Chiều 14/3, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về Dự án Luật Tình trạng khẩn cấp. Theo dự thảo luật, tình trạng khẩn cấp là trạng thái đặc biệt của xã hội được thiết lập tại một hay nhiều địa phương hoặc trên phạm vi cả nước khi an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, tính mạng, sức khỏe của con người bị đe dọa hoặc bị xâm hại nghiêm trọng mà các biện pháp phòng thủ dân sự cấp độ 3 không đáp ứng được, cần thiết phải áp dụng các biện pháp đặc biệt nhằm kịp thời ngăn chặn, khắc phục hậu quả và nhanh chóng ổn định tình hình.

Chống dịch COVID-19 đã áp dụng một số biện pháp của tình trạng khẩn cấp

Trình bày tờ trình của Chính phủ, Đại tướng Nguyễn Tân Cương, Tổng Tham mưu trưởng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng nhấn mạnh sự cần thiết ban hành luật này.

Trong đó, theo Đại tướng Nguyễn Tân Cương, kể từ khi có Pháp lệnh Tình trạng khẩn cấp và một số luật chuyên ngành có quy định về tình trạng khẩn cấp, nước ta chưa từng ban bố tình trạng khẩn cấp. 

Ngay trong giai đoạn chống dịch COVID-19, dù chưa ban bố tình trạng khẩn cấp nhưng một số biện pháp tương tự như biện pháp của tình trạng khẩn cấp lại được áp dụng để ứng phó với dịch. 

Đại tướng Nguyễn Tân Cương, Tổng Tham mưu trưởng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng trình dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp. Ảnh: P.Thắng

Quá trình chống dịch COVID-19 đã mang lại nhiều bài học kinh nghiệm, đồng thời cũng bộc lộ những hạn chế, bất cập trong tổ chức thực hiện pháp luật về tình trạng khẩn cấp.

Như cùng những tình huống xảy ra, với mức độ như nhau nhưng việc áp dụng các biện pháp chưa thống nhất giữa các địa phương; cấp có thẩm quyền chưa ban bố tình trạng khẩn cấp nhưng có địa phương đã ban hành các văn bản hành chính hạn chế quyền con người, quyền công dân...

Thêm nữa, tờ trình Chính phủ nêu, cục diện thế giới đang có sự chuyển biến nhanh, phức tạp chưa từng có, theo chiều hướng đa cực, đa trung tâm, đa tầng lớp và phân tuyến mạnh.

Tình hình thiên tai cũng có xu thế ngày càng gia tăng, diễn biến bất thường, trái quy luật, gây ra những hậu quả nghiêm trọng, làm gia tăng các tình huống khẩn cấp về sự cố, thảm họa, đòi hỏi các quốc gia phải có các biện pháp ứng phó khẩn cấp. 

Việt Nam là 1 trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất từ biến đổi khí hậu; dịch bệnh nguy hiểm xảy ra thường xuyên với mức độ cao hơn. 

Vì vậy, theo Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, xây dựng, ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp là cần thiết để hoàn thiện hành lang pháp lý, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Dự thảo Luật gồm 6 chương, 42 điều. Theo Đại tướng Nguyễn Tân Cương, nội dung cơ bản của dự thảo luật đã cụ thể hóa 2 chính sách.

Chính sách thứ nhất là biện pháp áp dụng trong tình trạng khẩn cấp, thẩm quyền tổ chức, chỉ đạo, điều hành và quyết định áp dụng các biện pháp đặc biệt của một số chủ thể trong tình trạng khẩn cấp.

Chính sách 2 là các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp; cứu trợ, hỗ trợ người dân ứng phó trong và sau tình trạng khẩn cấp. 

Cần làm rõ thêm căn cứ ban bố tình trạng khẩn cấp

Theo dự thảo luật, căn cứ diễn biến thảm họa, dịch bệnh, tình hình quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và trên cơ sở đề nghị của các bộ hoặc Chủ tịch UBND cấp tỉnh, Thủ tướng Chính phủ đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban bố tình trạng khẩn cấp.

Trong trường hợp Ủy ban Thường vụ không thể họp ngay thì Thủ tướng Chính phủ đề nghị Chủ tịch nước công bố tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc ở từng địa phương.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định ban bố tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc ở từng địa phương theo đề nghị của Thủ tướng. 

Trường hợp Ủy ban Thường vụ Quốc hội không thể họp được, Chủ tịch nước công bố tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc ở từng địa phương theo đề nghị của Thủ tướng.

Dự thảo luật cũng quy định các biện pháp áp dụng trong tình trạng khẩn cấp khi có thảm họa lớn về thiên tai, ô nhiễm môi trường, sự cố bức xạ và hạt nhân, dịch bệnh; tình trạng khẩn cấp về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.

Ngoài những biện pháp quy định, dự thảo luật đề xuất, “trong trường hợp cần thiết, Thủ tướng Chính phủ có thể áp dụng các biện pháp mà pháp luật hiện hành chưa quy định và báo cáo cơ quan có thẩm quyền của Đảng, Quốc hội trong thời gian gần nhất”.

Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại Lê Tấn Tới. Ảnh: P.Thắng

Nhất trí với sự cần thiết ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp, Thường trực Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại cũng cơ quan nhất trí với quy định về thẩm quyền, trình tự, thủ tục ban bố, công bố tình trạng khẩn cấp.

“Tuy nhiên, đề nghị nghiên cứu, làm rõ thêm về căn cứ ban bố tình trạng khẩn cấp để bảo đảm tính thống nhất”, Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại Lê Tấn Tới nói.

Theo ông Tới, việc xây dựng các căn cứ để ban bố tình trạng khẩn cấp phải đáp ứng các yếu tố khách quan và chủ quan, vượt ra ngoài cấp độ 3 phòng thủ dân sự, đồng thời phải có tiêu chí để tránh áp dụng tùy tiện, gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân.

Cũng theo ông Tới, có ý kiến đề nghị rà soát thẩm quyền đề nghị của Thủ tướng Chính phủ vì Hiến pháp chỉ quy định Ủy ban Thường vụ Quốc hội có quyền quyết định ban bố tình trạng khẩn cấp mà không quy định thẩm quyền của Thủ tướng.

Về đề xuất trong trường hợp cần thiết, Thủ tướng có thể áp dụng các biện pháp mà pháp luật hiện hành chưa quy định, cơ quan thẩm tra cơ bản tán thành. 

Để bảo đảm bảo phù hợp với Hiến pháp, Thường trực Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại đề nghị bổ sung nội dung các biện pháp này phải phù hợp với các nguyên tắc quy định tại luật. “Cần tiếp tục làm rõ thêm về thời điểm hiệu lực, đối tượng, các biện pháp đặc thù này để bảo đảm khả thi”, Chủ nhiệm Lê Tấn Tới nêu.

Kết luận nội dung này, Phó chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị cơ quan soạn thảo hoàn thiện các hồ sơ của luật để trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 9 tới.