(Thanh tra) - Chủ trương tinh gọn bộ máy, đặc biệt là việc vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đang tạo ra những vướng mắc pháp lý trong công tác bảo vệ bí mật Nhà nước. Dự thảo Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ gỡ bỏ những "nút thắt" này, đảm bảo bộ máy mới vận hành hiệu lực, hiệu quả.
Trong 5 năm qua, kể từ khi Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước 2018 (có hiệu lực từ 2020) được ban hành, công tác bảo vệ an ninh quốc gia trong lĩnh vực này đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Tuy nhiên, một thực tiễn vận động nhanh hơn cả khuôn khổ pháp lý chính là công cuộc cải cách, sắp xếp tổ chức bộ máy hành chính.
Các nghị quyết, kết luận của Đảng và Nhà nước, như Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/02/2025 hay Quyết định số 759/QĐ-TTg ngày 14/4/2025, đã và đang thúc đẩy mạnh mẽ việc tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp, xây dựng mô hình chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu quả. Trọng tâm của cải cách này là việc vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã), không tổ chức mô hình cấp huyện ở địa phương.
Chính bối cảnh này đã làm cho Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước 2018, vốn được thiết kế dựa trên mô hình tổ chức cũ, bộc lộ nhiều bất cập. Những quy định không còn phù hợp đang trở thành "chiếc áo chật", gây ách tắc và khó khăn cho chính các cơ quan, đơn vị trong quá trình thực thi công vụ. Yêu cầu sửa đổi, bổ sung Luật trở thành một đòi hỏi cấp thiết để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất giữa thể chế pháp luật và thực tiễn tổ chức bộ máy.
"Điểm nghẽn" từ cấp cơ sở
Bất cập rõ nét và ảnh hưởng trực tiếp nhất đến hoạt động hàng ngày của bộ máy mới chính là các quy định liên quan đến thẩm quyền của cấp xã (xã, phường, thị trấn).
Theo phân tích của Bộ Công an trong quá trình đề xuất sửa đổi Luật, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đồng nghĩa với việc cấp xã sẽ phải đảm nhận một khối lượng công việc lớn hơn, trực tiếp và toàn diện hơn. Tuy nhiên, Luật 2018 lại không trao cho cấp xã những thẩm quyền cần thiết trong công tác quản lý tài liệu mật.
Cụ thể, Điều 11 của Luật hiện hành quy định về thẩm quyền cho phép sao, chụp tài liệu, vật chứa bí mật Nhà nước. Danh sách các chức vụ có thẩm quyền này trải dài từ Trung ương đến cấp huyện (như Chánh án Tòa án Nhân dân cấp huyện, Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân cấp huyện, Chủ tịch UBND cấp huyện...) nhưng hoàn toàn không đề cập đến cấp xã.
Điều này tạo ra một vướng mắc nghiêm trọng trong thực tế. Khi triển khai mô hình 2 cấp, cấp huyện không còn là một cấp chính quyền hoàn chỉnh, vai trò chỉ đạo trực tiếp được chuyển từ tỉnh xuống xã. Giả sử, một Chủ tịch UBND xã cần sao một văn bản chỉ đạo "Mật" của tỉnh về quy hoạch đất đai hoặc an ninh trật tự để gửi cho cán bộ chuyên môn (như địa chính, tư pháp) triển khai, về lý thuyết, ông không có thẩm quyền này.
Nếu tuân thủ cứng nhắc quy định, cấp xã sẽ phải làm công văn đề nghị lên cấp tỉnh (hoặc một cơ quan cấp trên được ủy quyền) chỉ để sao, chụp một tài liệu phục vụ công tác nội bộ. Quy trình này không chỉ làm phát sinh thủ tục hành chính không cần thiết, đi ngược lại tinh thần cải cách, mà còn làm chậm trễ nghiêm trọng việc triển khai công vụ, đặc biệt là các vấn đề cấp bách.
Hơn nữa, Luật 2018 cũng quy định cứng nhắc rằng "cấp phó chỉ được cho phép sao, chụp khi người đứng đầu... ủy quyền bằng văn bản". Điều này tiếp tục gây khó khăn trong điều hành, bởi không phải lúc nào người đứng đầu cũng có mặt tại cơ quan.
Bất cập không chỉ dừng lại ở cấp xã. Cuộc cải cách tổ chức bộ máy diễn ra sâu rộng ở cả cấp Trung ương và các cơ quan tư pháp.
Hàng loạt các cơ quan cấp "Tổng cục" thuộc các Bộ đã được giải thể, sáp nhập để giảm cấp trung gian. Nhiều cơ quan ở Trung ương được tổ chức lại theo mô hình khu vực. Các tổ chức như Ban Cán sự Đảng ở nhiều nơi cũng không còn. Hệ thống Tòa án Nhân dân cấp cao, Viện Kiểm sát Nhân dân cấp cao được tổ chức lại.
