(Thanh tra) - Việc tăng lãi suất huy động thông qua các chiêu thức biến tướng là hành vi đi ngược lại định hướng điều hành chính sách tiền tệ của Nhà nước, gây bất ổn cho hệ thống ngân hàng và thị trường tài chính. Đã đến lúc các cơ quan quản lý cần mạnh tay xử lý và đưa ra những giải pháp tổng thể để chấn chỉnh tình trạng này. Một thị trường tài chính minh bạch, cạnh tranh lành mạnh sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển ổn định và bền vững của nền kinh tế.
Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt trong hệ thống tài chính – ngân hàng, việc thu hút nguồn vốn từ người gửi tiền luôn là một bài toán sống còn đối với các ngân hàng thương mại (NHTM). Tuy nhiên, thay vì tuân thủ nghiêm túc quy định về trần lãi suất do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành, một số NHTM đã và đang triển khai các hình thức “lách luật”, sử dụng các chiêu thức biến tướng để tăng lãi suất huy động thực tế vượt trần. Những hành vi này không chỉ tiềm ẩn rủi ro cho hệ thống tài chính, mà còn làm méo mó thị trường tiền tệ, gây bất ổn vĩ mô và cần sớm được chấn chỉnh.
Áp lực huy động vốn trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt
Trong vài năm trở lại đây, tốc độ tăng trưởng tín dụng luôn cao hơn so với tốc độ tăng trưởng huy động, tạo ra áp lực lớn đối với các ngân hàng trong việc tìm kiếm nguồn vốn trung và dài hạn. Cạnh tranh huy động vì thế ngày càng gay gắt, đặc biệt là trong nhóm ngân hàng vừa và nhỏ. Để giữ chân khách hàng, nhiều ngân hàng đã tìm mọi cách đưa ra mức lãi suất hấp dẫn, bất chấp quy định về trần lãi suất do NHNN đặt ra.
Theo Thông tư số 07/2014/TT-NHNN và các văn bản liên quan, lãi suất huy động VND có kỳ hạn dưới 6 tháng do NHNN quy định trần tối đa. Tuy nhiên, trên thực tế, một số ngân hàng đã sử dụng các chiêu thức “lách luật” để trả lãi vượt trần, gây nên tình trạng cạnh tranh không lành mạnh.
Các hình thức “lách luật” phổ biến
Chánh Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Lại Hữu Phước cho biêt, trả thêm ngoài hợp đồng: Một trong những hình thức phổ biến nhất là chi lãi ngoài – tức khách hàng gửi tiết kiệm sẽ được nhận thêm một khoản tiền ngoài sổ tiết kiệm theo thỏa thuận ngầm. Ví dụ, ngân hàng công khai mức lãi suất 4,75%/năm cho kỳ hạn 3 tháng (dưới trần), nhưng thực tế lại chi thêm bằng tiền mặt hoặc quà tặng tương đương 1-1,5% lãi suất. Hành vi này rất khó kiểm soát vì không thể hiện trong hồ sơ, sổ sách.
Gói quà tặng “tri ân khách hàng” trá hình: Nhiều ngân hàng hiện nay triển khai các chương trình “khuyến mãi” như tặng quà có giá trị cao, phiếu mua hàng, hoàn tiền trực tiếp… cho khách hàng gửi tiền từ một mức nhất định. Dù không trực tiếp ghi nhận là lãi suất, nhưng thực chất đây là phần “lãi ngoài” được hợp thức hóa dưới dạng quà tặng. Nếu quy đổi ra tiền, tổng giá trị nhận được của khách hàng có thể khiến lãi suất thực tế vượt xa mức trần cho phép.
Cấu trúc sản phẩm đầu tư – tiết kiệm lai: Một số ngân hàng còn thiết kế sản phẩm tiết kiệm kèm theo bảo hiểm, đầu tư hoặc các sản phẩm tài chính khác. Khách hàng được mời gọi gửi tiền với cam kết nhận lợi suất cao hơn thông thường, nhưng hợp đồng lại ghi nhận dưới dạng “đầu tư có cam kết lợi nhuận”. Điều này không chỉ làm mờ ranh giới giữa huy động và đầu tư, mà còn tiềm ẩn rủi ro cho người dân khi không hiểu rõ bản chất sản phẩm.
Huy động qua kênh công ty con, đối tác trung gian: Để né tránh sự kiểm soát của NHNN, một số NHTM sử dụng các công ty con hoặc đối tác (công ty tài chính, bảo hiểm…) để huy động vốn gián tiếp. Hình thức này không chỉ làm gia tăng chi phí huy động, mà còn làm mờ tính minh bạch của thị trường tài chính.
Tác động tiêu cực đến thị trường và hệ thống ngân hàng
Việc các ngân hàng đua nhau tăng lãi suất huy động thông qua các hình thức biến tướng không chỉ vi phạm quy định pháp luật, mà còn gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng.
Méo mó thị trường huy động – cho vay: Khi chi phí huy động vốn tăng cao, các ngân hàng buộc phải đẩy lãi suất cho vay lên, từ đó ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp. Điều này đi ngược với định hướng của Chính phủ và NHNN trong việc giảm lãi suất để hỗ trợ sản xuất kinh doanh.
Tạo ra cuộc đua “vũ trang” nguy hiểm trong hệ thống: Sự cạnh tranh không lành mạnh trong việc huy động vốn sẽ dẫn đến nguy cơ “đổ vỡ niềm tin” giữa các tổ chức tín dụng. Những ngân hàng nhỏ, yếu kém có thể chấp nhận chi phí cao hơn mức chịu đựng để hút vốn, dẫn đến mất cân đối tài chính và nguy cơ rủi ro thanh khoản.
Gây bất ổn vĩ mô và ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ: Các hành vi “vượt rào” lãi suất sẽ làm suy giảm hiệu lực của chính sách tiền tệ mà NHNN đặt ra, khiến việc điều tiết thị trường trở nên khó khăn hơn. Trong trường hợp lan rộng, hiện tượng này có thể tạo ra làn sóng tăng lãi suất ngoài mong muốn, tác động tiêu cực tới ổn định kinh tế vĩ mô.
Cần có biện pháp chấn chỉnh kịp thời và quyết liệt
Để khắc phục tình trạng trên, bên cạnh việc tăng cường kiểm tra, giám sát của NHNN, Thanh tra NHNN đã có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt hơn.
Thanh tra NHNN đã chủ động thanh tra, kiểm tra đột xuất các ngân hàng có dấu hiệu “lách luật”, đồng thời công khai xử phạt các trường hợp vi phạm. Việc xử lý cần mang tính răn đe mạnh mẽ, tránh tình trạng “phạt cho tồn tại”.
Các sản phẩm tiết kiệm, đầu tư lai, bảo hiểm liên kết ngân hàng, NHNN cần được quy chuẩn và kiểm soát chặt chẽ. Việc công bố thông tin rõ ràng, minh bạch là yếu tố tiên quyết để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh.
NHNN đã chỉ đạo ban lãnh đạo các ngân hàng cần xem trọng việc tuân thủ pháp luật, không chạy theo lợi nhuận trước mắt mà bỏ qua các quy định của Nhà nước. Văn hóa tuân thủ cần trở thành một phần trong chiến lược phát triển bền vững của tổ chức.
