Phần lớn độc giả biết đến Đỗ Doãn Hoàng là nhà báo xông pha vào các điểm nóng thông tin, điều này gợi nhớ đến cuộc thi phóng sự mang tên “Lao vào điểm nóng” mà anh và cộng sự đứng ra tổ chức trong suốt một thời gian dài.

Độc giả biết đến Đỗ Doãn Hoàng là tác giả chuyên viết về những thân phận người thiệt thòi, gặp nhiều oan trái, bảo vệ các giá trị quý giá của cộng đồng Việt Nam và thế giới đang bị xâm hại, phung phí, “cha chung không ai khóc” như tài nguyên, khoáng sản, các cánh rừng, các loài hoang dã, môi trường sống chung của cộng đồng. Đặc biệt, Đỗ Doãn Hoàng có nhiều đóng góp với các phóng sự đanh thép về chủ đề chống tham nhũng, tiêu cực. Nhiều tác phẩm của anh đã được trao giải A, các Giải Báo chí Quốc gia và Toàn quốc về mảng này.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính trao Giải A, Giải Báo chí Quốc gia năm 2021 cho Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, Báo Dân Việt

Với 30 năm cầm bút, anh đã có mặt ở vài chục quốc gia. Anh đã in được 34 cuốn sách. Nhiều tác phẩm của anh được in trong Sách Giáo khoa lớp 5 và lớp 9, hiện được giảng dạy trong các trường phổ thông ở nước ta. Với 8 lần đoạt Giải Báo chí Quốc gia và Toàn quốc, trong đó có nhiều giải A, anh cũng vinh dự được các tổ chức quốc tế và Việt Nam bầu chọn là “nhà báo xuất sắc” trong lĩnh vực bảo vệ thiên nhiên.

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng (thứ 3 từ bên trái sang) trong lễ nhận giải A - Giải Báo chí toàn quốc về chống tham nhũng, tiêu cực.

Đỗ Doãn Hoàng chia sẻ: “Tôi đến với báo chí điều tra khá muộn. và ở lại với thể loại này khá lâu; chính cả sự muộn và sự ở lại lâu đó, nghĩ kĩ, đều hết sức hợp lý. Lý do không nằm ở tôi, mà nằm ở đặc trưng của thể loại “quả đấm thép” với sức nặng đáng trân trọng này.

30 năm làm nghề báo cũng là rất dài so với 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, là quá dài so với cuộc đời làm báo của anh. Nhà báo Doãn Hoàng chia sẻ: “Lúc đầu tôi không lựa chọn làm phóng sự, mà tôi chỉ chọn viết những bài báo rất bình thường, rất giản dị là những gì tôi thấy ở xung quanh mình.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương trao giải A cho các tác giả, đại diện nhóm tác giả đoạt giải.  

Sau này, khi có cơ hội làm việc tại Báo An ninh Thế giới của ngành Công an, tôi bắt đầu viết về các chuyên án lớn, từng ngóc ngách của các câu chuyện cuộc sống. Tôi lại đi vùng sâu vùng xa, theo chân các đồng chí công an cắm bản khắp các rẻo cao biên giới. Và cuối cùng, nghề nghiệp đã đẩy tôi đến chỗ phải làm một cái gì sâu hơn, nặng ký hơn với những gì tôi đã làm và những gì độc giả đã ít nhiều biết ở tôi”.

Thế là Đỗ Doãn Hoàng đã xông vào những điểm nóng khắp cả nước với những góc khuất bất ngờ, sửng sốt và cũng cay lòng. Từ các trải nghiệm “ba cùng” với những vùng xa xôi hẻo lánh “kinh cùng nước tận” ấy, Đỗ Doãn Hoàng đã được mời tham gia làm những bộ phim tài liệu kỹ càng, công phu các dân tộc thiểu số (ít người nhất) Việt Nam với các hủ tục “man rợ” còn rơi rớt lại, với các phong tục đẹp mơ màng…

