(Thanh tra) - Trong hơn bảy thập kỷ qua, bài viết “Thế nào là Kiệm” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đăng trên Báo Cứu Quốc ngày 31/5/1949 không chỉ là một lời kêu gọi nhất thời trong bối cảnh kháng chiến gian khó, mà còn là kim chỉ nam bất biến đối với việc xây dựng xã hội, xây dựng con người Việt Nam mới.
Lẽ thường, khi đất nước càng phát triển, nguồn lực càng nhiều, thách thức đối với việc giữ gìn, thực hành tiết kiệm càng lớn. Đặc biệt trong bối cảnh cải cách quản trị quốc gia, sắp xếp lại bộ máy Nhà nước theo tinh thần tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, vấn đề “tiết kiệm- chống lãng phí” càng được đặt ra quyết liệt.
Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí được trình Quốc hội xem xét thông qua có nhiều nội dung được hoàn thiện với kỳ vọng sẽ tạo đột phá trong lĩnh vực này: Hoàn thiện cơ chế giám sát đầu tư công, xử lý dự án treo; quy định trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu khi lãng phí xảy ra; nâng mức xử phạt hành chính, xem xét trách nhiệm hình sự trong các hành vi gây lãng phí nghiêm trọng; đẩy mạnh công khai minh bạch thông tin ngân sách, đấu thầu, mua sắm. Ứng dụng công nghệ số để giảm thủ tục và giảm chi phí thời gian… Đặc biệt là việc xác lập Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí.
Việc dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (TK, CLP) bổ sung quy định lấy ngày 31/5 hằng năm là “Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí” không phải là một động thái mang tính tượng trưng hay phong trào. Đây là sự khẳng định giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về tiết kiệm như một nguyên tắc phát triển quốc gia, một chuẩn mực văn hóa, và là động lực thúc đẩy mọi nguồn lực cho mục tiêu “Dân giàu - Nước mạnh - Phát triển bền vững”.
Trong bài “Thế nào là Kiệm”, Người nêu rõ: “Tục ngữ ta đã có câu “tích tiểu thành đại”, tiết kiệm là mục đích để tích lũy lực lượng.” Không phải ngẫu nhiên mà trong lúc chiến tranh cam go, Người nói nhiều về tiết kiệm hơn cả về tiền bạc: Tiết kiệm sức dân, sức quân, tiết kiệm thời gian, tiết kiệm công sức… Bởi lẽ, tiết kiệm không chỉ giúp duy trì nguồn lực trước mắt mà còn tạo nền móng cho sự phát triển lâu dài.
Ở tầm quốc gia, tiết kiệm là vấn đề an ninh nguồn lực, an ninh tài chính công, an ninh tài nguyên. Ở tầm cá nhân, tiết kiệm là phẩm chất đạo đức, phong cách sống, và là một dạng “tự kiểm soát văn minh”. Chính văn hóa tiết kiệm là thứ tạo nên điểm cân bằng giữa khát vọng vươn tới và năng lực thực tế của xã hội.
Trên bình diện quản lý Nhà nước, tiết kiệm không chỉ là giảm chi tiêu mà còn là bố trí nguồn lực hợp lý, ngăn chặn các hành vi lãng phí ẩn trong quy hoạch, dự án, đầu tư công hay cán bộ. Bài học đắt giá trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản, mua sắm công, sử dụng ngân sách cho các hội nghị, lễ hội… đều đã được “trả giá” nhiều lần.
Trong xã hội hiện đại, đặc biệt trong tiến trình chuyển đổi số, kinh tế tri thức và đô thị hóa nhanh, lãng phí không chỉ là mua sắm vượt định mức hay sử dụng ngân sách sai quy định. Lãng phí còn nằm trong ngay từ những quy định, thủ tục không phù hợp gây tốn thời gian, công sức cho người dân và doanh nghiệp, những dự án treo nhiều năm, quỹ đất vàng bỏ hoang, những chính sách chậm triển khai khiến xã hội mất đi cơ hội phát triển, lãng phí nguồn lực con người trong việc bố trí sai người, dùng người không đúng năng lực; nạn “sáng cắp ô đi, tối cắp ô về.”… Rồi những Hội nghị, hội thảo tốn kém thời gian tiền bạc mà không có hiệu quả, mua sắm và sử dụng tài sản công vô tội vạ theo kiểu “tiền chùa”, “cha chung không ai khóc”…
Nhiều chuyên gia tính toán rằng con số thiệt hại do lãng phí trong đầu tư công, quản trị đô thị và tài nguyên tự nhiên thường nằm ngoài thống kê thông thường. Lãng phí không tạo ra “điểm nổ” giống như tham nhũng, nhưng nó bào mòn sức phát triển, tạo vòng xoáy trì trệ, làm mất lòng tin của người dân. Trong thời đại mới, càng mở rộng thị trường, càng phân cấp, phân quyền, nguy cơ lãng phí càng cao nếu thiếu cơ chế kiểm soát. Do đó, tiết kiệm phải trở thành một văn hóa - một tập quán mang tính tự giác, không chỉ là mệnh lệnh hành chính.
