(Thanh tra) - Sáng 12/9, tại Hà Nội, Bộ Tư pháp phối hợp với Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức Hội thảo “Giải pháp nâng cao chất lượng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) thông qua công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL”. Hội thảo nhằm trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL trong giai đoạn tới.
Phát biểu khai mạc hội thảo, Tiến sỹ Hồ Quang Huy, Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản và quản lý xử lý vi phạm hành chính (Bộ Tư pháp) nhấn mạnh công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL là công cụ then chốt để kịp thời phát hiện, khắc phục những quy định bất cập, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ, khả thi, phục vụ tăng trưởng kinh tế và vận hành hiệu quả mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
Hội thảo lần này tập trung nhận diện thực trạng, thảo luận giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, xử lý văn bản ở cả Trung ương và địa phương, đồng thời tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, nhất là từ Nhật Bản, nhằm tháo gỡ “điểm nghẽn” và hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trong giai đoạn tới.
Bà Trần Phương Thảo, Cục Kiểm tra văn bản và quản lý xử lý vi phạm hành chính (Bộ Tư pháp) cho biết, từ năm 2020 đến 31/12/2024, các bộ, cơ quan ngang bộ và địa phương đã thực hiện kiểm tra theo thẩm quyền đối với hơn 64 nghìn văn bản QPPL. Riêng Bộ Tư pháp, tính từ năm 2020 đến 30/6/2025 đã tiếp nhận, phân loại để kiểm tra đối với hơn 23 nghìn văn bản do các bộ, cơ quan ngang bộ và chính quyền địa phương cấp tỉnh ban hành. Hoạt động kiểm tra, xử lý văn bản QPPL đã góp phần quan trọng trong việc bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật; kịp thời loại bỏ, chỉnh sửa những quy định không còn phù hợp, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân và doanh nghiệp.
Theo bà Thảo, công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL ngày càng đi vào nền nếp, có sự quan tâm chỉ đạo từ Trung ương đến địa phương; cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương được cải thiện; nhiều vi phạm được xử lý dứt điểm, góp phần nâng cao chất lượng ban hành văn bản QPPL. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng một số nơi chưa chú trọng việc kiểm tra theo thẩm quyền; tiến độ xử lý văn bản QPPL vi phạm còn chậm, một số trường hợp còn để kéo dài, chưa đúng thời hạn quy định; nguồn nhân lực kiểm tra chưa đồng đều, chưa tương xứng; ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ.
Bà Thảo đề xuất việc tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số vào quá trình thực hiện kiểm tra, xử lý văn bản QPPL, gắn kết chặt chẽ giữa công tác kiểm tra văn bản QPPL với công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật theo tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW; đồng thời tăng cường trách nhiệm của cơ quan ban hành, coi đây là một tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của các đơn vị.
Bà Phạm Thị Mai Trang, Vụ Pháp chế (Bộ Giáo dục & Đào tạo) nhấn mạnh rằng, công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL là công cụ quan trọng để nâng cao chất lượng công tác xây dựng pháp luật. Chính nhờ hoạt động này, nhiều văn bản QPPL có dấu hiệu vi phạm đã được phát hiện, kiến nghị xử lý, góp phần bảo vệ tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất của hệ thống pháp luật, đồng thời củng cố niềm tin xã hội vào sự nghiêm minh của pháp luật.
Bà Trang phân tích, một trong những hạn chế lớn hiện nay là vẫn còn tình trạng một số cơ quan, đơn vị ban hành văn bản chưa tuân thủ chặt chẽ quy trình, dẫn đến sai sót nhưng chưa gắn trách nhiệm cụ thể. Vì vậy, cần thiết phải đặt vấn đề xem xét, xử lý trách nhiệm người đứng đầu khi để xảy ra việc ban hành văn bản trái pháp luật. Đây không chỉ là biện pháp răn đe, mà còn là cách nâng cao tính chủ động, tự giác, trách nhiệm trong toàn bộ quy trình soạn thảo, ban hành văn bản.
Cùng với đó, bà Trang cho rằng, phải coi việc xây dựng bộ máy tổ chức và đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp làm công tác kiểm tra, xử lý văn bản là giải pháp mang tính nền tảng. Đội ngũ này cần được đào tạo chuyên sâu về pháp luật, trang bị kỹ năng nghiệp vụ, có bản lĩnh, khách quan, độc lập trong thẩm định, kiến nghị. Nếu thiếu một lực lượng đủ mạnh và ổn định, hoạt động kiểm tra văn bản khó có thể bảo đảm tính bền vững, chuyên nghiệp.
Bà Trang cũng đặc biệt nhấn mạnh vai trò của cơ quan báo chí, truyền thông trong việc đồng hành với các cơ quan kiểm tra. Theo bà, khi thông tin kịp thời, chính xác về các văn bản sai trái được công bố và xử lý, không chỉ tạo hiệu ứng xã hội tích cực mà còn tăng cường tính minh bạch, thúc đẩy cơ quan có thẩm quyền phải hành động nhanh chóng và quyết liệt hơn. Sự phối hợp này vừa lan tỏa kết quả tích cực, vừa tạo sức ép xã hội cần thiết để hạn chế tái diễn tình trạng ban hành văn bản trái pháp luật.