Có thời gian dài, anh cũng đã tổ chức các cuộc thi phóng sự điều tra cho nhiều tờ báo lớn. Cuộc thi kéo dài nhiều năm, đã truyền cảm hứng cho các nhà báo, phóng viên và nhiều cộng tác viên trong cả nước, với tần suất: Mỗi ngày xuất bản một phóng sự, có khi còn kèm theo một bài điều tra chân trang. Qua đó, thời hoàng kim của phóng sự này, đã cho độc giả cảm nhận sâu sắc hơn bao giờ hết về việc những người cầm bút, những tờ báo đang thật sự phục vụ độc giả bằng tinh thần dấn thân đích thực.

“… Sau hành trình dài viết nhiều thể loại, từ truyện ngắn, tiểu thuyết, tới bài báo nhỏ xinh, chân dung văn nghệ sỹ, tới mảng về công tác Đoàn; tôi dành nhiều năm viết và xuất bản sách về văn hoá, bảo tồn, khảo cổ, phóng sự ký sự đường xa; thế rồi "đời" chuyển tôi sang viết phóng sự điều tra. Thật sự, đó là một thứ mà tự cuộc đời, tự nghề nghiệp đẩy tôi đi theo cách đó, chứ không phải tôi cố tình “dẫn dụ” chính mình theo kiểu “kén cá chọn canh” đâu”, Đỗ Doãn Hoàng nhớ lại.

“Tôi muốn đào sâu, đi tìm những thứ sâu hơn cái bề mặt “tôi đi, tôi thấy và tôi viết” lâu nay. Tìm hiểu những thứ mà chúng ta phải tìm ra cái mặt phía sau hoặc cái mặt trái của nó. Cái mặt mà xã hội đang cần nhà báo bóc gỡ, phân tích, định hướng và giám sát để cho nó phát triển theo chiều hướng tốt hơn, nhân văn và vì cộng đồng hơn”.

Ở mỗi tác phẩm báo chí của nhà báo Đỗ Doãn Hoàng là một câu chuyện trung thực và cầu thị, có ý nghĩa lan tỏa tới cộng đồng, góp tiếng nói và thúc đẩy hành động quyết liệt (nhất là nâng cao thực thi luật pháp) nhằm ngăn chặn những tệ nạn, thói xấu.

Đồng thời, vừa cảnh báo để không lập lại những điều đau đớn xót xa, bảo vệ các giá trị nhân văn, an toàn, lương thiện của cả cộng đồng rộng lớn (thế giới). Đó, dường như là lý do quan trọng nhất để Đỗ Doãn Hoàng mở rộng các đề tài của mình ra khắp nhiều quốc gia trên thế giới.

Tôi nhớ có phóng sự của anh, đanh thép tố cáo các đường dây tàn sát thiên nhiên xuyên lục địa và được Thủ tướng Chính phủ trao giải Nhất, Giải báo chí uy tín về nghiệp vụ nhất Việt Nam.

Đỗ Doãn Hoàng đã có nhiều phóng sự điều tra về cái tệ hại của việc săn bắt tê giác, sư tử và voi rừng ở châu Phi, các đường dây của người ở châu Á đã “giơ nanh vuốt” ra sao, lực lượng bảo vệ rừng châu Phi như Nam Phi, Mô Dăm Bích đã lái máy bay trực thăng, sử dụng súng máy và vô cùng nhiều công cụ hỗ trợ khác đã dũng cảm đôi lúc chấp nhận đổ cả máu với các đối tượng được huấn luyện như binh sỹ tối tân như thế nào.

Việc trồng cần sa, buôn ma tuý, việc chế tạo và buôn bán chất cấm (như bóng cười, ma tuý trá hình), đầu độc giới trẻ ra sao. Những chất kích thích nguy hiểm trên hành hoành gây tác hại thê thảm cho không ít bạn trẻ “ngựa bất kham” như thế nào, họ “Đi hoang qua miền hoa lệ” (tên bộ sách 2 tập của Hoàng) trắng đêm nọ sang đêm kia ra sao. Tất cả đã được nhà báo Đỗ Doãn Hoàng phản ánh chân thực, ngóc ngách, sinh động và tạo ra hiệu ứng tích cực lớn.

