Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc. Ảnh: Đ.X

Chiều 23/10, Quốc hội nghe các báo cáo đánh giá giữa nhiệm kỳ thực hiện kế hoạch tài chính quốc gia và vay, trả nợ công 5 năm 2021-2025.

Nợ công 3 năm khoảng 4 triệu tỷ đồng

Thừa ủy quyền của Thủ tướng, trình bày báo cáo của Chính phủ, Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc cho hay, trong 3 năm (2021-2023) Chính phủ vay khoảng 1,32 triệu tỷ đồng (đạt gần 43% kế hoạch). Trong đó, ngân sách Trung ương vay gần 1,28 triệu tỷ đồng.

Nguồn vay chủ yếu từ trong nước, qua phát hành trái phiếu kỳ hạn dài (bình quân 12,6-13,92 năm) với lãi suất ưu đãi.

Theo Chính phủ, việc huy động, trả nợ công và các chỉ tiêu an toàn nợ công, hạn mức vay, bảo lãnh của Chính phủ, vay nợ chính quyền địa phương đảm bảo mục tiêu đề ra.

Cụ thể, nợ công đến cuối 2023 khoảng 4 triệu tỷ đồng, tương đương 39-40% GDP. Mức này thấp hơn 2,7-3,7%GDP năm 2021.

Nợ Chính phủ khoảng 3,7 triệu tỷ đồng, tương đương 36-37%GDP, thấp hơn 1,7-2,7% GDP năm 2021. Đến cuối 2023, nợ trong nước chiếm 73% dư nợ Chính phủ, tăng từ mức 67% 2021.

Nợ nước ngoài quốc gia khoảng 3,8 triệu tỷ đồng, khoảng 37-38% GDP. Trong đó, nợ tự vay tự trả của doanh nghiệp và tổ chức tín dụng tăng lên 70,7% năm 2023. Còn nợ Chính phủ và Chính phủ bảo lãnh vay nước ngoài từ mức 38,6% năm 2021 xuống 29,3% năm 2023.

Nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với tổng thu ngân sách khoảng 20-21%, giảm 0,5-1,5% so với 2021.

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính Ngân sách Lê Quang Mạnh nhận định, bối cảnh kinh tế nhiều khó khăn, tốc độ tăng thu ngân sách Nhà nước chậm lại, trong khi nhu cầu chi tiêu đầu tư để thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế tăng khá lớn.

Năm nay, Chính phủ dự kiến nhu cầu huy động ước đạt 604.379 tỷ đồng (bằng 93,8% kế hoạch). Trong số này, khoảng 589.000 tỷ đồng vay để trả nợ gốc ngân sách Trung ương (chiếm 32,35% cơ cấu tổng mức vay). Tỷ lệ này có xu hướng tăng trong năm 2024 (khoảng 42,4%) cho thấy xu hướng phải tăng vay để trả nợ gốc, theo nhận xét của Ủy ban Tài chính Ngân sách.

Cạnh đó, các khoản vay mới đàm phán và ký kết từ năm 2022 có lãi suất cao hơn, là thách thức lớn, đòi hỏi phải nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn vay.

Năm 2024, Chính phủ dự kiến tổng nhu cầu vay 676.057 tỷ đồng, trong đó gần 55,2% vay bù đắp bội chi ngân sách Trung ương (372.900 tỷ đồng). Khoản vay để trả nợ gốc của ngân sách Trung ương là 287.034 tỷ đồng và vay về cho vay lại 16.123 tỷ đồng.

Kế hoạch Chính phủ đưa ra cao hơn mức vay được Quốc hội phê chuẩn và số vay thực tế năm 2023, lần lượt là 55.000 tỷ đồng và 71.670 tỷ.

Với mức vay, trả nợ này, Ủy ban Tài chính Ngân sách dự báo nợ công 2024 khoảng 39-40% GDP trong trường hợp tăng trưởng GDP tích cực. Cùng đó, nợ Chính phủ 37-38% GDP, nợ nước ngoài của quốc gia 38-39% GDP; nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với thu ngân sách 24-25%. Các chỉ tiêu này trong mức trần Quốc hội cho phép.

Cơ quan thẩm tra lưu ý, số tuyệt đối và tỷ lệ vay để trả nợ gốc có xu hướng tăng. Nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với thu ngân sách Nhà nước năm 2024 khoảng 24-25%, tiệm cận mức trần theo nghị quyết của Quốc hội.

