(Thanh tra) - Trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, đổi mới sáng tạo đã trở thành chìa khóa để tạo lợi thế cạnh tranh. Tại Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” diễn ra sáng 11/9 tại Hà Nội, Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, đã khẳng định rằng tài sản vô hình cần được thể chế hóa để không còn “vô hình”, mà trở thành động lực phát triển quốc gia.
Theo Luật sư Trương Anh Tú, một điểm mới mang tính bước ngoặt là lần đầu tiên trong văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68-NQ/TW đã gọi đích danh “tài sản vô hình” như một nguồn lực then chốt. Nghị quyết đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm quyền sở hữu, quyền định đoạt và quyền tài chính hóa. Điều này không chỉ đánh dấu sự thay đổi trong cách nhìn nhận tài sản trí tuệ, mà còn thể hiện tư duy chiến lược khi Đảng không dừng lại ở việc “bảo hộ”, mà đặt vấn đề phát triển tài sản vô hình như một trụ cột của nền kinh tế thị trường hiện đại.
Ông Tú nhấn mạnh rằng, tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW song hành cùng Nghị quyết 57-NQ/TW về hiện đại hóa thể chế. Nếu Nghị quyết 68 gọi tên tài sản vô hình, thì Nghị quyết 57 coi thể chế như một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Sự cộng hưởng này đặt ra yêu cầu cấp bách cho Nhà nước trong việc xây dựng một “hệ sinh thái pháp lý” để khuyến khích, bảo vệ và khai thác hiệu quả đổi mới sáng tạo.
Theo ông Tú, “trong nền kinh tế tri thức, sự khác biệt không nằm ở quy mô nhà xưởng, mà ở chỉ số sáng tạo và giá trị tài sản trí tuệ. Một thương hiệu cà phê có thể được mua bán với giá gấp nhiều lần nhà xưởng sản xuất; một phần mềm logistics trị giá hàng chục triệu USD có thể chẳng cần bất kỳ tài sản hữu hình nào ngoài vài dòng mã và đội ngũ kỹ sư. Nhưng tại Việt Nam, có bao nhiêu doanh nghiệp được ngân hàng cho vay dựa trên giá trị thương hiệu hay bản quyền?”. Câu hỏi này hé lộ một thực tế: khung pháp lý hiện hành chưa đủ mạnh để công nhận và tài chính hóa tài sản vô hình.
Trong tham luận, ông Tú phân tích nhiều rào cản lớn. Thứ nhất, hệ thống pháp luật còn phân tán và nặng về tính bảo hộ. Luật Sở hữu trí tuệ chủ yếu quy định quyền và thủ tục đăng ký, chưa đủ để biến quyền sở hữu trí tuệ thành loại tài sản có thể định giá, định danh, giao dịch, bảo hiểm hay thế chấp. Thứ hai, các ngân hàng thương mại hiện vẫn ưu tiên nhận tài sản hữu hình làm bảo đảm, trong khi thiếu cơ chế đánh giá và chấp nhận tài sản trí tuệ. Điều này khiến doanh nghiệp dù có sáng tạo nhưng khó tiếp cận tín dụng. Thứ ba, thị trường Việt Nam thiếu hẳn hệ thống định giá IP chuyên nghiệp, chưa có bảo hiểm IP, cũng chưa hình thành các sàn giao dịch tập trung. Thứ tư, bản thân nhiều doanh nghiệp chưa sẵn sàng “tài sản hóa” ý tưởng. Không ít đơn vị chưa hiểu đúng giá trị của thương hiệu, quy trình, thiết kế hay phần mềm, dẫn tới lơ là khâu bảo hộ hoặc thậm chí bán rẻ IP cho đối tác nước ngoài.
Ông Tú dẫn chứng, theo Thông tư 37/2024/TT-BTC, tài sản vô hình đã được định nghĩa rộng, bao gồm cả tài sản trí tuệ, quyền thương mại, quyền khai thác, các mối quan hệ phi hợp đồng như danh sách khách hàng, cơ sở dữ liệu. Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 cũng đã định danh “tài sản số”, trong đó có tài sản ảo và tài sản mã hóa, đặt ra cơ chế quản lý từ tạo lập, phát hành, lưu trữ đến chuyển giao. Tuy nhiên, những văn bản này vẫn thiếu sự liên kết chặt chẽ và chưa giải quyết triệt để các vấn đề thực tiễn như trí tuệ nhân tạo hay sản phẩm bán dẫn. Đây là lý do ông Tú nhấn mạnh cần một đạo luật riêng về tài sản trí tuệ tài chính hóa để chính thức đưa tài sản vô hình vào hệ thống kế toán, tín dụng và đầu tư.
Trước thực trạng trên, Luật sư Trương Anh Tú đề xuất ba trụ cột chính sách. Trụ cột thứ nhất là ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ như một loại tài sản có thể tài chính hóa. Pháp luật cần cho phép IP được hạch toán, góp vốn và sử dụng làm tài sản bảo đảm. Cơ quan quản lý phải ban hành chuẩn mực định giá và cơ chế ghi nhận trong báo cáo tài chính để đảm bảo tính minh bạch. Trụ cột thứ hai là xây dựng thị trường và hệ sinh thái định giá – giao dịch IP, trong đó có trung tâm định giá quốc gia, sàn giao dịch IP và các quỹ đầu tư mạo hiểm dựa trên tài sản vô hình. Trụ cột thứ ba là bảo vệ mạnh mẽ quyền sở hữu trí tuệ, bằng việc kiện toàn tòa án chuyên trách, thiết lập cơ chế thi hành án hiệu quả và xử lý nghiêm vi phạm để tạo tính răn đe.
Theo ông Tú, không thể chỉ trông chờ vào Nhà nước. Chính doanh nghiệp và đội ngũ luật sư phải là lực lượng tiên phong. Doanh nghiệp cần có chiến lược phát triển tài sản vô hình, đầu tư cho thương hiệu, phần mềm, quy trình, thiết kế; còn luật sư không chỉ xử lý tranh chấp mà phải trở thành người tư vấn tài sản, đồng hành với doanh nghiệp trong quản trị IP. Nếu tất cả các chủ thể cùng hành động, tài sản vô hình sẽ không còn “vô hình”, mà trở thành nền tảng của nền kinh tế sáng tạo.
Như vậy, Luật sư Trương Anh Tú đã chỉ rõ, để đổi mới sáng tạo không chỉ là khẩu hiệu, thể chế phải đi trước một bước. Chỉ khi quyền sở hữu trí tuệ được công nhận, tài sản vô hình được định giá và tài chính hóa, doanh nghiệp mới có cơ sở biến ý tưởng thành sản phẩm, biến sáng tạo thành lợi nhuận, và biến quyền thành vốn. Thông điệp từ diễn đàn không chỉ dừng lại ở bảo vệ cái đã có, mà còn hướng tới nuôi dưỡng những giá trị đang hình thành. Khi đó, tài sản vô hình thực sự sẽ trở thành trụ cột của phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.
