Phó Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Thanh cho rằng, sửa đổi luật để xây dựng ngành Thanh tra hướng tới chuyên nghiệp, hiện đại. Ảnh: TH

Thể chế hóa quan điểm của Đảng, Hiến pháp về tổ chức, hoạt động của các cơ quan thanh tra

Chia sẻ với phóng viên Báo Thanh tra, Phó Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Thanh cho biết, qua 10 năm triển khai thực hiện, Luật Thanh tra và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo ra hành lang pháp lý quan trọng trong việc hoàn thiện tổ chức và nâng cao hoạt động thanh tra, góp phần ổn định tình hình kinh tế - xã hội, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và công tác phòng, chống tham nhũng (PCTN). Tuy nhiên, qua thời gian thực hiện, Luật Thanh tra cũng đã bộc lộ nhiều hạn chế, gây khó khăn, vướng mắc, làm giảm hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra, không còn đáp ứng được yêu cầu của tình hình mới trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng mạnh mẽ.

Tổ chức, bộ máy các cơ quan Thanh tra Nhà nước hiện nay hết sức dàn trải, phân tán và thiếu tính thống nhất. Mặc dù được tổ chức rộng khắp từ Trung ương đến địa phương, nhưng hoạt động thanh tra thiếu một sự chỉ đạo điều hành thông suốt trong toàn ngành. Các cơ quan thanh tra ở bộ, ngành, địa phương gần như hoàn toàn lệ thuộc vào cơ quan quản lý cùng cấp; tổ chức nhân sự, bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo cơ quan thanh tra và thanh tra viên, về xây dựng và thực hiện kế hoạch thanh tra, về kinh phí hoạt động còn vướng mắc... Điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả, hiệu lực của công tác thanh tra.

Mặt khác, tổ chức và hoạt động thanh tra của thanh tra các bộ, ngành chưa phù hợp với đặc điểm của từng bộ, ngành; chưa phân biệt rõ giữa thanh tra theo lĩnh vực quản lý (thanh tra chuyên ngành) với thanh tra việc thực hiện chức trách nhiệm vụ, công vụ (thanh tra hành chính); giữa thanh tra và các hình thức kiểm tra thường xuyên của cơ quan quản lý; hoạt động của các cơ quan thanh tra còn chồng chéo, tình trạng phải điều chỉnh kế hoạch thanh tra diễn ra khá phổ biến.

Trình tự, thủ tục thanh tra chưa phù hợp với thực tiễn, các cuộc thanh tra quá thời hạn diễn ra ở nhiều cơ quan thanh tra; việc giám sát hoạt động đoàn thanh tra, thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, theo dõi, kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra tồn tại nhiều hạn chế, bất cập.

“Do đó, theo tôi, trong bối cảnh hiện nay, trước yêu cầu đẩy mạnh thực thi nguyên tắc về kiểm soát quyền lực Nhà nước theo tinh thần Hiến pháp 2013; thực hiện chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, chủ trương xây dựng Chính phủ liêm chính, kiến tạo, phát triển, phục vụ nhân dân và đặc biệt là yêu cầu rất cao của công cuộc PCTN, ngành Thanh tra cần phải được kiện toàn mạnh mẽ cả về tổ chức và hoạt động nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động, đáp ứng đòi hỏi của nhiệm vụ chính trị mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó trong bối cảnh lịch sử mới. Và việc sửa đổi Luật Thanh tra là cần thiết nhằm thể chế hóa quan điểm của Đảngvề tổ chức, hoạt động của các cơ quan thanh tra Nhà nước”, Phó Tổng Thanh tra nhấn mạnh.

Tăng thẩm quyền cho Thanh tra Chính phủ

Theo Phó Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Thanh, Dự thảo Luật Thanh tra (sửa đổi) được xây dựng theo hướng sắp xếp, tổ chức lại các cơ quan thanh tra cho phù hợp với yêu cầu quản lý của từng lĩnh vực, bảo đảm thu gọn đầu mối các cơ quan thanh tra nhưng vẫn bảo đảm hoạt động quản lý Nhà nước trong tất cả các lĩnh vực đều được thanh tra, kiểm tra một cách có hiệu quả.

Các hoạt động thanh tra sẽ được tăng cường theo hướng chuyên nghiệp, vừa bảo đảm tính chủ động và tự chịu trách nhiệm của các cơ quan thanh tra, vừa bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo của thủ trưởng các cơ quan quản lý Nhà nước.

