(Thanh tra) - Nghị định 332/2025/NĐ-CP được ban hành không chỉ là bước cụ thể hóa Luật Năng lượng nguyên tử mà còn là công cụ sắc bén để siết chặt kỷ cương trong công tác quản lý an toàn bức xạ và hạt nhân. Trong bối cảnh các nguồn phóng xạ và vật liệu hạt nhân cần được kiểm soát nghiêm để tránh thất lạc hoặc sử dụng sai mục đích, việc thiết lập các quy định rõ ràng về thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm là nền tảng cốt lõi để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường bền vững.
Việc ban hành Nghị định số 332/2025/NĐ-CP quy định chi tiết và biện pháp thi hành một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử về bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn, an ninh, thanh sát hạt nhân, thông báo, khai báo, cấp phép, thanh tra, kiểm tra về an toàn bức xạ và hạt nhân, ứng phó sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân và bồi thường thiệt hại hạt nhân là một bước đi tất yếu và vô cùng cấp thiết trong bối cảnh hiện nay.
Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, việc ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, công nghiệp và nghiên cứu ngày càng sâu rộng, đòi hỏi một hành lang pháp lý minh bạch để bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh nguồn phóng xạ. Nghị định này không chỉ cụ thể hóa các quy định của Luật Năng lượng nguyên tử mà còn đáp ứng yêu cầu cấp bách về chuyển đổi số trong quản lý Nhà nước, giúp kết nối dữ liệu giữa các cơ quan, ban, ngành và nâng cao năng lực ứng phó sự cố.
Đặc biệt, trong bối cảnh các nguồn phóng xạ và vật liệu hạt nhân cần được kiểm soát nghiêm ngặt để tránh thất lạc hoặc sử dụng sai mục đích, việc thiết lập các quy tắc rõ ràng về thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm là nền tảng cốt lõi để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường bền vững.
Theo quy định tại Điều 83 của Nghị định, thẩm quyền thanh tra về an toàn bức xạ và hạt nhân được phân cấp rõ ràng để đảm bảo tính bao quát và hiệu quả. Cụ thể, Cơ quan Thanh tra An toàn bức xạ và hạt nhân trực thuộc Cục An toàn bức xạ và hạt nhân có thẩm quyền thực hiện thanh tra trên phạm vi toàn quốc đối với các tổ chức, cá nhân tham gia vào công việc bức xạ, hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử cũng như việc xây dựng cơ sở bức xạ và hạt nhân.
Song song với đó, Thanh tra tỉnh và các cơ quan thanh tra khác cũng được trao quyền thanh tra trong phạm vi quản lý của mình đối với các cơ sở bức xạ trên địa bàn theo đúng quy định pháp luật. Để đảm bảo chất lượng công tác này, Điều 84 đặt ra những yêu cầu chi tiết đối với thanh tra viên như phải tốt nhất đại học trở lên chuyên ngành vật lý nguyên tử, hạt nhân hoặc kỹ thuật hạt nhân.
Đồng thời, thanh tra viên thanh tra tại nhà máy điện hạn nhân phải có ít nhất 5 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực liên quan đến năng lượng nguyên tử. Điều này giúp hoạt động kiểm tra không chỉ dừng lại ở thủ tục hành chính mà còn đi sâu vào đánh giá kỹ thuật chuyên môn chuyên sâu.
Nội dung thanh tra, kiểm tra chuyên ngành về an toàn bức xạ và hạt nhân được Nghị định quy định chi tiết tại Điều 86 của Nghị định, tập trung vào tất cả các khâu từ khai báo nguồn phóng xạ, thiết bị bức xạ đến việc cấp phép và vận hành các cơ sở.
Theo đó, nội dung thanh tra, kiểm tra chuyên ngành tập trung việc tuân thủ điều kiện ghi trong giấy phép, công tác đào tạo an toàn bức xạ cho nhân viên, việc theo dõi liều chiếu xạ cá nhân và hồ sơ sức khỏe định kỳ của người lao động... Một khía cạnh quan trọng khác là kiểm tra việc thiết lập các khu vực kiểm soát, khu vực giám sát và việc ban hành, thực hiện chương trình bảo đảm chất lượng tại cơ sở.
Đối với các cơ sở hạt nhân như nhà máy điện hạt nhân hoặc lò phản ứng nghiên cứu trong giai đoạn xây dựng, công tác thanh tra, kiểm tra chuyên ngành còn được thực hiện nghiêm ngặt qua từng giai đoạn từ khảo sát địa điểm, thiết kế, xây dựng cho đến vận hành thử và chấm dứt hoạt động theo quy định.
Việc thanh tra , kiểm tra chuyên ngành về an toàn bực xã và hạt nhân định kỳ được ấn định với tần suất ít nhất 1 lần mỗi năm đối với nhà máy điện hạt nhân, cơ sở lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu và ít nhất 1 lần trong 2 năm đối với các cơ sở sản xuất, chế biến chất phóng xạ hoặc cơ sở có nguồn phóng xạ mức độ nguy hiểm trung bình trở lên.
Hoạt động thanh tra không chỉ mang tính giám sát mà còn đi kèm với quyền hạn xử lý vi phạm mạnh mẽ để răn đe. Theo Điều 4, Cục An toàn bức xạ và hạt nhân có nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra và xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử theo thẩm quyền.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, nếu phát hiện hành vi vi phạm có nguy cơ gây mất an toàn nghiêm trọng, thanh tra viên có quyền tạm dừng hoặc kiến nghị tạm dừng một phần hoặc toàn bộ hoạt động của cơ sở theo Điều 83 của Nghị định.
Đặc biệt, đối với các trường hợp phát hiện sai phạm về điều kiện cấp giấy phép hoặc giấy phép được cấp không đúng thẩm quyền, cơ quan chức năng sẽ thực hiện thu hồi, chấm dứt hiệu lực giấy phép theo quy định tại Điều 56 và Điều 79 của Nghị định.
Nghị định cũng đảm bảo tính minh bạch và quyền lợi của đối tượng được thanh tra thông qua việc quy định trình tự, thủ tục kiểm tra rõ ràng, nếu tổ chức hoặc cá nhân không đồng ý với kết luận thanh tra hoặc quyết định xử phạt, họ có quyền thực hiện khiếu nại, tố cáo theo đúng quy định của pháp luật về thanh tra và khiếu nại, tố cáo nhằm bảo đảm mọi quyết định quản lý đều công bằng và đúng pháp luật.
Nghị định 332/2025/NĐ-CP đóng vai trò quan trọng giúp ngăn chặn rủi ro và nâng cao trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân tham gia vào lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Việc thực thi nghiêm túc các quy định về thanh tra, kiểm tra chuyên ngành và giải quyết khiếu nại, tố cáo không chỉ đảm bảo tính thượng tôn pháp luật mà còn là nền tảng cốt lõi để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy khoa học kỹ thuật phát triển bền vững.