Tuy nhiên, "bóng dáng" của các tổ chức này vẫn còn tồn tại trong chính các điều khoản của Luật 2018. Đơn cử, Điều 11 vẫn liệt kê các chức danh như "Chánh án Tòa án Nhân dân cấp cao", "Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân cấp cao", hay "Tổng cục trưởng"...
Việc các văn bản quy phạm pháp luật còn chứa đựng các chức danh, tên gọi của các đơn vị đã bị giải thể, sáp nhập không chỉ tạo ra sự thiếu thống nhất, mà còn tiềm ẩn rủi ro về pháp lý. Khi một chức danh được trao thẩm quyền không còn tồn tại, ai sẽ là người thực thi thẩm quyền đó? Ai sẽ chịu trách nhiệm nếu xảy ra sai phạm? Sự thiếu rõ ràng này có thể dẫn đến việc đùn đẩy trách nhiệm hoặc lạm dụng quyền lực.
Tương tự, việc tổ chức lại Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội theo hướng tinh gọn (theo Nghị quyết 60-NQ/TW) cũng đòi hỏi phải điều chỉnh lại chủ thể lập danh mục bí mật nhà nước (Điều 9) cho phù hợp, đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất và chặt chẽ.
Tại phiên họp toàn thể lần thứ 3, Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội để thẩm tra dự án luật này, các đại biểu đã bày tỏ sự nhất trí cao về sự cần thiết ban hành Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước (sửa đổi) nhằm quán triệt, thực hiện và thể chế kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng về bảo vệ an ninh quốc gia, đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới tư duy trong xây dựng, thi hành pháp luật.
Sửa đổi để đảm bảo bộ máy mới vận hành hiệu quả
Trước những đòi hỏi cấp bách từ thực tiễn, dự thảo Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước (sửa đổi) đã đưa ra các giải pháp cụ thể để "lấp đầy" khoảng trống pháp lý và "cởi trói" cho bộ máy mới.
Giải pháp quan trọng nhất là việc bổ sung thẩm quyền cho cấp xã và các cơ quan được tổ chức theo mô hình khu vực. Việc trao quyền cho phép sao, chụp tài liệu mật (ở mức độ phù hợp) cho người đứng đầu cấp xã không phải là "hạ thấp" tiêu chuẩn bảo vệ bí mật, mà là một bước đi thực tế để đảm bảo cấp cơ sở có đủ công cụ pháp lý để hoàn thành nhiệm vụ được giao trong mô hình 2 cấp.
Đồng thời, dự thảo luật cũng thực hiện một cuộc "rà soát và dọn dẹp" pháp lý. Hàng loạt cụm từ, chức danh, tên gọi của các cơ quan cũ sẽ bị bãi bỏ khỏi các điều luật. Ví dụ như bãi bỏ các cụm từ: "Chánh án Tòa án Nhân dân cấp cao", "Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân cấp cao", "tổng cục trưởng", "huyện ủy, quận ủy, thị ủy, thành ủy" (khi không còn là cấp hành chính)...
Theo đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn), việc sửa luật để phù hợp với ngành, lĩnh vực sau sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, phù hợp với chủ trương đột phá, phát triển khoa học công nghệ, đổi mới, sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia; bổ sung phạm vi bí mật Nhà nước làm cơ sở để Thủ tướng quyết định ban hành danh mục bí mật Nhà nước, bảo đảm thống nhất, chính xác, toàn diện.
Nói cách khác, việc sửa đổi Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước lần này không đơn thuần là một bản cập nhật kỹ thuật. Nó là một yêu cầu mang tính sống còn để đảm bảo sự thành công của công cuộc cải cách hành chính. Một bộ máy dù được tinh gọn đến đâu, nếu bị trói buộc bởi các quy định pháp lý lỗi thời, cũng không thể hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Như Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an chia sẻ trong phiên thảo luận tại Quốc hội về Dự án Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước (sửa đổi) chiều 7/11: “Bảo vệ bí mật Nhà nước là bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia và niềm tin của Nhân dân. Luật phải đủ mạnh để ngăn chặn mọi nguy cơ rò rỉ, nhưng cũng phải đủ linh hoạt để không kìm hãm phát triển. Đó là tinh thần của lần sửa đổi này”.
Bằng cách đồng bộ hóa các quy định về bảo vệ bí mật Nhà nước với mô hình tổ chức bộ máy mới, Dự thảo Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước (sửa đổi) đang tạo ra hành lang pháp lý thông suốt, giúp các cấp chính quyền, đặc biệt là cấp cơ sở, vận hành trơn tru, đáp ứng yêu cầu bảo vệ an ninh quốc gia trong tình hình mới.