Dự thảo luật cũng cố gắng phân định thẩm quyền và xử lý chồng chéo, trùng lặp giữa các cơ quan Thanh tra, giữa hoạt động thanh tra và hoạt động kiểm toán và hoạt động thanh tra với hoạt động kiểm tra thường xuyên của cơ quan quản lý.

Theo đó, Thanh tra Chính phủ (TTCP) là cơ quan quản lý Nhà nước cao nhất của Chính phủ về các lĩnh vực thanh tra và thực hiện quyền thanh tra trong các lĩnh vực công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo (KNTC) và PCTN. Ngoài những nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định trước đây, dự thảo Luật nhấn mạnh quyền hạn và trách nhiệm của TTCP trong kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn theo tinh thần của Luật PCTN 2018 và trong công tác tiếp công dân.

Ngoài các cục, vụ phụ trách các lĩnh vực công tác thanh tra, dự kiến sẽ thành lập ủy ban thanh tra trong cơ cấu tổ chức của TTCP để giúp Tổng Thanh tra xem xét, quyết định các vấn đề về chính sách, pháp luật thanh tra, định hướng công tác thanh tra.

Ủy ban thanh tra của TTCP thảo luận các dự thảo kết luận thanh tra đối với các vụ việc phức tạp, có ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng, có yếu tố nước ngoài hoặc có ảnh hưởng lớn đến an ninh, trật tự và những vụ việc có sai phạm lớn hoặc liên quan đến trách nhiệm của các cán bộ, công chức thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý. Những vụ việc này cũng sẽ được xin ý kiến của lãnh đạo Chính phủ trước khi ban hành kết luận chính thức.

Phó Tổng Thanh tra trong một cuộc chủ trì Tổ Biên tập soạn thảo Luật Thanh tra (sửa đổi). Ảnh: TH

Sắp xếp lại các cơ quan thanh tra sở, huyện và thanh tra tỉnh theo hướng thu gọn đầu mối

Đối với các cơ quan thanh tra cấp tỉnh, tổ chức, sắp xếp lại các cơ quan thanh tra sở, thanh tra huyện và thanh tra tỉnh theo hướng thu gọn đầu mối. Thanh tra tỉnh thực hiện thanh tra hành chính trong phạm vi toàn tỉnh và thực hiện thanh tra chuyên ngành đối với những lĩnh vực không tổ chức thanh tra sở. Trên cơ sở sắp xếp lại biên chế thanh tra các huyện thuộc tỉnh, sẽ thành lập các phòng thanh tra thuộc thanh tra tỉnh để phụ trách công tác thanh tra theo địa bàn các huyện.

Không thành lập thanh tra huyện trực thuộc Chủ tịch UBND huyện theo tinh thần chung về tinh giản bộ máy hành chính đã được thể hiện trong Chiến lược Phát triển ngành Thanh tra đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Chức năng quản lý Nhà nước về công tác thanh tra và tiến hành thanh tra thuộc phạm vi quản lý Nhà nước của UBND huyện sẽ do thanh tra tỉnh thực hiện. Nhiệm vụ giải quyết KNTC theo thẩm quyền sẽ giao cho ban tiếp công dân huyện thực hiện.

Luật Thanh tra (sửa đổi) dự kiến sẽ đưa ban tiếp công dân của tỉnh thuộc cơ cấu của thanh tra tỉnh do một phó chánh thanh tra tỉnh làm trưởng ban. Ở cấp huyện, sẽ lập ban tiếp công dân và giải quyết KNTC để tham mưu giúp chủ tịch UBND huyện giải quyết KNTC trên địa bàn huyện. Các công chức thanh tra huyện một phần sẽ sắp xếp, chuyển biên chế về thanh tra tỉnh và một phần chuyển sang ban tiếp công dân và giải quyết KNTC của huyện.

Tổ chức, sắp xếp lại các cơ quan thanh tra của các bộ theo hướng thanh tra bộ thực hiện thanh tra hành chính trong phạm vi quản lý của bộ trưởng và thực hiện thanh tra chuyên ngành đối với những lĩnh vực quản lý không tổ chức thanh tra chuyên ngành ở các tổng cục, cục thuộc bộ.