“Cơ quan có thẩm quyền kiểm tra văn bản QPPL cần coi trọng, chủ động xây dựng cơ chế, cách thức hợp tác linh hoạt, hiệu quả với cơ các cơ quan báo chí, truyền thông trong hoạt động kiểm tra văn bản QPPL để tăng cường năng lực giúp “phát hiện sớm, phản ứng nhanh” với các văn bản có dấu hiệu trái pháp luật”, bà Trang nhấn mạnh.
Tại hội thảo, chuyên gia Dự án JICA Nhật Bản, ông Onishi Hiromichi đã chia sẻ những kinh nghiệm đáng chú ý về cơ chế đánh giá và rà soát thi hành pháp luật tại Nhật Bản. Theo ông, dù Nhật Bản chưa có một quy trình thống nhất để kiểm tra và xử lý văn bản pháp luật, hệ thống pháp luật nước này vẫn được tổ chức khá chặt chẽ. Các văn bản pháp luật được phân chia theo từng lĩnh vực, giao cho các bộ trưởng phụ trách theo dõi việc thi hành, đồng thời có những quy định cụ thể về việc xem xét, sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến quyền và nghĩa vụ của người dân, cũng như hoạt động của bộ, ngành, địa phương.
Chuyên gia Nhật Bản nhấn mạnh, Nhật Bản áp dụng cơ chế rà soát định kỳ. Ví dụ, một số luật, như Luật Chuyển nhượng quyền sở hữu đất đai, quy định Chính phủ phải xem xét tình hình thi hành trong vòng 5 năm kể từ khi luật có hiệu lực để có biện pháp điều chỉnh phù hợp. Ngoài ra, Quốc hội Nhật Bản cũng có thể yêu cầu Chính phủ rà soát lại các văn bản pháp luật thông qua Hội đồng cố vấn.
Bên cạnh đó, Nhật Bản cũng thiết lập cơ chế báo cáo tình hình thi hành pháp luật. Theo đó, khi ban hành các văn bản dưới luật, cơ quan hành chính phải đảm bảo sự phù hợp với mục tiêu của luật, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện, kịp thời xem xét lại nếu cần. Mỗi bộ, ngành cũng thực hiện đánh giá chính sách riêng theo đặc thù, dựa trên kết quả đánh giá này để xác định những văn bản cần sửa đổi, bổ sung, từ đó thúc đẩy cải cách pháp luật và phân quyền ở địa phương.
Một điểm nhấn khác được chuyên gia nhắc đến là việc áp dụng nguyên tắc EBPM - hoạch định chính sách dựa trên căn cứ thực tế khách quan. Nguyên tắc này cho phép thử nghiệm, đo lường và đánh giá chính sách trước khi đưa vào văn bản pháp luật, qua đó tăng tính khả thi và hiệu quả khi triển khai. Việc đo lường được thực hiện song song giữa dữ liệu thống kê và ý kiến của các đối tượng chịu tác động, nhằm đảm bảo đánh giá toàn diện.
Ngoài ra, chuyên gia Nhật Bản cũng nhấn mạnh vai trò kiểm tra tính hợp hiến của tòa án. Tòa án Tối cao Nhật Bản có quyền tuyên bố một văn bản pháp luật hay văn bản dưới luật của bộ, ngành, địa phương là vi hiến, nhưng chỉ trong các vụ tranh chấp cụ thể. Đồng thời, Nhật Bản cũng thực hiện cơ chế tiền kiểm, tức đánh giá trước nội dung, tính hợp hiến và hợp pháp của văn bản, nhằm hạn chế các rủi ro pháp lý ngay từ đầu.
Những chia sẻ này cung cấp một góc nhìn tổng thể về cách Nhật Bản tổ chức việc đánh giá, rà soát và cải cách văn bản pháp luật, từ đó có thể rút ra bài học cho công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật tại Việt Nam.
Hội thảo khép lại với những đánh giá tích cực về hiệu quả của công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL tại Việt Nam, đồng thời mở ra hướng đi mới thông qua việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là từ Nhật Bản. Các chuyên gia, đại biểu đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc rà soát, đánh giá định kỳ, áp dụng nguyên tắc hoạch định chính sách dựa trên căn cứ thực tế, đồng thời tăng cường trách nhiệm và năng lực của đội ngũ cán bộ làm công tác kiểm tra.
Thông qua các trao đổi, thảo luận tại hội thảo, các cơ quan quản lý Nhà nước kỳ vọng sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật, nâng cao tính thống nhất, khả thi và hiệu quả thi hành của các văn bản QPPL, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người dân và doanh nghiệp. Đồng thời góp phần xây dựng một hệ thống pháp luật minh bạch, hiện đại và đồng bộ, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn tới.
