Từng bước khẳng định được vị thế

Doanh nghiệp xã hội (DNXH) là một khái niệm dùng để chỉ hoạt động của các doanh nhân xã hội dưới nhiều hình thức khác nhau tùy thuộc vào mục đích và điều kiện hoạt động cụ thể. DNXH lấy lợi ích xã hội làm mục tiêu chủ đạo, được dẫn dắt bởi tinh thần doanh nhân nhằm đạt được cả mục tiêu xã hội, môi trường và mục tiêu kinh tế.

Tại Việt Nam, những doanh nghiệp hoạt động theo mô hình này đang có dấu hiệu phát triển với những cái tên được biết đến như KOTO, Sao Mai, Nghị lực sống, TOHE… Sao Mai được biết đến là một tổ chức xã hội phi lợi nhuận cung cấp dịch vụ tư vấn phát hiện sớm, can thiệp sớm và chăm sóc trẻ khuyết tật trí tuệ và trẻ tự kỷ. KOTO International là trung tâm đào tạo nghề nhà hàng, khách sạn cho trẻ em lang thang đường phố.

Kết quả khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phục vụ Cộng đồng (CSIP) năm 2011 cho thấy, các DNXH đã tạo việc làm cho 9.000 người, trong đó có tới 2.462 người sống trong hoàn cảnh đặc biệt (HIV, khuyết tật, cai nghiện trở về…); đóng góp gây ảnh hưởng cho gần 400.000 người sống trong cộng đồng thông qua các chương trình phát triển giảm nghèo, nâng cao nhận thức và giáo dục cho cộng đồng… 

40% DNXH tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh hoạt động trong lĩnh vực đào tạo về dạy nghề, tạo việc làm cho người khuyết tật; tiểu thủ công nghiệp; dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Cung cấp các dịch vụ cho các cộng đồng người nhiễm HIV, người khuyết tật...; đưa ra giải pháp cho các vấn đề xã hội mà hiện giờ chưa được chú ý tới như vấn đề năng lượng mới, vấn đề xử lý rác thải môi trường…; hòa nhập cộng đồng những người yếu thế, những người nghèo... là những đóng góp to lớn mà DNXH mang lại. 

Hiện nay, DNXH đã được biết tới như là một cách tiếp cận sáng tạo và có định hướng thị trường để giải quyết các vấn đề xã hội. Tuy nhiên, so với các mô hình doanh nghiệp khác, DNXH đang gặp rất nhiều bất lợi trong môi trường kinh tế. Đa phần những doanh nhân xã hội tại Việt Nam đều phải nỗ lực tự thân và vượt khó bởi tâm huyết cá nhân thay vì trông chờ vào những hỗ trợ về chính sách.

Hầu hết các DNXH hiện đang hoạt động đều gặp khó khăn về kinh phí, đặc biệt là trong bối cảnh khó khăn hiện nay. Thêm vào đó, như tại KOTO nơi đã nuôi và dạy nghề cho 400 trẻ em đường phố, tất cả các khoản tài trợ dành cho trung tâm đều không được miễn thuế thu nhập từ khoản tiền đóng góp như một số quốc gia khác đang áp dụng. 

Ngoài ra, các DNXH còn gặp khó khăn về cơ sở vật chất và tuyển dụng lao động khi đa phần họ là những người có hoàn cảnh đặc biệt. Khi mới thành lập, HeartLink là một doanh nghiệp vừa kinh doanh vừa hoạt động xã hội. Họ đã nhận 7 người khuyết tật vào làm việc. Ông Nguyễn Thanh Hải - Giám đốc Công ty cho biết: “Tất cả người khuyết tật khi vào làm, công ty đều phải đào tạo lại theo lối cầm tay chỉ việc, mất rất nhiều thời gian. Bên cạnh đó, công ty còn gặp phải sự e ngại của khách hàng vì họ không tin vào khả năng của công ty khi có nhiều lao động là người khuyết tật. Điều kiện cơ sở vật chất cũng là một trở ngại lớn khi sử dụng đối tượng lao động này”.

Cũng theo ông Hải, trong suốt quãng thời gian qua, công ty không nhận được bất kỳ sự hỗ trợ nào từ phía các cơ quan chức năng, ngay cả việc động viên, khuyến khích. Những trở ngại này đã khiến HeartLink không thể nhận thêm nhiều lao động là người khuyết tật dù mong muốn tạo mô hình doanh nghiệp có sử dụng lao động khuyết tật làm việc bình đẳng như những người bình thường.

Do đó, muốn phát triển mạnh mẽ và bền vững loại hình DNXH thì cần có sự hỗ trợ của Nhà nước, các chính sách, kinh nghiệm từ các Quỹ đã làm trên thế giới… Chính sự gắn kết này sẽ tạo điều kiện để DNXH phát triển, xây dựng xã hội Việt Nam ngày càng phồn vinh và tốt đẹp hơn.

H.Yến