Anh cho biết, từ việc dấn thân, nhập vai, điều tra không thể kĩ hơn, “tiến tới, tôi dành thời gian viết sâu, nghiên cứu kỹ càng, đọc tài liệu trong và ngoài nước, tổng hợp và tham vấn ý kiến các bên liên quan, mở rộng vấn đề hơn nữa ở trong và ngoài nước.

Để mình có thể trở thành giảng viên đào tạo cho các nhà báo, cho các tổ chức trong và ngoài nước về chính các lĩnh vực kể trên. Ví dụ như bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng, bảo vệ muông thú và đa dạng sinh học, chống nạn buôn người, chống xâm hại trẻ em, cất tiếng nói đích đáng nhất cho vấn đề tôn giáo, tính ngưỡng - vốn đã có quá nhiều thị phi; đào tạo về báo chí, truyền thông và kỹ năng sống...

Với tôi, hầu hết các chủ đề trên, các bài toán và câu trả lời cấp thiết cho các vấn đề trên, đều là những chủ đề báo chí mang tính toàn cầu. Ví dụ như nỗi đau của con người, hay bài toán khẩn thiết về bảo vệ môi trường, giữ gìn tấm áo giáp của chung 8 tỷ người trên trái đất (và thế hệ kế tiếp), thì không chỉ liên quan đến một quốc gia, dân tộc hay cộng đồng nào. Nói như một triết gia, trên con tàu tử tế đó, không có ai là hành khách ngồi ung dung ngắm cảnh cả, tất cả chúng ta đều ở trong phi hành đoàn!”.

Theo Đỗ Doãn Hoàng, những câu chuyện về con người ta, đặc biệt là các nhân vật trong phóng sự của anh, các cháu bé, các cô gái bị bán buôn, bị xâm hại đã ám ảnh anh nhiều.

Thân phận con người là một trong những vấn đề chung nhất trên thế giới. Giống như người ta nói là “Mưa rơi không cần phiên dịch” - nỗi đau và giọt nước mắt thì không cần phải chọn ngôn ngữ nào mới diễn tả nổi, không quan trọng màu da, sắc tộc, chế độ chính trị hay tôn giáo mà là nó là thứ chung của cả cộng đồng nhân loại.

Nói như cụ Nguyễn Du: “Thịt da ai cũng là người/Lòng nào hồng rụng, thắm rời chẳng đau. Và tôi thường có mặt ở mảng đề tài này, là vì thế”, Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng đã mô tả cách mình để “tự cuộc đời dẫn đi”, mở rộng đề tài của mình ra theo cách như vậy!

Anh cho biết, kết quả của loạt bài về vụ phá rừng nghiến cổ thụ lớn nhất trong lịch sử Việt Nam (diễn ra tại tỉnh Hà Giang), được trao Giải A, Giải Báo chí toàn quốc về chống tham nhũng tiêu cực là ít nhất 64 năm tù dành cho các đối tượng (vài vụ bắt giữ chưa xét xử) liên quan, nhiều kiểm lâm và cán bộ quản lý bị bắt giam.

Loạt bài được giải quán quân Giải Báo chí quốc gia và cả Giải Báo chí toàn quốc về chống tham nhũng tiêu cực về thảm nạn vận chuyển hàng cấm qua xe thư báo ở Việt Nam, năm 2024, đã có 35 đối tượng bị bắt giam và đưa ra xét xử, trong đó gồm cả Chánh Thanh tra tỉnh Lai Châu, Phó Chủ tịch UBND huyện Sìn Hồ và 7 Giám đốc Ban quản lý rừng của 7 huyện liên quan…

Lúc thực hiện loạt bài này, “chúng tôi phải báo cáo tới Ban Biên tập, tới Đại tá, Phó Giám đốc, Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an Lai Châu về việc bị đe dọa trả thù tôi.

