(Thanh tra) - Chia sẻ về những đổi mới trong tổ chức và hoạt động của hệ thống Thanh tra Việt Nam theo Luật Thanh tra số 84/2025/QH15 tại buổi Hội đàm với Đoàn Đại biểu cấp cao Cơ quan Giám sát Hành chính Ai Cập sáng ngày 31/10 tại trụ sở cơ quan Thanh tra Chính phủ, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Trần Đăng Vinh cho biết, đây là bước ngoặt quan trọng trong tiến trình đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống Thanh tra Việt Nam.
Ông Vinh cho biết, Luật Thanh tra số 84/2025/QH15 được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9, đánh dấu bước điều chỉnh lớn về thể chế, tổ chức và hoạt động của hệ thống Thanh tra Việt Nam.
Sau gần hai năm triển khai Luật Thanh tra số 11/2022/QH15, thực tiễn cho thấy hệ thống tổ chức thanh tra vẫn phân tán, chồng chéo và chưa thật sự tinh gọn; cơ chế phối hợp giữa các cấp, các ngành chưa đồng bộ; tình trạng trùng lặp giữa hoạt động thanh tra với kiểm tra, kiểm toán vẫn xảy ra.
Trong bối cảnh Đảng, Nhà nước triển khai chủ trương đổi mới tổ chức bộ máy hành chính theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã), Thanh tra Chính phủ xây dựng Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan tinh, gọn, mạnh, hiệu năng hiệu lực, hiệu quả, trình cấp thẩm quyền phê duyệt và triển khai thực hiện.
“Việc xây dựng, ban hành Luật này có ý nghĩa quan trọng và thể hiện sự đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra”, ông Vinh khẳng định.
Về đổi mới mô hình tổ chức hệ thống thanh tra, ông Vinh cho biết, điểm nổi bật nhất của Luật Thanh tra 2025 là thiết lập hệ thống cơ quan thanh tra theo mô hình 2 cấp: Thanh tra Chính phủ ở Trung ương; Thanh tra tỉnh ở địa phương (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương).
Theo đó, các cấp thanh tra trung gian như Thanh tra Bộ, Thanh tra Tổng cục, Cục; Thanh tra sở, Thanh tra huyện được lược bỏ để bảo đảm sự thống nhất, tránh phân tán và chồng chéo thẩm quyền. Luật chỉ giữ lại một số cơ quan thanh tra đặc thù như Thanh tra trong lực lượng Quân đội Nhân dân, Công an Nhân dân, Ngân hàng Nhà nước, cơ yếu và cơ quan được thành lập theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
“Trên cơ sở Đề án, đã thực hiện việc đưa 12 Thanh tra Bộ về Thanh tra Chính phủ để sắp xếp lại thành 22 vụ, cục, đơn vị của Thanh tra Chính phủ theo Nghị định số 109/2025/NĐ-CP; Thanh tra sở, Thanh tra huyện về Thanh tra tỉnh để sắp xếp lại theo Quyết định của Chủ tịch UBND cấp tỉnh”, ông Vinh nói.
Ông Vinh cũng cho biết, thanh tra trong lực lượng Quân đội Nhân dân, Công an Nhân dân, Ngân hàng Nhà nước được sắp xếp lại theo hướng tinh gọn hơn, bao gồm Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan thanh tra khác theo quy định của Chính phủ; cơ quan được thành lập theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên gồm 4 cơ quan gồm: Thanh tra Cục Hàng hải, Thanh tra Cục Hàng không, Thanh tra Cục An toàn bức xạ hạt nhân, Thanh tra Ủy ban Chứng khoán Nhà nước theo Nghị định số 216/2025/NĐ-CP.
Theo ông Vinh, sự thay đổi này thể hiện định hướng “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”, củng cố vai trò Thanh tra Chính phủ là cơ quan đầu mối, có quyền chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra hoạt động của toàn hệ thống. Thanh tra tỉnh được xác định là “cánh tay nối dài” ở địa phương, chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Chủ tịch UBND tỉnh và hướng dẫn nghiệp vụ của Thanh tra Chính phủ”.
“Việc tổ chức lại hệ thống thanh tra theo mô hình 2 cấp giúp khắc phục tình trạng phân tán, trùng lặp; đồng thời tạo điều kiện tăng cường tính chuyên nghiệp, tập trung nguồn lực cho công tác thanh tra”, ông Vinh nhấn mạnh.
Luật Thanh tra số 84/2025/QH15 có hiệu lực đã đổi mới hoạt động thanh tra và phạm vi thẩm quyền, trong đó thống nhất một hoạt động “thanh tra”, không phân biệt thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành. Thanh tra là việc xem xét, đánh giá, kết luận, kiến nghị xử lý của cơ quan thanh tra đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.
Bên cạnh đó, bổ sung nhiệm vụ cho các cơ quan thanh tra trong công tác phòng, chống lãng phí; bổ sung phương thức thanh tra trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử; bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn cho Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh, bảo đảm hoạt động thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, đơn vị, cá nhân trong bộ máy cơ quan hành chính Nhà nước và việc chấp hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của các bộ không có cơ quan thanh tra và các sở.
Đồng thời, hoàn thiện quy định về xử lý chồng chéo, trùng lặp giữa hoạt động thanh tra với kiểm toán Nhà nước; căn cứ ban hành quyết định thanh tra, nhiệm vụ, quyền của người tiến hành thanh tra, thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, ban hành kết luận thanh tra, thực hiện kết luận thanh tra, trách nhiệm của đối tượng thanh tra, giải quyết khiếu nại trong hoạt động thanh tra…
Điều đáng quan tâm là Luật Thanh tra số 84/2025/QH15 có điều khoản chuyển tiếp chặt chẽ, các cuộc thanh tra đã được quyết định trước ngày Luật có hiệu lực (1/7/2025) sẽ tiếp tục thực hiện theo Luật 2022 cho đến khi kết luận thanh tra được ban hành. “Quy định này bảo đảm tính ổn định của quá trình thanh tra, tránh gián đoạn hoạt động của các cơ quan, đơn vị trong giai đoạn chuyển tiếp. Đồng thời, Luật cũng quy định rõ trách nhiệm của Chính phủ trong việc ban hành các nghị định hướng dẫn”, ông Vinh cho biết.
Theo ông Vinh, những đổi mới của Luật Thanh tra số 84/2025/QH15 có ý nghĩa sâu sắc cả về thể chế lẫn thực tiễn góp phần hoàn thiện cấu trúc bộ máy hành chính theo hướng đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy; khẳng định rõ vị trí, chức năng, thẩm quyền của cơ quan thanh tra trong hệ thống quyền lực Nhà nước.
Mô hình thanh tra 2 cấp giúp tăng cường tính thống nhất trong chỉ đạo, điều hành; hạn chế chồng chéo, trùng lặp; đồng thời tạo điều kiện để tập trung nguồn lực cho các cuộc thanh tra có quy mô, phạm vi lớn…
"Có thể khẳng định, Luật Thanh tra số 84/2025/QH15 là bước ngoặt quan trọng trong tiến trình đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống Thanh tra Việt Nam hướng tới mục tiêu xây dựng một hệ thống thanh tra tập trung, thống nhất, hiện đại, liêm chính, chuyên nghiệp và phục vụ nhân dân để công tác thanh tra thật sự trở thành công cụ sắc bén của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới", ông Vinh nhấn mạnh.