Thành lập cơ quan thanh tra ở một số tổng cục, cục thuộc bộ để thực hiện thanh tra chuyên ngành trong phạm vi quản lý của tổng cục trưởng, cục trưởng. Việc tổ chức các cơ quan thanh tra này là cần thiết do những bất cập trong việc giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành theo tinh thần của Luật Thanh tra và Nghị định số 07/2012/NĐ-CP về cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành và hoạt động thanh tra chuyên ngành.

Chỉ thành lập thanh tra sở là cơ quan thanh tra chuyên ngành ở một số lĩnh vực ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống của người dân và doanh nghiệp (tài nguyên và môi trường, tài chính, xây dựng, giao thông - vận tải, nông nghiệp và phát triển nông thôn, y tế, giáo dục và đào tạo, lao động - thương binh và xã hội). Những lĩnh vực quản lý Nhà nước không thành lập thanh tra sở thì chức năng thanh tra do Thanh tra tỉnh thực hiện. Nhiệm vụ tiếp công dân, giải quyết KNTC và PCTN sẽ do giám đốc sở giao cho các đơn vị khác thuộc sở đảm nhận.

Đề cao trách nhiệm, vai trò của bộ trưởng, chủ tịch UBND cấp tỉnh

Quy định trách nhiệm của bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, chủ tịch UBND cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo hoạt động thanh tra, cho ý kiến chỉ đạo đối với các dự thảo kết luận thanh tra, xử lý kịp thời kiến nghị thanh tra và trực tiếp chỉ đạo thực hiện kết luận thanh tra.

Căn cứ vào các quy định của pháp luật chuyên ngành, thủ trưởng các cơ quan quản lý Nhà nước có trách nhiệm tổ chức hoạt động kiểm tra thường xuyên để xử lý kịp thời hành vi vi phạm pháp luật của tổ chức, cá nhân, bảo đảm trật tự, hiệu quả của công tác quản lý trong lĩnh vực và địa bàn thuộc trách nhiệm của mình.

Bộ trưởng, chủ tịch UBND cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức phối hợp hoạt động thanh tra của các cơ quan thanh tra với hoạt động kiểm tra thường xuyên của cơ quan quản lý trong phạm vi quản lý của bộ, ngành và địa phương mình quản lý, bảo đảm không trùng lặp, chồng chéo, gây phiền hà cho cơ quan, tổ chức, cá nhân; bảo đảm các hoạt động thanh tra cơ bản chỉ thực hiện theo kế hoạch, các hoạt động kiểm tra được thực hiện thường xuyên, liên tục.

Tránh chồng chéotrong hoạt động thanh tra, giữa thanh tra và kiểm toán

Dự thảo Luật xác định cụ thể các nguyên tắc để tránh chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra và giữa hoạt động thanh tra với hoạt động kiểm toán khi xây dựng kế hoạch và trong quá trình triển khai thực hiện.

Về chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra: Quy định bộ, tỉnh chỉ có một kế hoạch thanh tra do bộ trưởng, chủ tịch UBND tỉnh ban hành. Kế hoạch thanh tra của bộ, của tỉnh được xây dựng trên cơ sở định hướng chương trình thanh tra và hướng dẫn của TTCP. Trong quá trình thực hiện, nếu có sự chồng chéo, trùng lặp thì cơ quan thanh tra cấp trên sẽ thực hiện nội dung thanh tra đó.

Về chồng chéo, trùng lặp giữa hoạt động thanh tra và hoạt động kiểm toán, Dự thảo Luật sẽ quy định cụ thể về trách nhiệm của TTCP và Kiểm toán Nhà nước phải có đánh giá, tổng kết kết quả công tác thanh tra, kiểm toán để có căn cứ xây dựng kế hoạch cho năm tiếp theo.

Việc xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm toán hằng năm phải có sự trao đổi, thống nhất giữa Tổng Thanh tra và Tổng Kiểm toán Nhà nước, thực hiện nguyên tắc một nội dung hoạt động của tổ chức, cá nhân chỉ có thể là đối tượng của một cơ quan thanh tra hoặc kiểm toán.

“Khi tiến hành thanh tra, kiểm toán, nếu phát hiện có sự chồng chéo, trùng lặp thì thủ trưởng cơ quan thanh tra và trưởng kiểm toán khu vực, chuyên ngành phải trao đổi, thống nhất để có giải pháp xử lý và bảo đảm tính kế thừa trong hoạt động giữa hai cơ quan, đơn vị”, Phó Tổng Thanh tra nói.

Thái Hải