Trong dự thảo sửa đổi luật, việc xác lập ngày 31/5 làm “Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí” là sự lựa chọn giàu tính biểu tượng. Đây là ngày đánh dấu bài viết quan trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh - một văn bản vừa có lý luận sâu sắc vừa mang tính giáo dục rộng rãi. Nó không chỉ nhắc nhở mỗi người về “đức Kiệm” mà còn đặt trách nhiệm tiết kiệm trên nền tảng đạo đức, không đơn thuần là chính sách.
Về phương diện quản lý công, ngày 31/5 hằng năm sẽ là mốc để các địa phương, cơ quan, tổ chức đánh giá việc thực hành tiết kiệm, rà soát lãng phí, công bố các báo cáo kiểm tra và thúc đẩy phong trào tiết kiệm. Trên bình diện xã hội, việc có một ngày mang tính giáo dục đạo đức và phát triển bền vững tương tự như Ngày Gia đình Việt Nam, Ngày Toàn dân phòng cháy chữa cháy, hay Ngày Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc… tạo ra hành lang tâm lý thúc đẩy hành vi tích cực.
Trong nhiều cuộc họp, ý kiến chỉ đạo, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh rằng thực hành tiết kiệm không phải là một khẩu hiệu “để treo”, mà là trách nhiệm chính trị của tổ chức Đảng, của đội ngũ cán bộ, từ Trung ương đến cơ sở. Tổng Bí thư khẳng định: “Tiết kiệm là đạo đức, là văn hóa, là phẩm chất của người cán bộ cách mạng. Chống lãng phí không chỉ để tiết giảm chi tiêu, mà là để giữ gìn niềm tin của Nhân dân, củng cố nền tảng phát triển của đất nước.”
Trên thực tế, nhiều vụ việc trong thời gian qua cho thấy khi “đạo đức tiết kiệm” không được giữ, lãng phí trở thành bước đệm cho tham nhũng. Những dự án nghìn tỷ đội vốn, những tòa nhà sử dụng vài năm đã xuống cấp, những chiến lược không hiệu quả nhưng vẫn tiêu hao ngân sách lớn… đều là hệ quả của tình trạng thiếu trách nhiệm, vô đạo đức.
Pháp luật dù đầy đủ đến mấy cũng chỉ tạo ra khuôn khổ, còn văn hóa mới là yếu tố quyết định sự bền vững. Xã hội Việt Nam hiện đại đang đứng trước nhiều biến đổi: thế hệ trẻ lớn lên trong môi trường tiêu dùng mạnh mẽ, dễ dàng bị chi phối bởi xu hướng “khoe mẽ”, “đua hình thức”. Khi tiêu dùng xa xỉ trở thành biểu tượng thành công, văn hóa tiết kiệm trở nên lu mờ. Vì vậy, việc giáo dục tiết kiệm - từ trường học, gia đình đến cộng đồng - là then chốt. Tiết kiệm phải được hiểu không phải là “keo kiệt”, “khắc khổ”, mà là sử dụng đúng nguồn lực, có chọn lọc, có tính toán tương lai. Từ việc tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm nước, tiết kiệm giấy; là tiết kiệm thời gian khi ứng dụng công nghệ, là thay đổi hành vi từ nhỏ như phân loại rác, tránh dùng nhựa dùng một lần; là tinh gọn tổ chức, bỏ thói quen hội hè hình thức. Giáo dục tiết kiệm cũng cần gắn với sự tự trọng cá nhân và trách nhiệm xã hội: không lãng phí tức là không “ăn vào” tài nguyên của thế hệ sau.
Việc xác lập Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí (31/5) là dấu mốc quan trọng trong tiến trình xây dựng văn hóa tiết kiệm của Việt Nam. Nó nối liền tư tưởng Hồ Chí Minh với hành động chính trị hiện đại, và đặt trách nhiệm trên vai toàn xã hội, đặc biệt là Đảng, Nhà nước, đội ngũ cán bộ.
Khi ngày 31/5 trở thành một thiết chế xã hội - không chỉ là ngày kỷ niệm - thì mỗi cơ quan, mỗi cá nhân sẽ phải nhìn lại hành vi, thói quen và cách sử dụng nguồn lực của mình. Thực hành tiết kiệm không chỉ giúp giảm chi phí, mà còn khẳng định bản lĩnh quốc gia và phẩm chất con người Việt Nam.
Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: “Tiết kiệm là giữ vững quốc gia, là bảo vệ tương lai của con cháu chúng ta.” Lời nhắn ấy không chỉ dành cho cán bộ, mà cho mỗi người dân Việt Nam - hôm nay và mai sau.