Vì vậy, Ủy ban Tài chính Ngân sách đề nghị Chính phủ đánh giá kỹ, phân tích nguyên nhân để có giải pháp điều hành cân đối ngân sách, bảo đảm an toàn nợ công.

“Chính phủ cần dành nguồn tăng thu để tăng chi trả nợ gốc, tăng cường quản lý để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay; quản lý chặt chẽ huy động, sử dụng các khoản vốn vay bù đắp bội chi và trả nợ gốc ngân sách. Phát hành trái phiếu Chính phủ gắn với khả năng giải ngân chi, trả nợ gốc của ngân sách Nhà nước”, cơ quan thẩm tra góp ý.

Cần đánh giá kỹ việc vay để trả nợ gốc có xu hướng tăng

Về kế hoạch ngân sách 3 năm, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho biết, tổng thu ngân sách khoảng 5 triệu tỷ đồng. Tổng chi ngân sách khoảng 5,9 triệu tỷ đồng, trong đó, tổng nguồn dự toán chi đầu tư phát triển lũy kế 3 năm trên 1,7 triệu tỷ đồng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính tại phiên họp Quốc hội chiều ngày 23/10. Ảnh: Đ.X

Với mức thu - chi này, Chính phủ cho hay, bội chi ngân sách bình quân 3 năm là 3,4% GDP, trong phạm vi Quốc hội phê duyệt.

Tuy vậy, Bộ trưởng Tài chính nhìn nhận nhiều khó khăn trong thực hiện kế hoạch tài chính quốc gia. Trong đó thu ngân sách Nhà nước có xu hướng giảm, dự báo các năm còn lại phụ thuộc vào xử lý các hạn chế tồn tại, phục hồi kinh tế.

Tỷ trọng thu nội địa trong tổng thu ngân sách bình quân khả năng không đạt kế hoạch 85-86%; thu từ cổ phần hoá, thoái vốn Nhà nước tại doanh nghiệp rất thấp. Cùng đó, cơ cấu lại chi ngân sách gặp thách thức, áp lực tăng chi lớn. Hiệu quả sử dụng ngân sách Nhà nước còn bất cập…

Từ thực tế thu - chi ngân sách 3 năm, Chính phủ dự kiến tổng thu ngân sách 5 năm (2021-2025) đạt trên 8,4 triệu tỷ đồng, tỷ lệ huy động thu vào ngân sách 16,4% GDP; huy động từ thuế, phí 13,4% GDP và đạt mục tiêu.

Dù vậy, vẫn có những chỉ tiêu không đạt kế hoạch, như thu từ cổ phần hóa thoái vốn tại doanh nghiệp ở mức thấp, khoảng 25.000 tỷ đồng, chỉ bằng 10% so với mục tiêu. Tỷ trọng thu nội địa bình quân 5 năm khoảng 83%, thấp hơn mục tiêu 85-86%, do thu cổ phần hoá, thoái vốn thấp và miễn giảm nhiều khoản thu hỗ trợ nền kinh tế.

Chi ngân sách 5 năm khoảng 10,14 triệu tỷ đồng. “Chi ngân sách sẽ được điều hành chặt chẽ, hiệu quả; tinh giản biên chế và rà soát, sắp xếp, kiện toàn lại các đơn vị sự nghiệp công lập và đảm bảo nguồn lực cho cải cách tiền lương, quốc phòng, an ninh, an sinh xã hội", ông Phớc cho biết.

Ủy ban Tài chính ngân sách đề nghị Chính phủ đánh giá kỹ việc vay để trả nợ gốc có xu hướng tăng; tỷ lệ nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ/thu ngân sách năm 2024 tăng khá lớn và tình hình huy động vốn trái phiếu Chính phủ hằng năm trong khi tồn dư ngân sách lớn và số dư nguồn cải cách tiền lương không thể sử dụng.

Việc này nhằm xây dựng kế hoạch huy động, sử dụng vốn vay tiết kiệm, hiệu quả và đề xuất giải pháp cân đối ngân sách Nhà nước chủ động, bảo đảm an toàn nợ công.

Cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương xem xét nghiêm túc, đánh giá toàn diện nguyên nhân vướng mắc, tính hợp lý của phương án huy động vốn và trách nhiệm trong huy động, phân bổ vốn ODA… để đề xuất giải pháp thiết thực, xử lý dứt điểm các tồn tại, hạn chế kéo dài, bảo đảm hiệu quả sử dụng vốn vay.