(Thanh tra) - Quá trình triển khai thực hiện Nghị định 78/2025/NĐ-CP cho thấy không ít vướng mắc trong công tác xây dựng pháp luật, đặc biệt liên quan đến thẩm định dự thảo thông tư và thành phần hồ sơ đề nghị xây dựng nghị định.
Việc ban hành Nghị định số 78/2025/NĐ-CP ngày 01/4/2025 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (Nghị định 78) đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật của Chính phủ và các bộ, ngành. Tuy nhiên, quá trình triển khai thực hiện Nghị định cũng cho thấy không ít vướng mắc, đặc biệt liên quan đến thẩm định dự thảo thông tư và thành phần hồ sơ đề nghị xây dựng nghị định.
Mới đây, Bộ Tư pháp đã có hướng dẫn cụ thể, qua đó làm rõ cách hiểu và cách áp dụng một số quy định quan trọng. Không chỉ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn, các nội dung này còn gợi mở cách tiếp cận mới trong tổ chức quy trình xây dựng pháp luật, hướng đến tính chuyên nghiệp, khách quan và khả thi.
Một trong những điểm đáng chú ý của Nghị định số 78 là quy định tại điểm a, khoản 3, Điều 40: “Dự thảo thông tư do tổ chức pháp chế chủ trì soạn thảo thì phân công đơn vị khác thẩm định.”
Mục tiêu của quy định này, theo giải thích của Bộ Tư pháp là để bảo đảm tính độc lập tương đối giữa khâu soạn thảo và khâu thẩm định, tránh tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” trong cùng một đơn vị.
Về bản chất, đây là một bước cải tiến về quy trình kiểm soát chất lượng văn bản, thể hiện quan điểm đổi mới trong công tác xây dựng pháp luật, đặt công tác thẩm định như là công cụ kiểm soát quyền lực trong xây dựng chính sách. Thẩm định trở thành cơ chế phản biện nội bộ, giúp rà soát tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của hệ thống pháp luật, cũng như khả năng thực thi của dự thảo trước khi trình lãnh đạo bộ ban hành.
Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều bộ, ngành phản ánh khó khăn khi bố trí đơn vị khác thẩm định, nhất là ở những nơi quy mô tổ chức không lớn hoặc tính chuyên môn của văn bản gắn liền với nghiệp vụ pháp chế. Bộ Tư pháp vì vậy đã khẳng định: Việc phân công đơn vị khác thẩm định không phải là chuyển giao chức năng pháp chế, mà là thiết lập cơ chế kiểm tra chéo trong nội bộ.
Đáng chú ý, Nghị định cũng quy định bốn hình thức thẩm định: tự thẩm định, thành lập hội đồng thẩm định, tổ chức cuộc họp thẩm định hoặc lấy ý kiến thẩm định bằng văn bản. Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ có quyền lựa chọn hình thức phù hợp tùy vào tính chất, nội dung văn bản. Quy định này hướng đến sự linh hoạt trong tổ chức thực hiện, đồng thời giữ vững nguyên tắc kiểm soát độc lập, yếu tố cốt lõi của một quy trình xây dựng pháp luật chuẩn mực.
Từ góc nhìn thực tiễn, việc tách bạch này không chỉ bảo đảm tính khách quan, mà còn tạo động lực cho các đơn vị trong bộ, ngành nâng cao năng lực thẩm định, tăng cường phối hợp và trách nhiệm trong từng khâu. Về lâu dài, đây là cơ sở để xây dựng đội ngũ pháp chế chuyên nghiệp, vừa nắm chắc nghiệp vụ, vừa có năng lực phản biện và kiểm soát chính sách.
Một điểm vướng mắc khác được đặt ra là việc xác định thành phần hồ sơ đề nghị xây dựng nghị định, cụ thể là tính bắt buộc của “Báo cáo tổng kết việc thi hành pháp luật” và “Báo cáo đánh giá thực trạng quan hệ xã hội liên quan đến dự thảo nghị định”.
Theo hướng dẫn của Bộ Tư pháp, cả hai loại báo cáo này chỉ áp dụng đối với trường hợp xây dựng, ban hành văn bản quy định tại điểm b, điểm c, khoản 1, Điều 14 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, chứ không áp dụng cứng nhắc với mọi trường hợp. Cách hiểu này giúp giảm bớt gánh nặng thủ tục, tránh tình trạng lập hồ sơ “cho đủ đầu mục” mà không phục vụ trực tiếp cho việc hoạch định chính sách.
Đây là một bước chuyển quan trọng trong tư duy xây dựng pháp luật. Khi yêu cầu về báo cáo được xác định theo tính chất của từng loại nghị định, các cơ quan chủ trì có điều kiện tập trung vào phân tích chính sách, đánh giá tác động thực tiễn, thay vì sa đà vào các thủ tục hành chính không cần thiết.
Việc chuẩn hóa hồ sơ theo hướng tinh gọn, hợp lý không chỉ phục vụ cải cách thủ tục hành chính, mà còn nâng tầm chất lượng xây dựng pháp luật trong toàn hệ thống.
Đối với Thanh tra Chính phủ (TTCP), để thực hiện tốt nhiệm vụ tham mưu, xây dựng và hoàn thiện thể chế trong các lĩnh vực thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, việc làm rõ các quy định của Nghị định 78 mang ý nghĩa thiết thực.
Trước hết, quy định về thẩm định dự thảo thông tư tạo cơ sở để TTCP chuẩn hóa quy trình nội bộ trong việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Các dự thảo thông tư do Vụ Pháp chế chủ trì cần được phân công thẩm định độc lập, có thể thông qua hội đồng hoặc đơn vị khác, bảo đảm đúng quy định và tăng cường tính phản biện trước khi trình Tổng Thanh tra Chính phủ ban hành.
Thứ hai, việc xác định rõ thành phần hồ sơ đề nghị xây dựng nghị định giúp TTCP chủ động hơn trong khâu chuẩn bị, tránh trùng lặp hoặc làm hồ sơ mang tính hình thức. Đây cũng là cơ sở để TTCP phối hợp hiệu quả với Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan khi tham gia ý kiến đối với dự thảo văn bản của Chính phủ, bộ, ngành khác.
Quan trọng hơn, những hướng dẫn này góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp xây dựng pháp luật trong toàn ngành, qua đó nâng cao chất lượng thể chế trong lĩnh vực thanh tra, một lĩnh vực gắn chặt với việc bảo đảm kỷ cương, liêm chính và hiệu lực quản lý Nhà nước.
