Cụm từ "thuốc lá thế hệ mới" hiện không xuất hiện trong các văn bản pháp luật gây khó cho công tác quản lý. Ảnh minh họa: QĐ

Lúng túng trong khâu xử lý với thuốc lá thế hệ mới

Thuốc lá điện tử gồm thiết bị điện tử có chức năng làm nóng thành phần dung dịch, nhằm tạo ra làn hơi có bản chất là sol khí (Aresol) có chứa Nicotin để người sử dụng hút vào. Thành phần phát thải của sol khí trong thuốc lá điện tử ở mức thấp hơn rất nhiều so với phát thải của khói thuốc lá truyền thống.

Còn thuốc lá làm nóng là một dạng thuốc lá thế hệ mới, được chế biến từ nguyên liệu cây thuốc lá, khi sử dụng thì thải ra phần lớn hơi nước, lượng Nicotin phát thải bằng hoặc thấp hơn, đồng thời giảm hầu hết hàm lượng các chất phát thải khác so với thuốc lá truyền thống. Tương tự như thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng sử dụng thiết bị để làm nóng thuốc lá mà không diễn ra quá trình đốt cháy.

Chính sự hiện đại và tiện lợi này mà thuốc lá thế hệ mới đã nhanh chóng được một bộ phận giới trẻ tiếp nhận. Theo thống kê của các cơ quan chức năng, trong vòng hai năm trở lại đây, trên thị trường xuất hiện tình trạng kinh doanh, mua bán, trao đổi các sản phẩm thuốc lá không phải là thuốc lá truyền thống, thường được gọi là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng diễn ra sôi động chủ yếu trên các trang bán hàng Online. Mặt hàng này được nhập lậu qua nhiều con đường khác nhau để vào nội địa và bán tới tay người tiêu dùng.

Nếu trong năm 2019, Hà Nội chỉ kiểm tra 6 vụ và thu giữ gần 1.000 các sản phẩm liên quan đến thuốc lá thế hệ mới thì đến hết tháng 9/2020, dù ảnh hưởng của dịch Covid-19, nhưng lực lượng quản lý thị trường Hà Nội cũng đã xử phạt 6 vụ liên quan đến thuốc lá thế hệ mới, thu giữ hàng nghìn các sản phẩm phục vụ cho việc sử dụng thuốc lá thế hệ mới.

Gần đây, lực lượng hải quan TP Hồ Chí Minh đã thu giữ 4 kiện hàng hóa nghi là thuốc lá thế hệ mới, với tổng giá trị hàng hóa khoảng 1 tỷ đồng.

Lực lượng quản lý thị trường Hà Nội thu giữ hơn 1.300 sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Ảnh: QĐ

Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hiện nay có mặt trên thị trường đều được nhập lậu và kinh doanh bất hợp pháp tại Việt Nam. Tần suất cũng như số lượng thu giữ qua các vụ buôn bán, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới đang tăng dần lên. Tuy nhiên, các cơ quan chức năng lại đang gặp lúng túng trong việc xử lý vì cụm từ “thuốc lá thế hệ mới” lại chưa xuất hiện trong bất kỳ một văn bản quy phạm pháp luật nào. Các cơ quan chức năng sau khi bắt giữ cũng chỉ có thể gộp chung vào loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ.

Hiện tại chỉ có khái niệm về thuốc lá và chế tài xử lý các hành vi vi phạm đối với thuốc lá nhập lậu là hàng cấm, hàng nhập lậu, quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định số 67/2013/NĐ-CP ngày 27/6/2013 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá về kinh doanh thuốc lá.

Tại quy định này sản phẩm thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hay một phần nguyên liệu thuốc lá và được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi dùng để hút tẩu và các dạng sản phẩm khác dùng để hút, nhai, ngửi.

“Quy định pháp luật hiện nay không phù hợp để điều chỉnh quản lý thuốc lá thế hệ mới, chưa có chế tài xử lý thuốc lá thế hệ mới nên chúng tôi chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc nên các việc xử lý chưa sát với hành vi vi phạm. Pháp luật cần điều chỉnh theo kịp các hiện tượng nên cần có khái niệm rõ ràng, chính danh để xử lý, cần một khung pháp lý phù hợp cho mặt hàng này để có những mức hình phạt cụ thể và xác đáng cho các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến nó” - ông Nguyễn Kỳ Minh, Phó Chánh Văn phòng Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương cho biết.

Đưa khái niệm thuốc lá thế hệ mới vào hệ thống quản lý

Sự xuất hiện của mặt hàng thuốc lá thế hệ mới có liên quan trực tiếp tới hệ thống pháp luật hiện hành về phòng, chống tác hại của thuốc lá cũng như đặt ra yêu cầu phải có biện pháp để quản lý, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng cũng như trật tự quản lý nhà nước.

Về vấn đề này, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính, Bộ Tư pháp cho rằng Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện đang áp dụng cho các loại thuốc lá điếu truyền thống. Đối với thuốc lá thế hệ mới, do có nhiều sự khác biệt về đặc tính sản phẩm cũng như cơ chế hoạt động so với thuốc lá điếu truyền thống. Do đó, cần nghiên cứu kỹ  để đưa ra cơ chế quản lý phù hợp.

Dễ dàng thấy sự xuất hiện của thuốc lá thế hệ mới tại các tụ điểm vui chơi. Ảnh: QĐ

Bên cạnh việc xúc tiến xây dựng văn bản pháp luật để quản lý với mặt hàng thuốc lá thế hệ mới, việc xây dựng bộ tiêu tiêu chí kỹ thuật đối với thuốc lá thế hệ mới và thống nhất khái niệm về loại mặt hàng này trong các văn bản pháp lý tới đây cũng là một sự cần thiết.

Theo ông Lê Thành Hưng, Trưởng phòng Tiêu chuẩn Nông nghiệp Thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu của nhiều nước đã ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, thì việc các cơ quan chuyên môn trong nước xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật đối với sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là rất cần thiết. Việc đưa ra khái niệm, định nghĩa cho các sản phẩm sẽ giúp thống nhất cách hiểu về bản chất kỹ thuật của sản phẩm.

Được biết, trong 3/2020, Bộ Khoa học và Công nghệ đã có công văn gửi Văn phòng Chính phủ liên quan đến báo cáo của Bộ Công Thương về kết quả nghiên cứu và chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang nghiên cứu, xem xét xây dựng khái niệm và các tiêu chí kỹ thuật đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Đồng thời, kiến nghị với Chính phủ cần sớm rà soát, xây dựng văn bản pháp luật, chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới ở Việt Nam cho phù hợp với thực tiễn.