Quá trình đi thực tế, nhập vai, luồn rừng, bám các cỗ xe bưu chính chở hàng lậu đi hàng nghìn cây số, hết sức tốn kém, đụng chạm nhiều “mối quan hệ” và bị sức ép từ nhiều phía...

Nhưng chúng tôi luôn được Ban Biên tập hoan nghênh, động viên kịp thời, đặc biệt là hỗ trợ chúng tôi các phương cách để tự bảo vệ mình tốt hơn, đưa vụ việc ra ánh sáng quyết liệt hơn mà vẫn an toàn. Chính vì vậy, loạt bài dài tới hơn 10 kỳ xuất bản (rất nhiều bài hồi âm, đeo bám vấn đề đến tận cùng) tạo nên một cuộc ra quân đanh thép và hiệu quả trong cơ quan chức năng. Cục trưởng Kiểm lâm chỉ đạo, Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu ra văn bản “nóng” xử lý tình hình, Thủ tưởng Cơ quan Cảnh sát Điều tra, Công an Lai Châu trực tiếp đi hiện trường chỉ huy phá án…”, Đỗ Doãn Hoàng chia sẻ.

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng tâm sự, anh có bí quyết nho nhỏ mà hiệu quả để giữ lửa nghề bằng cách “tự giao trọng trách” cho mình, “đời người (chắc là) chỉ sống một lần. Thế thì sống cho nó tử tế; mình phải làm gương cho các bạn trẻ, ít ra là ở góc độ nghiêm túc với nghề mà mình đã theo đuổi. Nghề đã chọn mình theo cách: Phải vừa làm, vừa tích cóp hình ảnh, tư liệu, kinh nghiệm, nghiền ngẫm tư liệu để giảng dạy - truyền cảm hứng cho người khác, với một năng lượng tích cực đặc biệt. Muốn thế mình phải chắt chiu tu luyện, gìn giữ, để trở thành phiên bản tốt nhất có thể có của chính mình trước đã...”.

Tôi ví dụ. “Bạn hình dung, hàng chục năm qua, các “làng nuôi hổ”, các tụ điểm buôn bán thú rừng xuyên quốc gia, xuyên lục địa đã đem lại siêu lợi nhuận nhiều tỷ đồng cho các đối tượng ra sao. Mà như chúng ta đều đã biết, lợi nhuận trong lĩnh vực sai phạm này chỉ lớn sau có... ma túy và buôn vũ khí! Giá chợ đen, một cá thể hổ trong “ngục tối” họ nuôi, bán được hơn 1 tỷ đồng, có nhà, riêng “phần nổi của tảng băng chìm”, số hổ bị công an vào tận nhà bắt và đưa chủ nhà đi tù, đã là… 14 con hổ trưởng thành! Sự thật là họ nuôi bao nhiêu con hổ lớn, hổ bé ở khu vực đó, thì có trời mà biết được. Các báo cáo của chúng tôi (sau này đã bóc trần là sự thật chính xác) rồi các báo cáo của các tổ chức bảo vệ thiên nhiên, nếu đọc, bạn sẽ “sốc toàn tập” đấy".

Khi tôi hỏi, mối nguy hiểm lớn nhất với anh khi làm các vụ điều tra báo chí “khá ầm ĩ” kia là gì, anh chỉ có thể nói được đến đây: "Là không dễ gì giấu được thân phận của mình trong cả chuỗi quá trình tìm hiểu, tố cáo, đăng tải và nhiều hoạt động quyết liệt sau đó nữa. Rằng sớm muộn thì các đối tượng đều sẽ biết (hoặc lờ mờ nhận ra), tôi và ê kíp đã tham gia điều tra, tố cáo để họ “vướng vào vòng lao lý”.

