(Thanh tra) - Việc xây dựng và ban hành dự thảo Nghị định quy định về hoạt động kiểm tra chuyên ngành được đánh giá là bước đi cần thiết, cấp bách trong bối cảnh hệ thống cơ quan thanh tra đang được sắp xếp lại theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.
Ngày 2/7/2025, Thanh tra Chính phủ đã có Tờ trình số 1307/TTr-TTCP gửi Chính phủ về dự thảo Nghị định quy định về hoạt động kiểm tra chuyên ngành.
Theo Tờ trình của Thanh tra Chính phủ, Kết luận số 134-KL/TW ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị đã nêu rõ: Chấm dứt hoạt động thanh tra tại một số cơ quan như Cục Bổ trợ tư pháp, Kho bạc Nhà nước, Cục Dự trữ Nhà nước, Cục Thống kê… Các đơn vị này sẽ không tổ chức cơ quan thanh tra chuyên ngành, mà thực hiện chức năng kiểm tra chuyên ngành theo quy định pháp luật.
Cùng với đó, Luật Thanh tra năm 2025 (có hiệu lực từ 1/7/2025) đã giao Chính phủ quy định cụ thể về hoạt động kiểm tra chuyên ngành. Nghị quyết 162/NQ-CP ngày 7/6/2025 của Chính phủ cũng yêu cầu Thanh tra Chính phủ chủ trì, phối hợp xây dựng nghị định để bảo đảm các bộ, ngành, địa phương có cơ sở pháp lý thực hiện chức năng kiểm tra trong quản lý Nhà nước.
Do đó, việc xây dựng Nghị định về kiểm tra chuyên ngành không chỉ là yêu cầu mang tính pháp lý, mà còn xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trong tổ chức bộ máy hành chính hiện nay.
Theo dự thảo, hoạt động kiểm tra chuyên ngành sẽ tuân thủ các nguyên tắc đúng pháp luật, khách quan, kịp thời, không trùng lặp với thanh tra hoặc kiểm toán. Đặc biệt, để tránh phiền hà cho doanh nghiệp và người dân, dự thảo nhấn mạnh ưu tiên kiểm tra từ xa, trực tuyến, dựa trên dữ liệu điện tử. Các tổ chức, cá nhân tuân thủ tốt có thể được miễn kiểm tra thực tế.
Việc này không chỉ giúp giảm áp lực cho lực lượng kiểm tra, mà còn góp phần cải thiện môi trường kinh doanh, phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW và Nghị quyết 198/2025/QH15 về phát triển kinh tế tư nhân.
Dự thảo Nghị định cũng quy định cụ thể về thẩm quyền kiểm tra chuyên ngành của bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Chủ tịch UBND các cấp và người đứng đầu các cơ quan chuyên môn. Các chủ thể này được giao trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức thực hiện hoạt động kiểm tra chuyên ngành trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ được giao.
Đoàn kiểm tra có quyền yêu cầu cung cấp tài liệu, lập biên bản vi phạm hành chính, kiến nghị xử lý và báo cáo kết quả kiểm tra. Đối tượng bị kiểm tra có quyền giải trình, bảo vệ bí mật công nghệ, sản xuất – kinh doanh, đồng thời có nghĩa vụ cung cấp thông tin trung thực, chính xác và chấp hành quyết định xử lý.
Trình tự, thủ tục kiểm tra cũng được chuẩn hóa, từ ban hành quyết định kiểm tra, lập kế hoạch đến công bố chương trình làm việc, thu thập thông tin và xử lý kết quả kiểm tra. Những quy định này góp phần bảo đảm tính minh bạch, công khai và trách nhiệm trong toàn bộ quá trình kiểm tra.
Một điểm đáng chú ý là dự thảo Nghị định khẳng định việc thực hiện kiểm tra chuyên ngành không làm phát sinh tổ chức hành chính mới, không tăng biên chế. Kinh phí thực hiện được bảo đảm trong dự toán ngân sách, không tạo thêm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước.
Dự thảo cũng được xây dựng theo trình tự rút gọn theo Nghị quyết 190/2025/QH15 và Nghị định số 78/2025/NĐ-CP. Ngày 18/6/2025, Thanh tra Chính phủ đã tổ chức hội nghị lấy ý kiến chuyên gia, tiếp thu và hoàn thiện nội dung nghị định, bảo đảm tính thống nhất với chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước về quản lý Nhà nước và cải cách hành chính.
Trong bối cảnh hệ thống cơ quan thanh tra được tổ chức lại theo hướng tinh gọn, thì việc ban hành một nghị định riêng về hoạt động kiểm tra chuyên ngành là hết sức cần thiết. Nghị định không chỉ làm rõ tính chủ động, chịu trách nhiệm trong việc kiểm tra chuyên ngành của thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước mà còn quy định trình tự, thủ tục hoạt động kiểm tra chuyên ngành- vấn đề mang tính cấp thiết hiện nay.
Tuy nhiên, cũng cần phải tính đến mối quan hệ giữa hoạt động kiểm tra và hoạt động thanh tra việc chấp hành pháp luật trong các lĩnh vực thuộc thẩm quyền của cơ quan thanh tra.
Ths. Nguyễn Thị Hạnh
Giảng viên Trường Cán bộ Thanh tra
