Nhà máy In tiền mới được xây dựng lại. Ảnh: Hồng Bài

Năm 1946, cơ sở Nhà máy In tiền Tô-panh (sau này là cửa hàng bách hóa số 5 đường Nam Bộ, nay là đường Lê Duẩn, Hà Nội) bị lộ. Để bảo vệ an toàn nhà máy và tiếp tục in tiền, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã ra lệnh chuyển toàn bộ máy móc nhà in lên Đồn điền Chi Nê. Tại đây, gia đình ông Đỗ Đình Thiện, một nhà tư sản Việt Nam yêu nước, chủ đồn điền, đã dành vị trí thích hợp, cho mượn nhà xưởng, máy điện, nước, nhà kho để lắp đặt Nhà máy In tiền. 

Nhà ông Đỗ Đình Thiện, nơi Bác Hồ nghỉ lại ngày 19/2/1947. Ảnh: Hồng Bài         Lắp đặt xong Nhà máy In tiền, để đảm bảo bí mật, công nhân làm việc từ 4 giờ chiều đến 3 giờ sáng hôm sau. Lúc đó, Nhà máy In tiền còn thô sơ, máy móc chưa hiện đại nên việc in tiền rất khó khăn, phải qua nhiều cung đoạn, như: In lần lượt từng màu, số sê-ri, sau đó mới cắt. Mệnh giá lớn được in ốp-xét, mệnh giá nhỏ in bằng máy sốp, ti pô (5 đồng, 2 đồng, 1 đồng, 5 hào, 2 hào, 1 hào). Tiền in xong được đóng hòm cho lên xe bò, xe ngựa chuyển lên cất giữ vào "kho bạc" tại gia đình ông Bùi Văn Xin ở xóm Đồng Thung, xã Cố Nghĩa, từ đó mới cấp phát đi khắp nơi theo lệnh của Bộ Tài chính.

Hầm dưới lòng ngôi nhà, nơi Bác Hồ làm việc đem 19/2/1947. Ảnh: Hồng Bài     Tại Đồn điền Chi Nê, nơi đặt Nhà máy In tiền đầu tiên của chính quyền cách mạng Việt Nam đã ra đời "tờ bạc trâu xanh" có mệnh giá lớn nhất là 100 đồng Việt Nam (vì trên tờ bạc có hình con trâu màu xanh). Tờ bạc tài chính Cụ Hồ ra đời là vũ khí sắc bén trên mặt trận kinh tế - tài chính - tiền tệ, loại bỏ đồng tiền Đông Dương của thực dân Pháp.

Bàn thờ Bác Hồ trong ngôi nhà lưu niệm. Ảnh: Hồng Bài

Đặc biệt, tối 19/2/1947, trên đường đi Thanh Hóa công tác, Bác Hồ đã nghỉ lại tại Đồn điền Chi Nê của gia đình ông Đỗ Đình Thiện. Đến thăm cán bộ, công nhân Nhà máy In tiền, Bác căn dặn: "Đây là Nhà máy In tiền của ta, các chú cần giữ gìn cẩn thận, phải thi đua nhau làm việc để in được nhiều tiền cho cả nước tiêu dùng và công cuộc kháng chiến cứu quốc". Sau đó, Bác đến thăm một số gia đình đồng bào Mường ở xã Cố Nghĩa và gia đình ông Bùi Văn Xin, xóm Đồng Thung, người đã nhường nhà ở làm "kho bạc" cho Chính phủ.

Phòng trưng bày hiện vật về gia đình ông Đỗ Đình Thiện. Ảnh: Hồng Bài

Tháng 4/1947, Pháp chuẩn bị tấn công đánh chiếm Hòa Bình lần thứ 2, khu vực Đồn điền Chi Nê bị máy bay Pháp ném bom, tàn phá nghiêm trọng. Theo lệnh của Chính phủ, Bộ Tài chính đã chuyển Nhà máy In tiền và kho bạc lên căn cứ địa Việt Bắc.

Bàn làm việc của Bác Hồ ở nhà ông Đỗ Đình Thiện. Ảnh: Hồng Bài

Hòa bình lập lại, khu Đồn điền Chi Nê được giao cho Nông trường Sông Bôi quản lý. Ngôi nhà của gia đình ông Đỗ Đình Thiện, nơi Bác Hồ đã nghỉ lại ngày 19/2/1947 và căn hầm Bác ở vẫn được bảo vệ, giữ gìn nguyên vẹn. Khu đặt Nhà máy In tiền qua nhiều năm đã bị xuống cấp, nhiều hiện vật bị thất lạc.

Năm 2007, khu Đồn điền Chi Nê, nơi đặt Nhà máy In tiền đầu tiên của Việt Nam trở thành khu di tích lịch sử, được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng cấp quốc gia. 

Bà Đinh Thị Bình, Phó Ban Quản lý các khu di tích huyện Lạc Thủy cho biết: UBND tỉnh Hòa Bình đã có quyết định phê duyệt quy hoạch chi tiết xây dựng Khu Di tích lịch sử Nhà máy In tiền với diện tích 15,5ha, tổng mức đầu tư trên 270 tỷ đồng, thực hiện trong 2 giai đoạn. Đến đầu năm 2014, một số hạng mục chính của dự án đã được thi công xong. Từ khi được xếp hạng Khu Di tích lịch sử cấp quốc gia, Ban Quản lý Khu di tích đã đón hàng vạn khách đến thăm quan. Tại Nhà Bảo tàng có trên 200 hiện vật, ảnh trưng bày, giới thiệu về Nhà máy In tiền, tờ bạc đầu tiên được in tại nhà máy và giới thiệu về gia đình ông Đỗ Đình Thiện. 

                           Tờ bạc mệnh giá 100 đồng in tại Nhà máy In tiền. Ảnh: Hồng Bài