Khi chúng tôi nhận giải nhất báo chí lần đầu tiên, nhận hoa và bài phát biểu “vinh danh đóng góp của nhà báo điều tra” từ tổ chức bảo tồn uy tín, lâu đời nhất thế giới WWF (Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế), rồi Trung tâm Bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam (SVW) thì họ tổ chức rất quy mô, có sự tham dự của nhiều đơn vị, báo chí. Họ trao thưởng nóng. Rồi các giải báo chí lớn nhất Việt Nam ghi nhận thành tích của chúng tôi.

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng vinh dự được các tổ chức quốc tế và Việt Nam bầu chọn là “Nhà báo xuất sắc” trong lĩnh vực bảo vệ thiên nhiên

Kể cả tôi không tham dự thì bằng các buổi livestream, bằng các bài báo sau đó đưa tin, bằng các mối quan hệ chằng chịt và rất tinh vi của mình, các đối tượng sẽ nhận ra tờ báo nào, nhà báo nào, ê kíp nào đã đưa vụ việc ra ánh sáng. Mà trước đó thì cả năm hay vài năm trời, tôi là người giao dịch thân thiết, nắm các tư liệu mấu chốt của chúng, chúng biết rõ điều này hơn ai hết. Lúc ấy, khó giấu hoặc không giấu được nữa".

Anh nói: "Để bạn hình dung họ (những đối tượng bị phản ánh) “ghét” tôi thế nào khi tôi chỉ cần đưa ra vài con số: Đường dây cung cấp hổ con bị bắt, 2 đối tượng chia nhau 9 năm tù; người nuôi trái phép 14 cá thể hổ trưởng thành trong nhà lĩnh án 7 năm tù; người nuôi trái phép 3 chúa sơn lâm nặng 2-3 tạ, thụ án 30 tháng tù; tuyến bài độc quyền bảo vệ rừng nghiến cổ thụ ở Hà Giang của tôi đã khiến nhiều lãnh đạo chủ chốt bị cách tất cả chức vụ, 15 bị bắt giam, bị xử lý giữ hình sự rồi lĩnh án 64 năm tù. Vụ vận chuyển hàng lậu qua xe bưu chính từ Lai Châu, 35 đối tượng bị bắt giam, trong đó có Chánh Thanh tra tỉnh, Phó Chủ tịch UBND huyện và nhiều “đại gia phá rừng buôn gỗ” khác".

Nhà báo Doãn Hoàng kể không ít lần anh bị dụ dỗ, bị gạ gẫm đưa hối lộ. “Đôi khi, khó khăn về tài chính lắm chứ, đi hàng nghìn cây số mỗi lần bằng xe riêng, đi cả ngày lẫn đêm trên đường. Mỗi tuyến bài, cả ê-kíp đi hàng chục lần, ăn ở rất tốn kém; có khi vào vai đại gia mua hổ nấu cao, có khi vào vai trùm buôn gỗ nghiến lậu, có khi vào vai kẻ ấu dâm thác loạn đi tìm “con mồi”..., toàn những “vai diễn” xỉa tiền không tiếc tay.

Túng thiếu chứ. Nhưng phải giữ mình. Giữ mình trong sạch khi tác nghiệp, trước mối nguy có thể bị… đi ở tù vì mình là nhà báo điều tra vi phạm luật pháp, điều đó còn quan trọng hơn nhiều cái sự “nghèo”. Thôi thì, lành cho sạch, rách cho thơm. Tôi cứ cố thủ là một người không thể mua chuộc như thế, cũng là cách tự đặt cho mình một trọng trách trên vai: Trong sạch và tận hiến”, Đỗ Doãn Hoàng tâm sự.

Với nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, thước đo cao quý nhất cho phẩm cách của một nhà báo nói chung và nhà báo điều tra nói riêng là họ đã làm được gì cho xã hội, cho một xã hội tốt đẹp hơn.

Anh cho rằng, trước khi quá đề cao đến lòng tự trọng của mình, ta phải hành động thực tâm và chuẩn chỉ từng li từng tí; từng cách giao tiếp tin nhắn, điện thoại cho đến chữ hiếu đễ, đến cách đối nhân xử thế; đến luật pháp và đến cả tư duy về một thế giới phẳng mà không một đề tài nào được phép khuôn mình trong một quốc gia hay vùng lãnh thổ.

