(Thanh tra) - Theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam là cơ sở để hệ thống pháp luật thực sự trở thành nền tảng pháp lý vừa ổn định, thống nhất với tính thượng tôn Hiến pháp; vừa linh hoạt, thích ứng với thực tiễn; đồng hành, “dẫn dắt” sự phát triển bền vững của đất nước và có quan hệ chặt chẽ với việc xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ của Quốc hội khóa XVI.
Sáng 22/11, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ nhất “Hoàn thiện thể chế, pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn.
Tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú đã trình bày tham luận với chủ đề: “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới gắn với việc xây dựng Định hướng lập pháp nhiệm kỳ của Quốc hội khóa XVI”.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú cho biết, kết quả nghiên cứu xây dựng Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” do Bộ Tư tư pháp chủ trì cho thấy, việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam bao gồm cả quá trình đổi mới tư duy về cách tổ chức hệ thống pháp luật như một chỉnh thể thống nhất.
“Cấu trúc hệ thống pháp luật là bản thiết kế tổ chức, vận hành các thành tố của chỉnh thể đó; còn hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật phải hướng tới đề xuất khung cấu trúc tổng thể (bao gồm cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức, cơ chế vận hành) khoa học, hiện đại, hợp lý, bao phủ được những vấn đề mới, “phi truyền thống” phát sinh; góp phần xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, minh bạch, công bằng, khả thi, kiến tạo”, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú nêu rõ.
Đồng thời, cấu trúc hệ thống pháp luật trong kỷ nguyên mới phải là cấu trúc mở của một hệ sinh thái sáng tạo, luôn tiếp thu phản hồi từ thực tiễn và hoàn thiện liên tục, đảm bảo đồng bộ giữa các tầng đường lối, chiến lược của Đảng, tầng chính sách, pháp luật của Nhà nước và tầng vận hành chính sách, pháp luật của các chủ thể liên quan.
Đặc biệt, các nguyên tắc thiết kế và vận hành cấu trúc hệ thống pháp luật phải phù hợp với mô hình Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam và tiệm cận các nguyên tắc phổ biến ở những quốc gia đã thành công trong việc sử dụng thể chế, pháp luật để thúc đẩy phát triển.
Bên cạnh đó, một sản phẩm quan trọng của Đề án là dự kiến Danh mục văn bản luật đề xuất sửa đổi, bổ sung, ban hành mới trong giai đoạn 2026-2031 (và những năm tiếp theo), là cơ sở tham khảo để xây dựng Định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI.
Đáng chú ý, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nêu ra 3 hạn chế, bất cập chính trong cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam.
Về cấu trúc nội dung, độ bao phủ, sự cân đối và hài hòa giữa các lĩnh vực còn hạn chế, một số lĩnh vực còn thiếu, thậm chí chưa có luật điều chỉnh. Trong một số trường hợp, chưa phân định rõ phạm vi điều chỉnh của văn bản luật cùng thứ bậc; giữa văn bản luật với văn bản dưới luật dẫn đến sự chồng chéo, “bỏ trống”, giảm hiệu lực và tính khả thi của cả hệ thống.
Về cấu trúc hình thức, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều tầng nấc, một số chủ thể sử dụng nhiều loại văn bản để ban hành, số lượng văn bản dưới luật còn lớn. Hơn nữa, một số trường hợp, chưa xác định rõ thứ bậc hiệu lực (giá trị pháp lý) của các văn bản quy phạm pháp luật; việc thừa nhận vai trò và việc áp dụng các nguồn pháp luật bổ trợ (như án lệ, tập quán…) còn hạn chế; mối quan hệ hiệu lực giữa các nguồn pháp luật có khía cạnh còn chưa rõ.
Ngoài ra, về cơ chế vận hành, kỹ thuật và giá trị hiệu lực hợp nhất, pháp điển văn bản quy phạm pháp luật còn hạn chế; cơ chế theo dõi, đánh giá thi hành pháp luật chưa hiệu quả; quy định về đánh giá tác động sau khi ban hành chưa đầy đủ; kỹ thuật lập pháp trong một số trường hợp chưa thống nhất; hạ tầng công nghệ, dữ liệu chưa được đầu tư đúng mức…
Từ thực tiễn nêu trên, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, Bộ đã đề ra dự kiện 5 định hướng hoàn thiện cấu trúc pháp luật Việt Nam.
Một là, xây dựng cấu trúc hệ thống pháp luật bao quát đầy đủ, cân đối, hài hòa một cách hợp lý giữa các lĩnh vực. Qua đó, bảo đảm sự đồng bộ giữa tư duy phân định lĩnh vực thể chế phát triển của Đảng trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc XIV với tư duy phân định nhóm lĩnh vực pháp luật trong hệ thống pháp luật.
Hai là, thúc đẩy hình thành lĩnh vực pháp luật mới bên cạnh các lĩnh vực pháp luật hiện có để đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật trước những phát triển mới của khoa học, công nghệ và các vấn đề mới khác của đời sống kinh tế - xã hội.
Ba là, lấy Hiến pháp và một số bộ luật, luật có tính chất nền tảng, rường cột làm trung tâm của cả hệ thống pháp luật, các luật khác được thiết kế theo chức năng phải bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất với Hiến pháp và các văn bản luật nền tảng, rường cột. Bổ sung nguyên tắc ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành khi có quy định khác nhưng không trái với nguyên tắc cơ bản của luật chung, đồng thời kiểm soát, loại bỏ sự trùng lặp về nội dung giữa luật chung và luật chuyên ngành.
Bốn là, nghiên cứu giảm bớt tầng nấc của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật; thu hẹp loại văn bản quy phạm pháp luật mà một cơ quan có thẩm quyền ban hành, theo hướng mỗi cơ quan chỉ ban hành một loại văn bản quy phạm pháp luật…
Năm là, tiếp tục hoàn thiện kỹ thuật lập pháp, hợp nhất và pháp điển, các công cụ và phương pháp theo dõi, đánh giá thi hành pháp luật sau ban hành; hiện đại hóa hạ tầng, ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong công tác xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật, đảm bảo tính liên thông, phản hồi và phản ứng chính sách, pháp luật linh hoạt, kịp thời.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú khẳng định, việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới với các nội dung nêu trên có quan hệ chặt chẽ với việc xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ của Quốc hội khóa XVI. Bộ Tư pháp mong muốn tiếp tục nhận sự sự phối hợp, hỗ trợ của các cơ quan của Quốc hội, của các bộ, ngành, chuyên gia, người làm thực tiễn để tiếp tục hoàn thiện Đề án.
