lợi ích lớn trong việc tăng huy động: họ có thể đảm bảo vốn cho vay và mở rộng hoạt động tín dụng, đặc biệt trong giai đoạn nhu cầu cao. Tuy nhiên, nếu lãi suất huy động tăng quá mạnh mà không kiểm soát tốt rủi ro tín dụng, ngân hàng có thể gặp áp lực biên lãi thấp hoặc thậm chí suy giảm lợi nhuận nếu chi phí vốn quá cao.

Phản ứng của Ngân hàng Nhà nước và cơ quan quản lý

NHNN đã theo dõi sát biến động lãi suất huy động. NHNN đã yêu cầu các tổ chức tín dụng tuân thủ chỉ đạo của Chính phủ để ổn định lãi suất huy động đồng thời giảm lãi cho vay.

Phó Thống đốc NHNN, ông Phạm Thanh Hà, cũng nhấn mạnh, các ngân hàng cần “ổn định lãi huy động, chia sẻ lợi nhuận để hạ lãi cho vay” nhằm hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, quan điểm của NHNN cũng khá thận trọng: trong khi siết việc tăng lãi quá mức, NHNN đồng thời cho biết sẽ “tăng cường giám sát” các ngân hàng tăng lãi huy động để đảm bảo không vi phạm quy định và không gây nguy cơ cho hệ thống thanh khoản.

Đánh giá từ chuyên gia kinh tế theo ông Cấn Văn Lực – chuyên gia kinh tế: Việc tăng lãi suất huy động vào cuối năm là một phản ứng bình thường theo chu kỳ cung – cầu vốn. Ông cho rằng, đây không phải là “bong bóng lãi suất” mà là hoạt động kinh doanh thông thường của ngân hàng trong mùa tín dụng cao.

PGS. TS. Phạm Thế Anh (trường Đại học Kinh tế Quốc dân) lưu ý rằng trong bối cảnh lãi suất toàn cầu cao, các ngân hàng Việt khó giữ lãi suất huy động thấp trong nước lâu dài. Việc tăng lãi huy động phần nào bắt nguồn từ áp lực chi phí vốn quốc tế.

Chuyên gia phân tích tài chính tại MBS: trong báo cáo của MBS Research, nhóm phân tích cho rằng mặc dù lãi huy động tăng nhẹ, nhưng biên lãi ròng của các ngân hàng nội có thể chịu áp lực nếu chi phí vốn tiếp tục leo thang. Họ cũng lo ngại rủi ro nợ xấu tiềm ẩn nếu việc cho vay được thúc đẩy quá nóng.

Bộ Tài chính đang theo sát tình hình dòng vốn ngân hàng vào nền kinh tế. Cạnh tranh lãi suất huy động nếu không kiểm soát, có thể dẫn đến hệ quả hai mặt.

Tích cực: Dòng tiền huy động tốt, nguồn vốn ngân hàng được đảm bảo để cho vay doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ, khởi nghiệp, hoặc các nhóm ưu tiên, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Rủi ro: Nếu lãi huy động quá cao, ngân hàng có thể chuyển chi phí vốn lên chi phí cho vay, gây khó khăn cho doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ; hoặc huy động vốn ngắn hạn với lãi cao để cho vay dài hạn, tiềm ẩn rủi ro thanh khoản.

Qua trao đổi với các chuyên gia, cần cân bằng giữa chính sách tiền tệ và chính sách tín dụng: khuyến khích ngân hàng cho vay lại nhưng không để chi phí vốn tăng quá mức gây ra hiệu ứng lan tỏa xấu cho nền kinh tế.

Ai nên cảnh giác? người gửi tiền kỳ hạn ngắn có thể bị “mắc kẹt” nếu ngân hàng đồng loạt giảm lãi sau khi kỳ hạn hết, hoặc tái tục ở mức thấp hơn.

Ngân hàng nhỏ hoặc vốn yếu nếu huy động bằng cách tăng lãi quá cao mà không kiểm soát rủi ro tín dụng, rất dễ chịu áp lực biên lãi hoặc thanh khoản.

Ngân hàng cho vay mạnh bằng vốn ngắn hạn có thể gặp rủi ro nếu chi phí huy động tăng nhanh nhưng lợi nhuận từ cho vay không đủ bù đắp.

Việc nhiều ngân hàng thương mại “âm thầm” tăng lãi suất huy động đang thu hút sự quan tâm của thị trường, các chuyên gia và cơ quan quản lý. Ưu điểm của xu hướng này là giúp ngân hàng đảm bảo nguồn vốn, đáp ứng nhu cầu tín dụng cuối năm, đồng thời người gửi tiền được hưởng mức lãi suất cao hơn. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát tốt chi phí vốn và rủi ro tín dụng, cũng sẽ tiềm ẩn hệ lụy cho cả hệ thống ngân hàng và nền kinh tế.

NHNN đã ra tín hiệu giám sát chặt, yêu cầu các ngân hàng ổn định lãi suất huy động và chia sẻ lợi nhuận để giảm lãi cho vay. Trong khi đó, chuyên gia kinh tế nhắc lại tính chu kỳ của thị trường vốn nhưng cũng cảnh giác rủi ro.

Với vai trò là trung gian huy động vốn và cho vay, NHTM đang cân bằng rất mỏng giữa lợi ích ngắn hạn và rủi ro dài hạn. Còn người gửi tiền và doanh nghiệp – cả hai phía – cần theo dõi kỹ diễn biến lãi suất, lựa chọn kỳ hạn gửi và hình thức gửi phù hợp để tối ưu hóa lợi ích.