Về khát vọng tận hiến cho nghề của các nhà báo tham gia điều tra, anh cho rằng, nên coi làm báo như một cái nghiệp. Tức là có duyên chữ nghĩa, nếu muốn cống hiến cho sức mạnh của con chữ để rồi nâng cao nhận thức, thúc đẩy hành vi tích cực, vì một cộng đồng tốt đẹp hơn, thì phải hết lòng với “cái nghiệp” đó, bằng tất cả nỗ lực, nỗ lực thường xuyên và trau dồi sự chuyên nghiệp liên tục.

Đôi khi đó là một sự lập ngôn, lập danh trong nghề nữa chứ không phải thói háo danh. Nếu bạn ấy chỉ là người “sáng cắp ô đi, tối cắp về”, cốt sao làm tròn bổn phận của một nhân viên ăn lương trong cơ quan báo chí; thì rất dễ họ sẽ đổ lỗi cho cơ chế điều hành của toà soạn, cho sự bận rộn làm thời sự hay bìu ríu bận rộn con cái gia đình, để rồi làm nghề theo kiểu “được chăng hay chớ”. Chỉ khi coi nghề báo là một cái nghiệp, một sự đam mê không vụ lợi, một “thiên chức” của kẻ “trót mang lấy nghiệp vào thân”… thì lúc đó, sự sáng tạo và cống hiến của bạn mới thật sự thăng hoa và đặc biệt là có nội lực để dài lâu bền bỉ.

Những chú chim hoang dã tuyệt đẹp qua ồng kính của nhà báo Đỗ Doãn Hoàng

Đỗ Doãn Hoàng cũng nhấn mạnh, mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh, nhưng tinh thần là đừng ngại khó ngại khổ hay đổ lỗi cho hoàn cảnh; "bạn chỉ làm được khi bạn thật sự muốn làm". Và thậm chí, nếu cơ quan báo chí ấy không đáp ứng được khát vọng của bạn thì bạn có thể xin được làm việc ở một nơi phù hợp hơn. "Có ai cấm cản bạn đâu nhỉ?".

Trên hết, Đỗ Doãn Hoàng cho rằng, đó là một khát vọng cống hiến vì cộng đồng, thông qua tác phẩm báo chí đã đăng phát sóng; thông qua hình ảnh - hình tượng, hoạt động trò xã hội tích cực của chính nhà báo đó.

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng (sinh năm 1976) quê ở Hà Nội, từng làm việc tại Báo Thanh Niên, Báo An ninh thế giới, Báo Lao Động và hiện nay đang công tác tại Báo Nông thôn ngày nay/Báo điện tử Dân Việt. Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng đã có nhiều năm kinh nghiệm, chuyên làm về phóng sự điều tra. Anh có nhiều tác phẩm đoạt giải thưởng như: Nhiều lần đoạt Giải A và Giải B, Giải Báo chí Quốc gia; Giải A và Giải B, Giải báo chí Toàn quốc về phòng, chống tham nhũng, lãng phí tiêu cực năm 2021; Giải A và giải B, Giải Báo chí Môi trường Toàn quốc; Giải nhất Giải báo chí điều tra về buôn bán động vật hoang dã năm 2021 mang tên Truy vết đặc sản thú rừng; Giải nhất Báo chí “Toàn cảnh cuộc khủng hoảng hoang dã” VIEWES 2020; Giải Nhà báo xuất sắc về điều tra do Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên ENV cùng Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ và Tổ chức Freeland trao tặng; Giải Nhất Cuộc thi Phóng sự Báo Lao Động; Giải nhất Cuộc thi Phóng sự Báo Khoa học Đời sống; Giải Nhì cuộc thi Truyện ngắn, Báo Tuổi trẻ Thành phố Hồ Chí Minh...