(Thanh tra) - Nghị định số 308/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Di sản văn hóa. Trong đó, hoạt động kiểm tra chuyên ngành lĩnh vực di sản văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý.
Các quy định về kiểm tra chuyên ngành được nêu rõ tại Chương IX của Nghị định, đặc biệt tại Điều 93 và Điều 94, xác định rõ căn cứ, thẩm quyền, trách nhiệm, nội dung và hình thức kiểm tra. Việc xác định rõ các điều khoản này nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc, giúp các cơ quan chức năng thực hiện nhiệm vụ bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa một cách hiệu quả nhất.
Theo Khoản 1, Điều 93 của Nghị định, việc kiểm tra được tiến hành dựa trên 4 căn cứ cơ bản.
Thứ nhất, kiểm tra được thực hiện theo kế hoạch kiểm tra thường xuyên, định kỳ hằng năm hoặc theo kế hoạch, chuyên đề đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Thứ hai, kiểm tra theo chỉ đạo của cơ quan hoặc người có thẩm quyền quản lý Nhà nước về di sản văn hóa nhằm theo dõi sát sao việc thực hiện các chủ trương, chính sách.
Thứ ba, kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật được phản ánh thông qua các kênh thông tin chính thức, như kiến nghị của tổ chức, cá nhân hoặc thông tin từ các phương tiện thông tin đại chúng.
Thứ tư, kiểm tra được tiến hành khi phát hiện có hành vi vi phạm của cán bộ, công chức, viên chức trong quản lý di sản văn hóa khi đang thi hành công vụ.
Về thẩm quyền ban hành kế hoạch và quyết định kiểm tra, Nghị định cũng phân cấp rõ ràng theo Khoản 2, Điều 93. Người đứng đầu cơ quan tham mưu, quản lý Nhà nước về di sản văn hóa ở Trung ương chịu trách nhiệm thực hiện chức năng kiểm tra chuyên ngành trên phạm vi cả nước.
Tương tự, người đứng đầu cơ quan chuyên môn về văn hóa cấp tỉnh, cấp xã có thẩm quyền ban hành kế hoạch và quyết định kiểm tra đối với lĩnh vực di sản văn hóa trong phạm vi địa bàn quản lý của mình. Việc phân cấp này giúp đảm bảo sự chủ động và trách nhiệm trong công tác kiểm tra từ cấp Trung ương đến cơ sở.
Hoạt động kiểm tra chuyên ngành được triển khai bằng nhiều hình thức khác nhau nhằm tối ưu hóa hiệu quả công việc, theo Khoản 3, Điều 93. Việc kiểm tra có thể được thực hiện thường xuyên theo kế hoạch hàng năm, hoặc dưới hình thức kiểm tra đột xuất.
Việc kiểm tra chuyên ngành được thực hiện bằng hình thức thành lập đoàn kiểm tra hoặc văn bản cử người được giao nhiệm vụ kiểm tra. Việc tổ chức kiểm tra được thực hiện bằng nhiều hình thức gồm: Tổ chức kiểm tra tại địa điểm kiểm tra hoặc gửi hồ sơ tới cơ quan thực hiện kiểm tra hoặc tổ chức họp trực tuyến về nội dung kiểm tra hoặc theo các hình thức khác (nếu cần thiết).
Nội dung kiểm tra chuyên ngành, được quy định tại Khoản 4, Điều 93, tập trung vào các khía cạnh cốt lõi của công tác quản lý di sản. Cụ thể, việc kiểm tra bao gồm: Kiểm tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về di sản văn hóa, kiểm tra việc bố trí các nguồn lực và các điều kiện cần thiết để đảm bảo việc thi hành pháp luật về di sản văn hóa và kiểm tra việc thực hiện thống kê, chế độ báo cáo và quản lý, xử lý cơ sở dữ liệu về di sản văn hóa. Điều này cho thấy sự quan tâm toàn diện, không chỉ dừng lại ở việc tuân thủ quy định mà còn bao gồm cả khả năng thực thi và quản lý dữ liệu.
Quy trình tiến hành kiểm tra chuyên ngành di sản văn hóa, được quy định tại Điều 94, được thiết lập để đảm bảo tính chuyên nghiệp và minh bạch trong suốt quá trình. Việc quyết định kiểm tra, thành lập đoàn kiểm tra và giao nhiệm vụ kiểm tra được thực hiện dựa trên căn cứ vào kế hoạch kiểm tra đã được phê duyệt, chỉ đạo của người có thẩm quyền quản lý Nhà nước về di sản văn hóa và tùy thuộc vào mục đích, yêu cầu, tính chất của việc kiểm tra.
Đoàn kiểm tra bao gồm trưởng đoàn, phó trưởng đoàn (nếu có) và các thành viên. Trưởng đoàn là đại diện lãnh đạo cơ quan tham mưu, quản lý Nhà nước về di sản văn hóa. Phó trưởng đoàn là lãnh đạo đơn vị chịu trách nhiệm quản lý lĩnh vực cần kiểm tra, trực thuộc cơ quan tham mưu quản lý Nhà nước về di sản văn hóa.
Thời hạn kiểm tra không được quá 30 ngày cho mỗi cuộc kiểm tra, trừ trường hợp trưởng đoàn kiểm tra có quyền gia hạn thêm không quá 7 ngày làm việc. Các bước tiến hành bao gồm công bố quyết định kiểm tra, thực hiện đúng nội dung và thời hạn ghi trong quyết định. Đoàn kiểm tra phải thu thập hồ sơ, nghiên cứu tài liệu, làm việc với các tổ chức, cá nhân có liên quan và kiểm tra thực tế tại địa phương.
Sau khi kết thúc kiểm tra, đoàn kiểm tra có trách nhiệm xây dựng báo cáo kết quả kiểm tra, dự thảo thông báo kết luận kiểm tra, trình người có thẩm quyền quyết định kiểm tra phê duyệt. Thông báo kết luận kiểm tra hoặc văn bản xử lý kết quả kiểm tra phải được gửi cho đối tượng được kiểm tra, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan để tổ chức thực hiện và công bố công khai.
Trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày nhận được báo cáo, người có thẩm quyền phải ban hành thông báo kết luận kiểm tra, hoặc văn bản xử lý. Điều này đảm bảo rằng các sai phạm (nếu có) sẽ được xử lý kịp thời và minh bạch.
Có thể khẳng định, các quy định tại Nghị định 308/2025/NĐ-CP đã bổ sung, hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động kiểm tra chuyên ngành trong lĩnh vực di sản văn hóa, giúp siết chặt kỷ cương, nâng cao trách nhiệm của cơ quan quản lý và đối tượng được kiểm tra. Việc triển khai đúng, đủ và đồng bộ các quy định này sẽ góp phần bảo vệ hiệu quả các giá trị di sản, đồng thời thúc đẩy tính công khai, minh bạch trong thực thi nhiệm vụ, đáp ứng yêu cầu quản lý trong giai đoạn mới.
