(Thanh tra) - Theo dõi thi hành pháp luật không chỉ là nhiệm vụ thường xuyên của tổ chức pháp chế, mà còn là công cụ quan trọng để đánh giá mức độ phù hợp và hiệu quả của các quy định pháp luật trong thực tiễn, từ đó kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật.
Trong ngành Thanh tra, công tác theo dõi thi hành pháp luật (TDTHPL) những năm qua đã từng bước chuyển biến mạnh mẽ, từ tổng hợp báo cáo sang cách làm thực chất, gắn với kiểm tra, hướng dẫn và đánh giá trách nhiệm cụ thể.
Hoạt động TDTHPL được thực hiện theo quy định tại Văn bản hợp nhất số 1084/VBHN-BTP của Bộ Tư pháp (hợp nhất các quy định của Nghị định số 59/2012/NĐ-CP ngày 23/7/2012 của Chính phủ về TDTHPL; Nghị định số 32/2020/NĐ-CP ngày 05/3/2020 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 59); cùng với Thông tư số 04/2021/TT-BTP ngày 21/6/2021 của Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành.
Mục đích của hoạt động TDTHPL nhằm xem xét, đánh giá thực trạng thi hành pháp luật, kiến nghị thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Đây là hoạt động mang tính chất thường xuyên, gắn chặt với quá trình quản lý Nhà nước.
Thông tư số 04 quy định, các hoạt động TDTHPL bao gồm: Xây dựng, ban hành kế hoạch; kiểm tra; điều tra, khảo sát tình hình thi hành pháp luật; thu thập, tiếp nhận, xử lý thông tin; xem xét, đánh giá và xử lý kết quả và báo cáo công tác TDTHPL.
Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng, tạo hành lang thống nhất cho việc tổ chức triển khai công tác TDTHPL trên phạm vi toàn quốc, trong đó có ngành Thanh tra.
Ông Trần Văn Long, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Thanh tra Chính phủ) chia sẻ, “TDTHPL chính là biện pháp “xem” pháp luật được thực hiện trong thực tiễn như thế nào, có phù hợp không, có bất cập không, để từ đó có sự điều chỉnh. Nếu thấy quy phạm bị hổng thì sửa, thấy người ta chưa được tuyên truyền, hướng dẫn thì mình tuyên truyền, hướng dẫn cho họ, thấy trách nhiệm thực hiện có vấn đề thì kiến nghị thanh tra trách nhiệm”.
Trước đây, công tác TDTHPL chủ yếu được thực hiện thông qua tổng hợp báo cáo, dẫn đến tình trạng “báo cáo thì đầy đủ nhưng thực tế lại nhiều vấn đề”. Từ năm 2020 trở lại đây, Vụ Pháp chế đã thay đổi căn bản cách làm. Trong kế hoạch triển khai TDTHPL, ngoài việc yêu cầu các bộ, ngành, địa phương, các vụ, cục, đơn vị của Thanh tra Chính phủ báo cáo bằng văn bản về tình hình thi hành pháp luật, Vụ Pháp chế còn tổ chức kiểm tra, theo dõi việc thi hành pháp luật tại một số địa phương, cơ sở.
“Thay vì yêu cầu báo cáo dài dòng, chúng tôi yêu cầu các đơn vị thống kê số liệu thật chính xác, chi tiết và nêu rõ các kiến nghị. Từ dữ liệu đó, sẽ thấy được bức tranh trung thực của thực tiễn thi hành pháp luật”, ông Trần Văn Long nhấn mạnh.
Ông Long cũng dẫn một ví dụ điển hình là năm 2020, Thanh tra Chính phủ đã tổ chức theo dõi thi hành pháp luật về thanh tra để phục vụ sửa đổi Luật Thanh tra. Với báo cáo 80 trang, trong đó 40 trang là số liệu thống kê chi tiết về biên chế, số lượng thanh tra viên, số cuộc thanh tra và kết luận từng năm… đã được sử dụng để thuyết minh các chính sách trong Luật Thanh tra sửa đổi.
“Ví dụ, để thuyết minh chính sách tại sao ko thành lập thanh tra ở một số sở, chúng tôi đưa ra thống kê chi tiết trong 5 năm. Nhìn số liệu thống kê thì thấy chủ yếu là các cuộc kiểm tra chuyên ngành và rất ít các cuộc thanh tra (như Sở Ngoại vụ, Sở Khoa học, Công nghệ…). Như vậy nhu cầu thanh tra không có, vì thế chúng tôi có thể bảo vệ được quan điểm”, đại diện Vụ Pháp chế nói.
Với cách làm này, kết quả sau đó là Luật Thanh tra sửa đổi (năm 2022) đã được Quốc hội khoá XV thông qua tại kỳ họp thứ 4 với tỉ lệ tán thành cao.
Giai đoạn 2021 - 2025, công tác TDTHPL của Thanh tra Chính phủ được thực hiện theo chủ đề từng năm, gắn với yêu cầu đánh giá và sửa đổi chính sách.
Năm 2021, dù chịu ảnh hưởng của dịch Covid-19, Thanh tra Chính phủ vẫn hoàn thành báo cáo theo dõi thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành, gửi Bộ Tư pháp. Năm 2022, nội dung trọng tâm là thi hành pháp luật về khiếu nại, với 11 cuộc kiểm tra tại 5 bộ, ngành và 6 địa phương. Năm 2023, triển khai theo dõi trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác tiếp công dân tại 13 bộ, ngành, địa phương. Năm 2024, tập trung vào phòng, chống tham nhũng, tiến hành kiểm tra 14 bộ, ngành và địa phương lớn.
Theo lãnh đạo Vụ Pháp chế, qua mỗi năm, kết quả theo dõi không chỉ giúp phát hiện vướng mắc, mà còn là cơ sở để chấn chỉnh, tuyên truyền, hướng dẫn, đồng thời đánh giá trách nhiệm của cơ quan, đơn vị có liên quan. Đặc biệt, các báo cáo tổng hợp đã được gửi đến các bộ, ngành khác, giúp lan tỏa bài học kinh nghiệm và nâng cao kỷ cương thực thi pháp luật.
“Cái được lớn nhất là sau mỗi lần kiểm tra, chúng tôi thấy rõ hơn: quy định nào bất cập thì kiến nghị sửa; nơi nào hiểu sai thì hướng dẫn lại; nơi nào thiếu trách nhiệm thì kiến nghị thanh tra trách nhiệm. Đó là cách để pháp luật thực sự đi vào cuộc sống”, ông Long nói.
Thực tiễn ngành Thanh tra cho thấy, khi công tác TDTHPL được thực hiện nghiêm túc, bài bản, kết quả không chỉ giúp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật mà còn góp phần hoàn thiện thể chế, đáp ứng yêu cầu quản lý trong giai đoạn mới.
